بخشی از مقاله
چکیده
در عصر حاضر، صنعت بستهبندی از ابزارهای مهم و کلیدی در بعد ملی و بین المللی بوده و در تلفیق با هنرهای دستی، رویشی نوین در عرصه صنایع خلاق تحت عنوان بستههای فرهنگی پدید آوردهاست که کالاها و خدمات را در قالبی خاص و معنادار عرضه و تولید را تنوع میبخشد. از مجموعه هنر- صنعتها، بستههای فرهنگی بیش از همه به پیوستهای فرهنگی-هنری متناسب با فرهنگ اسلامی- ایرانی نیاز دارد و طراحان بستههای فرهنگی بویژه زمانی که محتوای آن بسته، کتاب مقدس مسلمانان، قرآن کریم باشد بیشک وظیفه خطیری را بر عهده خواهند داشت.
مقاله حاضر با مطالعه موردی بر روی قابهای قرآن که در واقع شاخصترین بستهبندیهای عرضه شده در فرهنگ ایرانی- اسلامیاند؛ سعی دارد مثلثی مفهومی، بین قالب و محتوی بسته و مناسبت اهدای هدیه را تحلیل نموده و به ضرورت تناسب طراحی ظاهری این نوع بستهها با محتوای درون آن بپردازد و با تنوع بخشی به عرضه بستههای فرهنگی نه تنها تحریک تقاضا را موجب شود بلکه بستری مناسب را در راستای نشر کلام قرآنی فراهم سازد. این پژوهش با رویکردی توصیفی- تحلیلی به بازشناسی و معرفی الگوها ونمونههای متقدم و متأخر صنعت قاب سازی و بستهبندی قرآن پرداخته و با بهرهگیری از منابع قلیل موجود؛ پیشنهادها و راهکارهایی در زمینه گسترش و بهبود هنر نفیس قاب سازی برای قرآن را فراهم آورد.
-1 مقدمه
داراییها و نیز ظرفیتهای بیبدیل فرهنگی در کشور ما که از یک سو از فرهنگ دیرینه مردم ایران زمین سرچشمه می-گیرد و از سوی دیگر ریشه در باورهای عمیق اسلامی دارد، منبعی سرشار برای تغذیه صنایع فرهنگی کشور و تامین محتوای آنهاست.در حقیقت، پیامهای فرهنگی تنها از طریق کالاها و خدمات فرهنگی به بهترین وجه به مردم بویژه نسل جوان انتقال مییابد و تاثیرات آن به مراتب عمیقتر و ماندگارتر خواهد بود
در این میان، صنایع دستی در ایران که مبنای اصلی پژوهش ماست به علت بافت اقلیمی و پیشینهی فرهنگی- تاریخی آن مورد توجه هنرمندان و دولتمردان بوده و در این زمینه بسیار حائز اهمیت است.
در عصر جهانی شدن ارتباطات، صنعت بستهبندی به عنوان پیام تولیدکننده به مصرف کننده در تلفیق با هنر ایرانی و اعتقادات اسلامی هنرمندان جامعه ما، میتواند به رویشی نوین در عرصه تولید و تقاضا تبدیل گردیده و به نوعی مبلغ فرهنگ غنی ایرانی- اسلامی گردد. این چشم انداز زمانی محقق میگردد که هنرمندان ما با علم به پیشینه وروشها وابزارهای نوین کاربردی در صنعت بستهبندی به ابتکار پرداخته ونمونههای جذابتر و جدیدتری مطابق با سلیقه مخاطب امروز بیافرینند.
از آنجا که قرآن کریم به عنوان حامل پیام وحی در میان مسلمانان همواره از اهمیت ویژهای برخوردار بوده و بالاخص در فرهنگ ایرانی- اسلامی کشور ما در جنبههای مختلف زندگی و در بسیاری از مراسم آیینی مسلمانان حضور شاخصی داشته است اعتنا نمودن به ظاهر و زیباسازی بستههای حاوی این کلام وحیانی همواره مورد توجه هنرمندان ایرانی بوده و از گذشته تا حال شاهد عرضه نمونههای ارزشمندی از این گونه در شاخه هنرهای دستی سنتی و صنایع خلاق و فرهنگی مدرن هستیم. این مقاله به بیان ویژگیها و جایگاه بستهبندی و قابسازی قرآن در فرهنگ و تمدن ایرانی- اسلامی میپردازد که نیازمند تحقیق و تطبیق و مراجعه به آثار ارایه شده در ادوار گذشته و دوران اخیر است. در این راستا شناسائی نمونههای شاخص در این باب، الگوئی مناسب برای بیان تجلیات هنر اسلامی- قرآنی است.
-2 اهداف و سئوالات
هدف اصلی این پژوهش، ارایه نمونه و الگوهای مناسب از طریق بررسی نمونههای موجود و پاسخگویی به سئوالات زیر است: آیا در طراحی بستههای فرهنگی تناسب عرضه و تقاضا رعایت گردیده است؟ این بستهبندیها به روشنی نمایانگر مضمون مناسبت ارایه شده و ارتباط آن با محتوای متین خود هستند؟ میتوان آنها را به عنوان الگویی برای نشر فرهنگ قرآنی و جذب مخاطب عام و جلب رضایت مخاطب خاص عنوان کرد؟ از آنجا که ایران به عنوان یکی از بزرگترین قطبهای صنایع دستی در جهان مطرح بوده و بالاخص به علت فرهنگ و تمدن اسلامی حائز اهمیت است در این مقاله سعی خواهیم کرد تا به نقش بستهبندی و صنعت قابسازی در بازشناسی و ترویج فرهنگ قرآنی و ضرورت رعایت تناسبات ظاهر و محتوا با کاربرد و عرضه از طریق ارایه پیشنهادهای راهبردی بپردازیم.
-3 وجوه اتفاق دانش سنتی و هنر خلاق؛ تعریفها و مفاهیم
اولین موضوعی که از مطالعه عنوان مقاله سوال برانگیز است، نام قاب یا قابهای قرآنی است. چرا عبارت قاب به جای بسته قرآنی بکار برده میشود؟ به نظر میرسد که تقدس کتاب موجب شده باشد که از عنوان بسته یا بستن اجتناب شود؛ از سوی دیگر معنی رایج قاب در هنر معاصر در واقع محدودهای است که برای نمایش آثار استفاده میشود و از آنجا که بر استفاده و نشر قرآن تاکید شده است بنابر این مفهوم قاب هم محدوده و چهار چوب است و هم محلی برای نشر و نمایش محتوی. از سوی دیگر قابهای قرآنی که از دوره تیموری باقی مانده احتمالا به مفهوم قاب در زبان ترکی باز گردد.
