بخشی از مقاله
چکیده :
در اکثر مناطق جهان بویژه در ایران ، عامل محدود کننده تولیدات زراعی آب است . با توجه به روند افزایش جمعیت در ایران و استفاده بهینه از آب یکی از مهمترین مسائل برنامه ریزی کلان مملکتی برای خود اتکائی در تأمین غذا ، آب می باشد .
در کشور ایران 37 میلیون هکتار اراضی مناسب برای کشاورزی وجود دارد که به علت محدودیت منابع آب فقط حدود 8 میلیون هکتار بصورت فاریاب و 6/2 میلیون هکتار بصورت دیم زیر کشت محصولات زراعی قرار گرفته است . بنابر این با توجه به سطح اراضی قابل کشت در کشور ما کمبود زمین وجود نداشته و عامل محدود کننده کشاورزی کمبود آب است . بهره وری آب در بخش کشاورزی در کشور حدود 800 گرم به ازای مصرف هر متر مکعب آب می باشد ، حال آنکه در یک سیستم آبیاری و کشاورزی خوب این رقم در کشورهای دیگر 2 کیلوگرم به ازای هر متر مکعب آب می باشد . لذا با همین مقدار آب موجود می توانیم بهره وری آب در بخش کشاورزی را حداقل تا 2 برابر افزایش دهیم .
پذیرش روشهای جدید آبیاری از جمله راههای افزایش بازده آبیاری و کار آیی مصرف آب است. یکی از این راهها، استفاده از کم آبیاری است . کم آبیاری از راهکارهای بهینه سازی مصرف آب است که طی آن به محصولات زراعی اجازه داده می شود مقداری تنش رطوبتی را در طول فصل رشد تحمل نماید.
-1 مقدمه :
کمبود آب درایران همانند بسیاری از نقاط جهان، عامل اصلی محدودکننده توسعه فعالیت های اقتصادی و کشاورزی است. حدود 75 در صد از کل ذخایر آب سرزمین های خشک به مصرف کشاورزی می رسد؛ اما این بخش به دلیل رقابت مصرف غیر مفید در حال کاهش است. در این ارتباط، مطالعه رفتار گیاهان نسبت به کم آبی و کم آبیاری و برآورد و تأثیر آن در مراحل مختلف رشد از اهمیت ویژه ای برخوردار است. بنابراین با استفاده از شیوه کم آبیاری می توان در مصرف آب صرفه جویی کرد و سطح بیشتری را به زیر کشت برد
در روش کم آبیاری - وارد کردن تنش های آبی مناسب - ، با کاهش مقدار آب مصرفی وتعیین حد بهینه آن، هر چند به ظاهر عملکرد در واحد سطح ممکن است کاهش یابد اما با تامین آب در مواقع بحرانی وکاهش هزینه های استحصال، انتقال و توزیع آب در نهایت سود خالص بیشتری عاید خواهد شد.علاوه بر آن با استفاده از آب صرفه جویی شده می توان، اراضی بیشتری را زیر کشت برد.[2 ] نتایج بعضی از تحقیقات انجام شده نشان می دهد که کم آبیاری سبب افزایش درصد پروتئین در گندم، افزایش طول الیاف در پنبه و افزایش درصد قند در چغندرقند وانگور گردیده است.
مطالعات انجام شده نشان می دهد که بافت خاک نیز در کم آبیاری از اهمیت ویژه ای برخوردار است. به طوری که در خاک های سبک بافت به دلیل تخلیه سریع رطوبت خاک، تنش رطوبتی بطور ناگهانی و مخاطره انگیز اتفاق می افتد در حالی که در خاک های سنگین تنش به طور تدریجی اتفاق افتاده و گیاهان به طرق مختلف از جمله تحمل خشکی، گریز از خشکی و یا تنظیم فشار اسمزی قادر به مقاومت در برابر تنش رطوبتی می گردند
-2مفاهیم کم آبیاری :
کم آبیاری، برنامه آبیاری خاصی است که در آن گیاهان زراعیعمدتاً به مقدار بهینه - کمتر از حداکثر لازم - آبیاری می شوند. کم آبیاری به عنوان یک تکنیک فنی و اقتصادی آبیاری برای سامان بخشیدن به روابط آب مصرفی وعملکرد برای اکثر محصولات در بیشتر شرایط محیطی خصوصاً - در شرایط محدودیت منابع آب و محدودیت زمین - مطرح است .
کم آبیاری؛ انتخاب یک استراتژی بهینه و برتر برای استفاده از آب تحت شرایط کمبود و یا بالا بودن قیمت آب است. کم آبیاری همراه با کاهش محصول در واحد سطح می باشد ولی استفاده از واحد آب را بالا می برد و هدف از اعمال آن افزایش راندمان آب مصرفی و تعیین شاخص های آستانه ای عمق آب مصرفی است
-3تجربه در زمینه کم آبیاری:
کم آبیاری به طور گسترده ای به ویژه درمناطق کم آب،اجرا می شود. درهندوستان با بیش از یک میلیون کیلومترمربع زمینهایی کهمعمولاً دچار کم آبی هستند، پروژه های بزرگی برای گسترش آبیاری طراحی می شوند که در آنها آب موجود برای سطح بزرگتری نسبت به آنچه که به طور طبیعی در آبیاری کامل به کار می رود، مورد استفاده قرار می گیرد. هدف در این پروژه ها اعمال » آبیاری حفاظتی « است که در آن از آب موجود به جای رفع کامل نیاز آبی محصول، برای افزایش عملکرد و حفظ محصول از تلف شدن کامل استفاده می شود. مقصود از این کار توزیع فواید آبیاری در بین تعداد زیادی از کشاورزان است
-4مقاطع ممنوعه برای کم آبیاری :
در این قسمت اطلاعاتی در رابطه با دوره های بحرانی پاره ای گیاهان داده می شود، با این یادآوری که در مورد گیاهانی که در تمام دوران رشد به آب زیاد نیاز دارند ودر مورد گیاهان گرانبها و یا با عملکرد بالا کم آبیاری توصیه نمی شود .
یونجه : دو مرحله، شامل بعد از برداشت - چین - برای یونجه علوفه ای و شروع گلدهی برای یونجه بذری .
جو : چهار مرحله، و به ترتیب حساسیت شامل : به ساقه رفتن، مرحله خمیری شدن دانه، پنجه زدن و مرحله سفت شدن دانه .
لوبیا : سه مرحله، به ترتیب شامل : زمان گلدهی، مرحله تشکیل غلاف، و مرحله قبل از رسیدن.
مرکبات : شامل مراحل گلدهی، تشکیل میوه .
ذرت : چهار مرحله شامل : مرحله گرده افشانی، مرحله کاکل دهی تا دانه دهی، مرحله قبل از کاکل دهی، مرحله پرشدن دانه ها.
گندم : سه مرحله، شامل مرحله ساقه رفتن، مرحله تشکیل سنبله، و دو هفته قبل از گرده افشانی.
-5مزایا و اهداف کم آبیاری:
مهمترین مزیت کم آبیاری تنظیم شده، تحقق این اصل از آبیاری کلاسیک است که بتوان از واحد حجم آب حداکثر استفاده را بعمل آورد. در شرایطی مثل شرایط ایران که از نظر منابع آبی کمبود وجود داشته، ولی از نظر منابع خاکی محدودیتی در کار نباشد نیل به هدف استفاده حداکثر از واحد حجم آب، و به ماکزیمم رساندن راندمان کاربرد آب به تمام ضروری بوده، و به تمام میسر خواهد بود .
1. کم آبیاری تنظیم شده هزینه های آبیاری را مثل هزینه تأسیسات، هزینه کود و سم وهزینه نگهداری را کاهش می دهد.
2. کم آبیاری تنظیم شده سطح زیر کشت را افزایش می دهد .
3. کم آبیاری تنظیم شده خطر امراض گیاهی را کاهش می دهد .
4. خطر آلایش آب در چرخه خود - بعلت کاهش مقادیر مصرف آب آبیاری در این حلقه - کاهش می یابد .
-6اثر کم آبیاری بر عملکرد :
آنچه که مسلم است کم آبیاری به کاهش عملکرد می انجامد، ولی این کاهش عملکرد گیاهان تحت تأ ثیر زمان اعمال کم آبیاری - مرحله رشد - قرارمی گیرد [2] .شعرباف و احمدی - - 1377 به منظور بررسی آثار رژیم های مختلف آبیاری بر عملکرد و اجزای عملکرد بر خصوصیات رویشی ذرت سینگل کراس 301 آزمایشی را ترتیب دادند که تیمارهای آزمایشی آن، آبیاری پس از 75 ، 105 و 140 میلی متر تبخیر از تشتک تبخیر کلاس A بود. نتایج نشان داد که تنش رطوبتی موجب کاهش ارتفاع نهایی گیاه و شاخص سطح برگ می شود. عملکرد بیولوژیکی نیز تفاوت معنی داری داشت که با افزایش تنش آبی، میزان کاهش آن بیشتر شد. در میان اجزای عملکرد، تعداد دانه در بلال مهمترین عاملی بود که در اثر خشکی کاهش یافت وعملکرد را تحت تأثیر قرار داد.
-7رابطه کم آبیاری با تغییر در اقدامات زراعی:
کم آبیاری می تواند مستلزم تغییراتی در بعضی اقدامات زراعی باشد، از جمله:
1. استفاده از تراکم گیاهی متوسط
2. کاهش کاربرد کودها و مواد شیمیایی دیگر
3. استفاده کمتر از آیش گذاری زمین وقتی که محصولات به صورت تناوبی کشت می شوند و وقتی که برای ذخیره نزولات جوی یک دوره آیش مورد نظر است.
