بخشی از مقاله
چکیده
در اواخر قرن نوزدهم با افزایش مشکلات تهیه نیروی کارگر، نیاز به استفاده از روشهای شیمیایی جهت کنترل علفهای هرز آشکار گردید . امروزه بحث کاهش مصرف سموم به علت خطرات زیست محیطی و مصرف بی رویه علف کش ها ، از جمله آلودگی آب های سطحی و زیر زمینی، بقایای سموم در غذا ، تاثیر بر موجودات غیر هدف و نیز شیوع علفهای هرز مقاوم به علف کش ها یک امر جدی تبدیل شده است. گزارشات نشان میدهد که برخی از علف کش ها بطور مستقیم مسئول بروز مسمومیت ها و شیوع سرطان و سایر اختلالات هستند.
کشاورزان، خانواده آنها و کارگران مزارع نسبت به بقیه مردم بیشتر در معرض غلظت های بالای علف کش بوده ودر نتیجه سلامتی آنها بیشتر در معرض خطر میباشد. طبق برآورد های انجام شده درتعداد افراد مسموم شده در اثر مصرف آفت کش ها در جهان حدود یک میلیون نفر است.
علاوه بر مسمومیت حاد از اثرات مزمن ناشی از قرار گرفتن در معرض سموم می-توان به سرطان و اختلال در سیستم های ایمنی، غدد داخلی و سیستم های عصبی و زایشی بدن اشاره کرد. ازراهکارهایی عمده کاهش مصرف علفکش ها برای حفظ سلامت محیط زیست میتوان به: افزایش قیمت نهاده ها ، سیاست حمایت مالی از برنامه های کاهش مصرف سم، کاربرد تکنولوژی های جدید با مقدار پایین علف کش ها، استفاده از علفکشهای مخلوط، مدیریت تلفیقی علف های هرز و آموزش بهره برداران اشاره کرد.
مقدمه
آلودگی محیط زیست ازمنابع گوناگون صورت میگیرد با پیشرفت تمدن بشری و توسعه فن آوری وازدیاد روز افزون جمعیت در حال حاضر دنیا با مشکلی به نام آلودگی در هوا و زمین روبرو شده است که زندگی ساکنان کره زمین را تهدید میکند بطوری در هر کشور حفاظت محیط زیست مورد توجه جدی دولت مردان است. سالانه در دنیا حدود سه میلیارد لیتر یا کیلوگرم سم مصرف میشود به عبارتی به ازاء هر هکتار 0/8 لیتر سم وارد طبیعت میشود در ایران به ازاء هر هکتار زمین زراعی حدود 0/7 لیتر سم مصرف میشود و بر اساس آخرین آمار موجود، مصرف سالانه سم در ایران حدود 24 میلیون لیتر است که از این مقدار حدود 12 میلیون لیتر علف کش ها هستند که سهم علف کش ها به بیش از %50 میرسد. مصرف علف کش ها هر چند که سبب افزایش محصولات کشاورزی شدند، امنیت غذایی را به بار آوردند و جلوی بسیاری از فحطی ها گرفته شد. ولی معایبی هم دارند از جمله اثراتشان روی انسان، آلوده ساختن محیط طبیعی و آبهای زیر زمینی، باقیمانده در خاک، بروز مقاومت در علف های هرز و...را باعث می-شود.
تاریخچه علف کش ها در دنیا
در حدود سال 900 میلادی ، مواد شیمیایی خالص به صورت علف کش انتخابی مورد استفاده قرار گرفتندو طی سال های 1845-1940 ترکیبات نمک طعام، سولفات مس، بی سولفید کربن، اسید سولفوریک، روغن داغ، آرسنیت سدیم، بورات سدیم و ام سی پی آ و پروفام برای کنترل برخی علف های هرز مورد استفاده قرار گرفتند.
در سال 1941 فردی به نام پوکرنی موفق به ساخت علف کش توفور دی - D،4، - 2 شد. در سال 1950 استفاده از علف کش های هورمونی در غلات رایج شد. در سال 1960 علفکشهای خاک مصرف نیز به آنها اضافه گردید. در دهه 1970 علفکشهای باریک برگ کش برای مبارزه با علف های هرز باریک برگ غلات تولید شدند. در دهه 1980 علفکشهای باریک برگ کش، اختصاصی گیاهان پهن برگ و پس از آن علفکشهای دو منظوره کم مصرف وارد بازار شدند
تاریخچه علف کش ها در ایران
در سال 1337 نمونه هایی از علف کش ها وارد ایران شد و مورد آزمایش قرار گرفت که از آن جمله آن ها می-توان به کاربرد علف کش پروپانیل در برنج اشاره کرد.در سال 1346 علف کش های دایورون و پرومترین در پنبه مورد آزمایش قرار گرفت. در سال 1347 قانون ثبت سموم در کشور تصویب شد. بیشترین تعداد علف کش در ایران طی دهه 1350 به ثبت رسید و همینطور روند ثبت علف کش ها در ایران روبه افزایش بوده وتا سال 1384تعداد علف کش های ثبت شده در دهه هشتاد به 10 علف کش رسیده است
وضعیت مصرف علف کش ها در جهان وایران
سالانه در جهان حدود 1100 نوع ماده موثره آفت کش با مصرفی حدود 3 میلیارد کیلوگرم یا لیتر آفت کش وبا قیمتی معادل 40 میلیارد دلار مصرف میشود - پیمنتل،. - 2005 طی 20 سال گذشته همواره سهم فروش علف کش ها از کل سموم آفت کش فروخته شده در دنیا بیشتر بوده است. این سهم از 41 در صد در سال 1980 به 48 درصد درسال 2004 رسیده است. براساس اطلاعات موجود ، در سال 1993 حدود 68 درصد از سموم فروش رفته در بخش کشاورزی آمریکا مربوط به علف کش ها بوده است
در ایران نیز در سال زراعی 1385-86 حدود 260000 کیلو گرم یا لیترآفت کش مصرف شد که از این مقدار حدود 19000 لیتر یا کیلوگرم آن در گیاهان زراعی و بقیه در گیاهان باغی مصرف شده است که بازاء هر هکتار زمین زراعی حدود 0/7 لیتر سم مصرف میشود در این سال از کل سموم مصرف شده در گیاهان زراعی حدود %25 حشره کش، %16 قارچ کش و % 59 علف کش بوده است
براساس آخرین آمار کل اراضی مزروعی 18500000 هکتار که متوسط سالیانه آفت کش ها در کشور 27000 تن است که بازاء هر کیلومتر مربع اراضی برابر با 146 کیلوگرم میباشد که نسبت به اروپا 70 - کیلوگرم - وآمریکا - 80 کیلوگرم - همواره بالاست در شهرستان بابل بازاء هرکیلومتر مربع اراضی کشاورزی 1254 کیلوگرم آفت کش مصرف میشود که نسبت به میانگین - 146 - کیلوگرم بسیار بالاست
اثرات سوء علفکشها
در طی پنجاه سال گذشته، آفتکشها جزء ضروری دنیای کشاورزی بوده اند. گرچه تقاضا برای تولید و توزیع آفتکش که باعث افزایش بهبود کیفیت و کارایی کشاورزی می شود محرز است. ولی احتمال بکارگیری نابجا و غیر معقول، بسیار زیاد می باشد
یکی از مهمترین نکات سازمان بهداشت جهانی، مسئله آفتکشها می باشد. افزایش جمعیت و بدنبال آن افزایش مصرف مواد غذایی، بویژه محصولات کشاورزی، کشاورزان را بر آن داشته است که میزان محصولاتخود را افزایش دهند. افزایش کشت محصولات متعاقباٌ افزایش سموم آفتکش را به همراه داشته است. به دلیل بی توجهی کشاورزان در مصرف سموم، ریزشهای جوی و چندین عامل دیگر سموم کشاورزی وارد آب رودخانه ها و دریاها می شوند. در این خصوص افزایش آگاهی متخصصین و به طور کلی عموم مردم از خطرات ناشی از تماس کوتاه مدت و دراز مدت، شامل سرطانزایی، بیماریهای سیستم عصبی ، تنفسی و زادآوری و ... توجه عموم و دولتمردان را به خود جلب نموده است
علف کش ها نیز مانند دستاوردهای بشر دارای مزایا و معایب خاص خود هستند. آنچه مسلم است تاکنون علف کش ها به طرق مستقیم و غیر مستقیم در سطوح مختلف زندگی انسان تاثیر مثبتی بر جای گذاشته اند. بروز مشکلات ناشی از 4 دهه مصرف علف کش ها، باعث گردیده تا روش های جدیدی اتخاذ گردد که از آن جمله استفاده از گیاهان زراعی مقاوم به علف کش ها و استفاده از روش های تلفیقی و مدیریت مبارزه زراعی، بیولوژیکی توانسته تاحدودی از اثرات زیست محیطی علف کش ها بکاهد
مشکلات ناشی از مصرف علف کش ها
تاکید و تکیه بیش از حد بر علف کش ها باعث نادیده انگاشتن سایر روش های مدیریت علف های هرز - از جمله پیشگیری، بهداشت زراعی، شخم، رقابت گیاهان زراعی و تناوب زراعی - میشود. مشکلات ناشی از مصرف علف کش ها به شرح زیر می باشد.
آلوده ساختن محیط های طبیعی و آب های زیر زمینی: . امروزه آلودگی محیط زیست به صورت یک مسئله جهانی درآمده است. برای مثال آب یکی از اجزاء تشکیل دهنده مهم در چرخه زندگی محسوب می شود. اهمیت کیفیت، نگهداری و توسعه آن به طور پیوسته در حال افزایش می باشد و سموم دفع آفات نباتی یکی از اصلی ترین آلاینده های آب به حساب می آید
آنچه مسلم است علف کش ها نسبت به بقیه آفت کش ها خاصیت قطبی بیشتری داشته و به همین دلیل آبشویی آنها بیشتر است. مطالعاتی که به بررسی کیفیت آب پرداخته اند، تاکید دارند که علف کش ها، بیشترین آفت کش ها در آب های زیر زمینی هستند. در ایران بررسی دقیقی در این زمینه صورت نگرفته ولی احتمال وجود آفت کش ها در آب های زیرزمینی وبطور فصلی در آب های جاری مناطق شمال کشور و استان خوزستان زیاد است
باقیمانده علف کش در خاک: باقیمانده علف کش در خاک و بروز اثرات نامطلوب آن بر کشت های بعدی از مشکلات مصرف علف کش هاست. این مسئله به خصوص در کشور ما حائز اهمیت است. زیرا شرایط به صورتی است که علف کش ها در خاک دوام زیادی دارند - عواملی از قبیل خشکی، پایین بودن مواد آلی ، هوای سرد زمستانی و پایین بودن جمعیت ریز جانداران از جمله عوامل موثر بر دوام بیشتر علف کش در ایران است - . علف کش هایی مانند آترازین، متری بیوزین، تری فلورالین، احتمال ماندگاری تا 9 ماه یا بیشتر را در خاک دارند. باقیمانده علف کش تری فلورالین در پنبه منجر به کاهش محصول گندم در کشت بعدی میشود
برهم زدن تنوع زیستی: مصرف علف کش ها با اثراتی که بر فون و فلور منطقه باقی میگذارند موجب دخالت در تنوع زیستی میشود. علف کش ها بر تنوع و تراکم ریز جانداران خاک نیز تاثیر میگذارند. برخی از علف کش ها مانند بوتاکلر برای آبزیان مضر هستند. تعدادی از آنها مانند پاراگوات و آیوکسینیل به اندازه حشره کش ها سمی هستند. این قبیل علف کش ها زنجیره غذایی را در اکوسیستم برهم میزنند و موجب کم شدن برخی گونه ها و طغیان گونه های دیگر میشوند.
تغیر فلور علف های هرز: کاربرد علف کش ها موجب از بین رفتن برخی از علف های هرز میشود و در عین حال برخی گونه ها تحت تاثیر آن قرار نمیگیرند. مصرف مستمر یک علف کش موجب کاهش جمعیت علف های هرز حساس میشود و فرصت را برای ازدیاد و غالبیت علف های هرز دیگر فراهم میسازد
بروز مقاومت در علف های هرز نسبت به علف کش ها: علف های هرز مقاوم با سرعت هشدار دهنده ای در حال گسترش هستند.
