بخشی از مقاله
چکیده
رویکردهای موجود در جامعه اسلامی نسبت به مقوله چندهمسری، چندان خوشایند نمی نمایاند. این مفروض با رویکردهای رادیکال زنان مسلمان افزایش یافته است. در نگاه اول، اغلب نظرها نسبت به چندهمسری جانبدارانه و درصدد نفی این مهم است. مقاله با بهرهگیری از مصاحبه نامههای کتبی و استفاده از روش توصیفی- تحلیلی، درصدد بررسی چندهمسری از منظر زنان حوزوی و آموزههای اسلامی برآمده است.
با بررسی حقوق زنان - از قبیل ارث و دیه - و رویکردهای موجود نسبت به مسئله فمینیسم اسلامی معاصر، در نهایت پس از بیان دلایل موافقت و مخالفت با حق چندهمسری، مطابق نظر مصاحبه شوندهها نتیجه بر آن شد که برای جواز چندهمسری باید شرایطی، معین و معطوف به عرف شرع و متشرعان وضع گردد. از جمله این شرایط میتوان موارد؛ وجود ضرورت، محدودیت عددی، توانایی اجرای عدالت، تمکن مالی و حسن رفتار و اداره را برشمرد.
در راستای تبیین فمینیسم اسلامی نیز، نظرات ذیل دو دسته؛ مخالفت و موافقت مشروط مطرح و جمعبندی شدهاست. در نهایت، با توجه به دلایل بیان شده در مقاله و آمار مورد استناد که در ادامه، از نظر خواهد گذشت، نتیجه بر آن گردید، که در اسلام، اصل بر تکهمسری است، اما برای تجویز حق چندهمسری بایستی شرایطی، مطرح نمود.
مقدمه و بیان مسئله
با توجه به اهمیت جایگاه زن در زندگی انسان و ارزش وی در اسلام، سعی بر آن شد تا به بیان حقوق زن در اسلام، احکام اسلامی ناظر بر زن و مرد و مقوله چندهمسری پرداخته شود. اسلام بالاترین نگاه و دیدگاه را به زن دارد و در مقابل، مقولهای حقوق زنان با کم و کیفی متفاوت از مردان را بهرسمیت شناخته است. بسیاری از فرضیههای رایج نشان میدهد که این تناسب حق و تکلیف حتی برای زنان مسلمان هم قابل تأمل است و بسیاری حتی در مدارج حوزوی سخت بدان خرده میگیرند یا قائل به تأویل شدهاند.
مقاله حاضر صحت و سقم این فرضیه را در قالب یک پرسشنامه تفصیلی مورد بررسی اکتشافی قرار داده است. در این میان مجموعه سؤالات فرعی هم در ذهن زنان همچنان وجود دارد: که آیا این پدیده تفاوت کمی حقوق زنان و مردان، ذاتا با حقوق زن منافات ندارد؟
عامل بدبینی عرف زنان جامعه به مسئله ارث و حدود و دیات چیست؟ چرا زنان مسلمان نسبت به پدیدهای مثل چندهمسری، دیدگاه مناسبی ندارند و نسبت به این مسئله، چه نظریاتی در ذهن دارند؟ برای پاسخ به این سؤالات، با استفاده از تعالیم و آموزههای اسلامی و با تکیه بر تهیه مصاحبه نامههای کتبی از طریق پرسش از زنان حوزوی، کوشش شده تا در جهت تبیین این مقوله گامی برداشته شود. نگارندگان سعی برآن دارند، با رویکرد جامعهشناختی و آسیبشناسی فرهنگی- اجتماعی در حوزه زنان و خانواده به مطالعه و تحقیق در این مقوله گام بردارند.
این تحقیق در یک رویکرد کیفی مبتنی بر مصاحبه و تحلیل محتوای متن تهیه شده است. در این روش تحلیل میدانی مبتنی بر مشاهده واکنش هم دیده شده که به دلیل محوریت نداشتن در فرآیند نگارش، بهعنوان یک متغیر مستقل تحلیل نشده است. لذا با ابزار پرسشنامه باز، ضمن مصاحبه اولیه در قالب نامههایی کتبی سؤالات مجددا برای تدقیق و تأمل بیشتر بهصورت تصادفی و در قالب انتخاب داوطلبانه، به محصلان حوزوی در مدارس علمیه تهران، مشهد و قم، ارسال شد که از این میان 17 طلبه از زنان حوزه بدانها پاسخ تفصیلی دادهاند.
نگارندگان با تنظیم مصاحبهای دارای چهار سؤال اقدام به جمعآوری اطلاعات نموده و پس از جمعبندی نظرات، به تبیین مقوله چندهمسری پرداختهاند. مصاحبهنامه مذکور حاوی این چهار سؤال بوده است:
.1 نظر شما در مورد »فمینیسم اسلامی« چیست؟ »
.2حقوق زنان در اسلام« را چگونه ارزیابی میکنید؟
.3 نظر شما در مورد »احکام اسلامی ناظر بر دیه زن یا مرد« و »تقسیم ارث میان زن و مرد« چیست؟
.4 نظر شما در رابطه با موضوع »چندهمسری در اسلام« چیست؟
- دلایل موافقت یا مخالفت خود را شرح دهید. - مجموعه متن کل مصاحبهها به مقاله حاضر پیوستشده است. در اینجا به دلیل رعایت حریم و حقوق خصوصی افراد صرفا نقلقولها با اندکی تلخیص یا تغیییر صوری تدوین شده است.
باید خاطر نشان نمود، در مقاله حاضر، هر سؤال بهعنوان یک فصل از مقاله، بهترتیب تحت عناوین؛ »فمینیسم اسلامی«، »حقوق زنان در اسلام«، »احکام اسلامی ناظر بر زن و مرد« و »چندهمسری در اسلام« مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت. نگارندگان با بهرهگیری از شیوه توصیفی- تحلیلی در بیان آموزههای اسلامی و شیوه کمی در جمعآوری داده و تحلیل آن از طریق مصاحبه نامههای کتبی، اقدام به نگارش تحقیق حاضر نمودهاند.
-1 فمینیسم اسلامی در نگاه زنان حوزوی
نخست واژه »فمینیسم« را بایستی تعریف نمود. فرهنگ لغت انگلیسی آکسفورد، واژه فمینیسم را به »خصوصیات جنس مؤنث«4 معنی میکند. - Oxford English Dictionary - این واژه در اصل فرانسوی است و ریشه آن - Feminine - به معنای ماده، زنانه، مؤنث و نیز - Female - بهمعنای جنس ماده، مؤنث و زن است.
در فرهنگ روبرت - Robert - این کلمه به این شکل بیان شده است: »موجود انسانی که کودک را در خود پرورش داده و به دنیا تقدیم میکند.«
در رویکرد مارکسیستی نسبت به فمینیسم، فاحشه نوعی، را عبارت زنی بیکار یا فاقد کار مناسب میداند که مشتریِ نوعی او، مردی از طبقه بالا یا متوسط است، زیرا فقط چنین مردی پول کافی برای دریافت خدمات جنسی از زنانی غیر از همسر خود در اختیار دارد. از اینرو، جنگ با سرمایهداری را جنگ با فاحشهگری نیز میدانند.
برخی فمینیسم را یک جنبش اجتماعی زنان شمردهاند؛ اما فمینیسم به نوعی هم ایدئولوژی و هم جنبش اجتماعی است. از یکسو ایدئولوژی است زیرا بر ارزش مساوی زنان با مردان تأکید دارد و دست رد بر سینه ایدئولوژیهای جنسیتگرا و پستشمار زنان میزند. از سوی دیگر، جنبش اجتماعی است زیرا تلاش سازمانیافتهای برای دگرگونکردن نظامهای اجتماعی است که به فرمانبری زنان از مردان، تأکید میورزند و به آن ادامه میدهند.
آزادی و برابری بهعنوان بنیادیترین شعار فمینیستها شناخته میشود و در قرون اخیر، پوشش مدرن گرفته است. در این راستا، ویل دورانت مینویسد: »آتن، فحشا را به رسمیت شناخت، و از هرکس بدان مشغول بود، مالیات میگرفت. - ویلدورانت، - 332 :1365 مسیر »زنگرایی« فمینیسم در حرکت شتابنده، به »زنسالاری« رسید و سپس جنگ علیه مردان را بهصورت جنونآمیز استمرار داد.
بهدیگر سخن، فمینیسم با تمام کثرتش، یک هدف ساده، روشن و فراگیر را دنبال میکند و آن، پایاندادن به سلطه نظاممند مردان بر زنان است.
در راستای مخالفت با فمینیسم میتوان بیان داشت: هیچ شکی که غرضورزی علیه زنان وجود دارد. مسئله اصلی این است، هنگامیکه بایستی به مشکلات زنان توجه نمود، غفلت میگردد. مثلا، در سال 1991، 25 درصد زنان آمریکایی، فرزندان خارج از روابط زناشویی داشتند. دیگر کافی است! فمینیسم، بنیان ازدواج و خانواده را به اضمحلال کشیده است و باید مطابق برنامه، حرکت قدرتمندی علیه فمینیسم آغاز کرد.
پیرامون مبحث فمینیسم اسلامی، نظریات متعددی توسط زنان حوزوی جامعه آماری مصاحبه ارائه شده است که در اینجا به بیان و بررسی آنان پرداخته میشود.
-1-1 رویکرد مخالفان:
در ابتدا نظرات برخی افراد جامعه آماری مصاحبه، بیان میگردد و سپس به بیان نکات مندرج در این نظرات پرداخته میشود.
أ. »معتقدم شریعت و عترت پاسخگوی تمام سؤالات جامعه زنان میباشد. پسوند اسلامی بعد از واژه فمینیسم نشانگر تفسیری فمینیستی به شکل غرب از اسلام است، نه تلاش برای دفاع از حقوق زنان
