بخشی از مقاله
چکیده:
هدف این پژوهش با رویکرد توصیفیBتحلیلی، بررسی بایستههای اخلاقی مورد نیاز همسران در راستای دستیابی به پیشرفت پادارِی فردی و اجتماعی می باشد. زندگی مشترک یک ارتباط دو سویه بین دو نفر است که زن وشوهر در تمامی ابعاد جسمانی و روانی شریک یکدیگر محسوب می شوند. بر این اساس تا حد بسیار زیادی پیشرفت که یکی از ارکان تشکیل زندگانی به شمار می رود، در سایه انجام وظایفی مشخص و معین که دین مبین اسلام در خلال آیات قرآن کریم و روایات بدان اشاره داشته است، حاصل خواهد شد.
اگرچه وظایف محدوده عمل زوجین را مشخص می کند، ولی یک زندگی توام با پیشرفت را نمی توان تنها بر حسب تذکر وظایف افراد، شکل داد. چراکه وظایف برای پیشگیری از تخطی است نه شکل دهنده یک زندگی مطلوب. از این رو می بایست به صورت خواسته درون افراد نهادینه گردد و این امر از حالت اجباری خارج شود. یافته های پژوهش بر این امر دلالت دارد که از منظر روان شناختی، التزام همسران به وظایف خود موجب ایجاد فضای مثبت و با نشاط خانوادگی می گردد.
چنانکه تکریم، رعایت ادب، قدردانی، خوشخلقی، محبت، خوشبینی، صیانت از آبروی یکدیگر، مدارا و غیره از مسائلی است که همسران با عمل به آنها، می توانند روابط میان خود را جذاب و مستحکم سازند. متعاقبا تعهد همسران به وظایف اخلاقی، موجب احساس همگرایی و همدلی مثبت اندیش شده و فضای خانوادگی در اثر این نتایج، در مسیر پیشرفت قرار خواهد گرفت.
مقدمه
تعامل مطلوب همسران، به معنی رفتار دوجانبه زوجین بر اساس آموزه های فرهنگ اسلامی است به گونه ای که هر دو طرف از آن خرسند بوده از زندگی مشترک لذت ببرند. جامعه بزرگ انسانی از واحدهای کوچک تری شکل می گیرد که قدیمی ترین و طبیعی ترین آن خانواده است که از آغاز زندگی بشر وجود داشته است. خانواده هسته مرکزی اجتماع است که کانون حفظ سنن ملی و مرکز رشد عواطف و احساسات است. این واحد همانند سنگ بنای اولساختمانِ اجتماع است که هر چه از استحکام بیش تری برخوردار باشد به استحکام و پیشرفت بیش تر جامعه منجر خواهد شد
به عبارت دیگر، تعامل مطلوب زوجین به طور غیرمستقیم بر ابعاد توسعه جامعه تأثیر دارد. پیامبر اکرم - ص - تشکیل خانواده را محبوب ترین بنا نزد خدای عزوجل دانسته آن را جزء سنت و روش خود معرفی می کنند و هرکس بدون عذر موجه از این سنت؛ از دایره اسلام خارج است - مجلسی،1403، - 222-220/103، به گونه ای که در در منابع اسلامی، ازدواج، احراز نصف دین قلمداد شده و ارزش دو رکعت نماز متأهل برتر از هفتاد رکعتنماز ِرد عزب - مجرد - است ، همچنین امام باقر - ع - تأکید دارند که خودداری از ازدواج با افراد واجد شرایط، باعث فتنه و فساد بزرگ در جامعه می شود
همسران، رکن اساسی خانواده اند که تعامل مطلوب آن دو به نحوی به تعامل سازنده و امنیت جامعه منجر می شود. از سوی دیگر» امنیت و پیشرفت «، در متون اسلامی بسیار ارزشمند تلقی شده با اصطلاحاتی نظیر، »نعمت نا شناخته«، »گوراترین نعمت -
رابطه حسنه بین زوجین به دو محور اساسی وابسته است، یکی توجه به پیش نیازهای ازدواج و دیگری حسن انجام وظایف، توسط آن دو. لذا در این پژوهش که به روش مروری - کتابخانه ای - و به منظور تبیین نقش حسن انجام وظایف همسران در امنیت و پیشرفت از دیدگاه اسلام انجام شده است؛ به سؤال های زیر پاسخ داده ایم: وظایف خاص همسران کدامند؟ وظایف مشترک همسران کدامند؟ انجام این وظایف جه نقشی در امنیت جامعه دارد؟
وظایف خاص همسران
زن و مرد در خانواده، حقوق ویژه ای نسبت به همدیگر دارند. اختلال و بی توجهی به این حقوق، آسیب های جدی در پی دارد. بسیاری از مشکلات خانواده ها، ناشی از عدم شناخت حقوق و وظایف متقابل و راه های برقراری ارتباط بین همسران است.
وظایف مردان
برخی از وظایف اختصاصی مرد نسبت به زن عبارت است از:
سرپرستی و مدیریت صحیح خانواده: مردان به دلیل دارا بودن بعضی از خصوصیت ها و توانایی بیشتر در امر مدیریت و نیز تفاوت هایی که خداوند از نظر آفرینش بر اساس مصلحت نوع بشر میان مردان و زنان قرار داده، برای سرپرستی خانواده مناسب تر هستند.قرآن کریم، تصریح می کند که مقام سرپرستی و مدیریت در خانواده باید به مرد داده شود - نساء: . - 34
طبق فرمایش امام صادق - ع - ، سرپرستی خانواده، از سعادت مرد است.
مدیریت و سرپرستی مرد در خانواده، منحصر به امور مالی و نظم و انضباط خاص خانوادگی نیست؛ بلکه مسئولیت نظارت و هدایت همسر و فرزندان در مسائل اخلاقی و معنوی و جلوگیری از فساد و تباهی آنان نیز به عهده مرد است - تحریم: 6 - .رسول اکرم - ص - تصریح دارند »مرد عهده دار امور خانواده اش بوده و هر سرپرستی، مسئول کارهای زیردستان است
تأمین مخارج: مقصود از نفقه، هزینه های مورد نیاز زن برای غذا، لباس، مسکن و سفراست که شوهر موظف است تامین کند
امام صادق - ع - این عمل را در ردیف مجاهدان راه خدا قرار داده است
توسعه بر خانواد: توسعه بر خانواده به معنای رفتار بر اساس اقتصاد و میانه روی است، نه اسراف و تبذیر. حضرت رضا - ع - می فرمایند: شایسته است که مرد بر خانواده اش توسعه دهد تا آنان آرزوی مرگ او را نکنند اما باید توجه داشت که توسعه امکانات زندگی باید متناسب با استطاعت و درآمد مالی مرد باشد، نه آنکه همسر و دیگر اعضای خانواده، چنان پرتوقّع باشند که مرد به رنج و زحمت بیفتد و گرفتار مشکل مالی گردد
مدارا و محبت: زن در اداره زندگی و سروسامان دادن آن، سهم بسزایی دارد که انجام این وظیفه سنگین، حمایت بی دریغ شوهر را می طلبد
امیر مؤمنان علی - ع - می فرمایند: زن، دسته گل است نه قهرمان، پس در هر صورت با او مدارا کن و با وی معاشرت نیکو داشته باش که زندگی ات صفا و صمیمیت پیدا می کند
امام صادق - ع - دوست داشتن زنان را از اخلاق پیامبران، دانسته و فرموده اند: هر کس ما را بیشتر دوست بدارد، زنانش را بیشتر دوست خواهد داشت
وظایف زنان
زن نیز وظایف خاص خود را دارد که باید آن ها را به کار بندد و اگر از آنتخطّی و تخلف کند، مرتکب گناه خواهد شد.
اطاعت از شوهر - تمکین - : مقصود از اطاعت از شوهر، فرمان برداری در امور حقوقی و اخلاقی خانواده است، نه اموری که مخالف دستورات دینی باشد.
رعایت این وظیفه و سایر حقوقی که شوهر بر زن دارد تا آنجا اهمیت دارد که رسول خدا - ص - فرمود: زن تا حق شوهر را نپردازد، حق خدای متعال را ادا نکرده است .همچنین ایشان، زنی را که به شوهرش احترام گذارد؛ او را آزار ندهد؛ سعادتمند معرفی می کند و نیز امام صادق - ع - ، شومی زن را، نافرمانی از شوهرش می داند
کمک به شوهر در امور دنیوی و اخروی: یک بانوی فهمیده کسی است که علاوه بر انجام مسئولیت خانه و امور تربیتی فرزندان و وظایف دینی خود، به شوهر خویش در راه انجام کارهای نیک و پسندیده کمک کند. زن می تواند بهترین تشویق کننده مرد در انجام واجبات و ترک محرمات و بالاتر از آن، انجام مستحبات و ترک مکروهات باشد
در این راستا امام صادق - ع - می فرمایند: سه چیز برای مؤمن راحتی است؛ ازجمله: زن شایسته ای که کمک کار او در دنیا و آخرت باشد
امانت داری: یکی دیگر از وظایف زن نگهداری از اموال و اسرار خانوادگی است.اسرار خانوادگی همانند کمبودهای اقتصادی، روحی و اخلاقی یا نواقص جسمی، همه و همه باید مثل یک امانت نگهداری شود
امام رضا - ع - در فرازی از فرمایشاتش، همسر صالح و امانتداری او را یکی از عوامل مؤثر بر تعامل مطلوب همسران معرفی نموده اند: »برای بنده فایده ای بهتر از این نیست که دارای همسری باشد که هرگاه او را می بیند مسرورش سازد و در غیاب او از خود و مال همسرش حفاظت کند
مدیریت در خانه داری: حفظ و اداره خانه، تکلیفی الزام آور برای زن نیست و عدم رعایت آن عقوبتی برای او ندارد؛ ولی شایسته است که زن بر اساسسنّت اسلامی و وظیفه اخلاقی به تدبیر امور خانه بپردازد و برخی از کارهای داخل خانه را انجام دهد تا شوهرش بیرون از خانه در تأمین هزینه های زندگی آسوده خاطر باشد. پیامبر اکرم - ص - می فرمایند: حق مرد بر زن این است که زن، چراغ خانه را روشن کند، بهتهیّه غذا و آشپزی بپردازد، هنگام ورود شوهر از او استقبال کند، به او خوشامد بگوید و آب و حوله حاضر کند - نوری،1408 ، . - 254 /14 همچنین امام صادق - ع - فرمودند: رسول خدا - ص - انجام کارهای بیرون خانه را به عهده علی - ع - و انجام کارهای داخل خانه را به عهده فاطمه - س - گذاشت
وظایف مشترک همسران
زندگی خانوادگی بر اساس مسئولیت مشترک همسران بنا نهاده شده است و مسئولیت پذیری متقابل همسران از عوامل مهم سعادت خانوادگی محسوب می شود. زن و شوهر در برابر نیازهای مشکلات یکدیگر مسئول هستند. دامنه این مسئولیت ها به وظایف حقوقی همسران محدود نمی شود؛ بلکه ابعاد و جنبه های اخلاقی را نیز دربرمی گیرد.
