بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش، با هدف پاسخ به این سؤال انجام شد که؛ چرا به دنبال بهره گیری از فنآوری اطلاعات و ارتباطات و دستاوردهای آن در آموزش ریاضی هستیم. با توجه به ادبیات پژوهش حاضر و نتایج حاصل از مطالعات در این زمینه، می توان نتیجه گرفت که به دلیل وجود بی علاقگی دانش آموزان نسبت به یادگیری درس ریاضی و اهمیّ ت این درس در تمام مقاطع تحصیلی، بهویژه در مقطع ابتدایی، بهره گیری از فنآوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش ریاضی به جهت درگیر کردن حس بینایی و شنوایی مؤثّر بوده و استفاده از ابزارهای آموزشی جدید نرمافزاری، در افزایش یادگیری و ایجاد علاقه در دانش آموزان تأثیر مثبتی دارد.
-1 مقدمه و اهمیت تحقیق
در عصری که زندگی میکنیم تمدّنی نوین در حال تکوین استاین. تمدّن، اشکال جدید خانواده، کار و زندگی، نظام جدید اقتصادی و مهمتر از همه آگاهی دگرگون یافتهای را به همراه خواهد آورد. از اواخر دههی 50 قرن بیستم، تحوّلی در جهان آغاز شد. از آن زمان تاکنون، فنآوری اطلاعات بهعنوان هدایتگر این موج پیشگام، هرروز بیشازپیش، ابداعی نوین را برای بشر به ارمغان آورده است. یکی از حوزههایی که میتواند تأثیرات فراوانی از این فنآوری بپذیرد، آموزشوپرورش است
متناسب باتحوّلات در عصر اطلاعات1، آموزشوپرورش هم بایدتحوّلاتی را از سر بگذارند تا بتواند جایگاه مؤثّر خود را در پیشرفت جامعه بیابد
در عصر حاضر تأکید نظام آموزشوپرورش بر انتقال دانش نیست، بهجای پرداختن به مواد درسی بهکلّ انسان میپردازد و به تمام ابعاد زندگی او توجه میکند. معلّم در نظام جدید، در مقام یاور در بالندگی انسان، ایفای نقش میکند نه انتقالدهنده اطلاعات؛ شاگرد، پرسشگر وفعّال است نه شنوندهای منفعل
امروزه فنآوری آموزشی2این توانایی را دارد که انقلابی اساسی در آموزشوپرورش ایجاد کند. این فنآوری، متشکل از انواع ابزارها و برنامههای الکترونیکی است که به ارائه ی مواد یادگیری کمک و از فرآیند یادگیری حمایت میکند تا منجر به دستیابی به اهداف یادگیری شود
یکی از معضلات امروز در عرصهی آموزشوپرورش، فقدان علاقهی دانش آموزان به یادگیری بهویژه در دروسی چون ریاضی است. علیرغماهمیّت تمامی دورههای تحصیلی، ازآنجاکه دورهی ابتدایی زیربنا و پایهی ساختشخصیّت علمی دانش آموزان است باید با روشی نوین، زمینه علاقهمندی به یادگیری و آموزش را در این پایه تحصیلی و در این درس خاص ایجاد کرد؛ یکی از روشهای نوین آموزشی استفاده از فنآوری اطلاعات و ارتباطات - فاوا - است
ازآنجاکه در برنامهی درسیملّی تمرکز بر فنآوری در تمام مدارس مطرح است،معلّمان باید بدانند که چگونه آنها را در تدریس به کار برند. بنابر آنچه مطرح شد کاربرد فاوا در آموزشوپرورش ضرورتی انکارناپذیر است
در رابطه با مطالب و عنوان پژوهش حاضر، در ادامه پژوهشهای مشابه موردبررسی قرارمی گیرد. ضامنی و کاردان - - 1389 پژوهشی را با عنوان تأثیر کاربرد فنآوری اطلاعات و ارتباطات در یادگیری درس ریاضی درمحمودیّه انجام دادند. نتایج نشان داد که کاربرد فاوا در تغییر نگرش، تثبیت مطالب درسی، تعمیق محتوای آموزش و درنهایت یادگیریفعّال ریاضی، تأثیر دارد.
نوروزی، ضامنی و شرف زاده - 1393 - پژوهشی را با عنوان تأثیر بهکارگیری نرمافزار آموزشی بر یادگیری دانش آموزان در درس ریاضی پایه پنجم انجام دادند. نتایج نشان داد که بهکارگیری نرمافزار بر پیشرفت تحصیلی و افزایش انگیزه یادگیری در درس ریاضی تأثیر دارد.
-1 بخش اصلی
شیوههای آموزش قدیمی مسلماً پاسخگوی نیازهای آموزشی عصر جدید نیست؛ بنابراین یکی از تلاشهای سازمانهای آموزشی باید در ارتباط با فنآوری اطلاعات و ارتباطات3 و کاربرد آن در برنامه درسی باشد - ضامنی و کاردان، . - 1389 در سندتحوّل بنیادین آموزشوپرورش مستند 1391، هدف عملیات 17، ارتقای کیفیت فرآیند تعلیم و تربیت با تکیهبر استفاده هوشمندانه از فنآوریهای نوین است و راهکارها شامل تولید و بهکارگیری محتوای الکترونیکی با تأکید بر چندرسانهای، روشهایفعّال، گروهی و خلاق با توجه به نقش الگوییمعلّمان است.
در نظام آموزشی، درس ریاضی نقش مهمی درتفکّر انتقادی،تفکّر خلاق وحلّ مسئله دارد، از طرفی آموزش و یادگیری فقط ازراه تعقّل و درک و فهم تحقق مییابد،خصوصاً در درس ریاضی که اساس آن بر منطق و عقل است. با این توصیف، اگر در پی این اهداف، از ابزارهای آموزشی نرمافزاری استفاده شود، تأثیر شگرفی بر یادگیری دارد و فراگیر بهطور پویا با مشارکت در فعالیتهای آموزشی به کشف مفاهیم جدید میپردازد
اما در ارتباط با کاربرد فاوا در آموزش ریاضی سه سؤال عمده وجود دارد:اوّل این سؤال که چرا به دنبال بهرهگیری از فنآوری اطلاعات و ارتباطات و دستاوردهای آن در آموزش ریاضی هستیمدوّ.م اینکه مشکلات سر راه استفاده از ویژگیهای یک نرمافزار آموزشی مناسب و مؤفّق چیست سوّم این که آیا فنآوری های جدید بر روابطمعلّم و شاگرد تأثیر می گذارد.
در پاسخ به سؤالاوّل باید گفت؛ با توجه به برنامه درسیملّ ی، سابقه ناکامی در آزمونهای تیمز، ضعف دانش آموزان ایرانی در درس ریاضی و خلاقیت، فقدان علاقه ی دانش آموزان به یادگیری بهویژه در درس ریاضی رابهعنوان یک معضل گوشزد میکند. یکی از روش های نوین آموزشی استفاده از فاوا است. کاربرد این روش در درس ریاضی باعث علاقمندی دانش آموزان به درس می گردد
چرا که در این روش، تدریس همراه با تصاویر زیبا صورت می گیرد و چون دانش آموز در یادگیری نقش دارد؛ باعث علاقه و تعمیق یادگیری وی می گردد. ازآنجاکه به اعتقاد محققان بخش اعظم یادگیری و به خاطر سپاری از طریق بینایی صورت می گیرد و باز ازآنجاکه فاوا ابزاری جهت درگیر ساختنحسّ بینایی و شنوایی فراگیر است؛ موجب تعمیق یادگیری در دانش آموزان می گردد. فاوا ابزاری جهتتفکّر و عمل بوده و بر قدرت استدلال و خلاقیت دانش آموزان می افزاید و موجب توسعه ی دسترسی به آموزش کیفی می گردد
همچنین استفاده از فاوا موجب یادگیری از طریق دریافت و بازخورد سریع از رایانه می گردد و سبب می شود تغییرات اعمال شده بلافاصله بر خروجی نمایش داده شده و با کنار هم قرار دادن نتایج متعدد حاصل شده از فاوا درک و کشف الگوهای ریاضی رامیسّر می سازد. بهطوری کهذهنیّت استقرایی به وجود آمده از بهکارگیری فاوا بهطور محسوسی قابل اعتمادتر از انواع مشابه خود می باشد. چرا که با استفاده از این روش، جمع و تفریق و فعالیتهای مشابه به راحتی شبیه سازی شده و رایانه با انجام محاسبات لازم برای هر مرحله به حذف حاشیه غیر ضروری پرداخته و دانش آموزمتوجّه هدف اصلی درس می شود
فاوا هم برای معلّم و هم دانش آموز، فرصت خلاقیت در تمام حوزه های درسی فراهم میکند. بنابراین عدم توجه به آن، تبعاتی را برای آموزشوپرورش کشور و کیفیت خروجی های آن بهعنوان یک شهروند جهانی که در آینده ای نه چندان دور باید در اقتصاد، تجارت و فرهنگ جهانی فعالیت کند؛ در برخواهد داشت و به یقین دورنمای آن، عقب ماندگی کشور در دنیای رقابت و در عرصه بین المللی در بلند مدت خواهد بود. به جهت آن که دورهی ابتدایی و کیفیت آن نقش مهمّی در فرآیند توسعه ی پایدار کشور خواهد داشت؛ فنآوری اطلاعات و ارتباطات باید در آموزش بهویژه در سال های نخست آموزش رسمی مورد استفاده قرار بگیرد.
در پاسخ به سؤالدوّم باید گفت فنآوری اطلاعات و ارتباطات در جامعه آموزشی کشور و در امر تدریس از موارد فرهنگ سازی نشده است. تلفیق فاوا در برنامه درسی بهویژه درس ریاضی همواره یکی از دغدغه های رایج دست اندرکاران آموزشی بوده است؛ چرا که در بهرهگیری از فاوا در درس ریاضی، افرادی که به تولید محتوای آموزشی و نرمافزارهای کمک درسی پرداخته اند از سواد موضوعی کافی در زمینه روان شناسی تربیتی در آموزش ریاضی و مباحث فراشناخت بی اطلاع بوده، بنابراین نرمافزارهای تولید شده همان سبک و سیاق انتقال دانش را ادامه می دهد.
علاوه بر آن مدرسان ریاضی و کارشناسان مباحث تربیتی و آموزشی نیز از سواد نرمافزاری کافی جهت طراحی بهینه نرمافزارهای منطبق با استانداردهای رایج بی بهره بوده اند. شاید به جرأت بتوان گفت که بهکارگیری روش مبتنی بر فاوا در تدریس ریاضی، هنوزعمومیّت لازم را نیافته است و رفتارگرایی و تدریس به شکلسنّتی، به خصوص از سویمعلّمانی که به دلایل مختلف از جمله عادت کردن به شیوه ی امتحان شده گذشته، ترس از ریسک در تدریس، مشکلات کمبود وقت و ترجیحمعلّم محوری بر روشفعّال تدریس، کمبود وسایل و نرمافزارهای لازم و مفید و نداشتن استانداردهای لازم، هنوز رایج است.
از طرفی تولید نرم افزارهای آموزشی ریاضیات از سوی شرکت های نرمافزاری و گروه های بدون صلاحیت در اکثر مواردمروّج روشهایسنّتی تدریس هستند. در حالی که تولید کنندگان نرمافزارهای آموزشی باید علاوه بر دارا بودن سواد موضوعی ریاضی از سواد و مهارت لازم در زمینه تلفیق این دو نیز بهره مند باشند
مهمترین نکته این است که ورود فنآوری های جدید به آموزش، رشد بی سابقه ی دانش و جهانی شدن، مشکلات بسیاری را نیز در آموزش موجب شده و نفوذ فنآوری های جدید اطلاعاتی، روابط سادهمعلّمی و شاگردی را دگرگون ساخته است، الگوهای سنتی یادگیریمتحوّل شده اند و کاربران با حجم گسترده ای از اطلاعات مواجه هستند. به این ترتیب چالش های جدیدی را برای این نهاد به وجود آورده است، چالش هایی چون آموزش کلیه ی افراد در سراسر زندگی، تربیتمعلّمانی نخبه و توانمند بهعنوان عامل توسعه در جامعه ی اطلاعاتی،تحوّل در ساختار آموزشوپرورش، استفاده از فنآوری های اطلاعاتی و ارتباطی در آموزش، مدیریت غیرمتمرکز وانعطاف پذیر، شهروندانی در ابعاد مختلف و غیره
و در پاسخ به سؤال سوّم باید گفت که فنآوری اطلاعات و ارتباطات در قرن بیست و یکم حرف اول را می زند و در سال های اخیر اهمیّت ویژه ای در آموزشوپرورش یافته است زیرا اساس مزیت رقابتی در عصر حاضر را تشکیل می دهد؛ لذا کسب مهارت های لازم در بهکارگیری فنون و کاربرد فنآوری های نو، لازمه ی کسبموفقیّت در زندگی اجتماعی است
امروزه، با دسترسی فراگیرندگان به اینترنت گذرگاهو های گوناگون و بالتّبع تأثیر پذیری از فرهنگ جهانی و غیر بومی، اقتدار علمیمعلّم رفته رفته رنگ می بازد؛ از همین روست که اثر بخشی آموزشوپرورش ناگزیر است کارکردهای نوینی را متناسب با روح زمانه برای خویش برگزیند. گزینش و دستیابی به کارکردهای نو، مستلزم نگاهی نو به نظام آموزشوپرورش است. نگرشی نو در محورهای گوناگونی چون تعاریف، اصول، اهداف، محتوا، مدیریت و منابع انسانی.
جامعه ی بین المللی فنآوری در تعلیم و تربیت این نکته را مورد تأکید قرار می دهد کهمعلّمان کلا س های امروزی، باید آماده فراهم آوردن فرصت های یادگیری فنآوری محور برای دانش آموزان باشند - صالحی و همکاران، . - 1390 با تغییر در روش آموزش از آموزش رقابتی به روش مشارکتی، حرکت به جانب ایجاد محیط های جدید یادگیری آغاز شده است. در این محیط ها، یادگیرنده با همکاری با سایرین در گروه های کوچکی متشکل می شود و زیر نظرمعلّم به یادگیری می پردازند. مشارکت در محیط های جدید آموزشی مستلزم این است که فراگیر به جانب یادگیری خودگردان حرکت کند و در یادگیری،مسئولیّت بیشتری را به عهده گیرد.
بدون شک، فنآوری می تواند از این نقش جدید حمایت کرده و یا مانع آن شود و این همان چالشی است که باید با آن مقابله گردد؛ زیرااولاً این فنآوری مستلزم داشتن دانش و مهارت های جدید است و لازم است که دانش آموزان بهطور دائم به یادگیری مهارت های جدید بپردازند تا بتوانند از اطلاعات در دسترس، برایحلّ مسائل و پاسخگویی به سؤالات طرح شده در کلاس استفاده کنندثانیاً،. بدون ایجاد تغییرات مناسب در ساختار مؤسسات آموزشی و در برنامههای آن، امکان استفاده از امکانات جدید یادگیری بسیار دشوار و گاهی غیرممکن است
آموزش وپرورش مدرن ازمعلّم می خواهد راه کسب دانش را به فراگیران بیاموزد و با توسعه ی حساسیت های فراگیران نسبت به پیرامونشان در محیطی که پشتکار و اراده را تقویت می نماید، جسارت او را در رویارویی با پدیده های عالم افزایش دهد
استفاده ی گسترده ازفنآوری اطلاعات و ارتباطاتبه این معنی است که معلّمان باید از فاوا در مطالعات و تدریس در تمام سطوح آموزش و پرورش استفاده کنند
