بخشی از مقاله
چکیده
قتل ترحم آمیز که در نوشتگان و ادبیات گفتاری و نوشتاری به صورت متعددی نظیر، مرگ آسان،مرگ شیرین،مرگ از روی ترحم،مرگ سفید،قتل از روی ترحم و... تعبیر شده است هروز شاهد مرگ هزاران انسانی هستیم که به علت ابتلا به بیماری های مجهول و ناشناخته، امیدی به نجات و بهبودی آ نها نیست. پزشکی که می داند دردی جانکاه همه وجود بیمارش را فراگفته و نمی تواند هیچ مرهمی بر آلام روحی و جسمی او نهد و دیری نخواهد پایید که مرگ گریبانگیر بیمار بینوا خواهد شد
در حالیکه بیمار مصرانه از پزشک معالج می خواهد که به درد و رنج غیرقابل تحمل او پایان بخشد و با وجود اینکه مرگ بیمار نیز نفعی عاید پزشک نمی گرداند، آیا می توان صرفا بر اساس یک فکر انسانی و بشر دوستانه و ازروی ترحم و همدردی به حیات بیمار پایان داد؟ چنانچه پزشک معالج به چنین اقدامی دست زند، آیا عمل او در حقوق کشور ایران و کشور انگلستان همانند سایر قتل ها قابل پیگیری و مجازات است یا اینکه رضایت بیمار و انگیزه پزشک تغییری در ماهیت عمل مجرمانه و پزشک خواهد کرد؟
-1 مقدمه
خستگی و فشارهای زندگی، بیماری و مشکلات ناشی از آن ممکن است گاهی انسان ها را بهد سمت و سویی سوق دهد که پ.چی را بر آن ها مسلط گرداند، به طوری که باعث شود قداست زندگی را فراموش کرده، و تصمیم به اتمام زندگی یگیرند.یا ممکن است اطرافیان بیمار، مرگ او را ترجیح داده و خواستار مرگ یا عدم درمان او شوند. این مسایل که ریشه در تاریخ نیز دارد مارا به سوی پدیده های خودکشی و اتانازی می کشاند؛ مسایلی مانند سایر پدیده ها دارای ابعادی حقوقی نیز هستند.
قتل ترحم آمیز یا اتانازی یکی از موضوعات است که به خصوص در نیم قرن اخیر مورد بحث محافل حقوقی، پزشکی، اخلاقی و مذهبی قرار گرفته است. هدف اصلی از ارتکاب این نوع قتل، رهانیدن بیمار با درخواست او ویا در مواردی بدون درخواست او به انگیزه رهایی از درد و رنج است. در یکی دو دهه اخیر، رویکرد متفاوتی، در اندیشه برخی از اندیشمندان و متفکران فلسفی، اخلاقی و حقوقی نسبت به این موضوع مشاهده می شود که حتی مبنای قانون گذاری در برخی کشورها قرار گرفته است. بدین ترتیب قطع نظر از ابعاد فلسفی و اخلاقی موضوع، مطالعه و بررسی مسئولیت ناشی از قتل ترحم آمیز، بویژه با رویکرد قانونگذار ایران، ضرورتی اجتناب ناپذیر است.
منظور از قتل ترحم آمیز، پایان دادن ارادی به حیات یک بیمار لاعلاج یا صعب العلاج توسط پزشک یا هر یک از اعضای کادر در مانی است که بنابر تقاضای بیمار یا بستگان او به صورت فعال1 یا انفعالی2 صورت می گیرد. در قتل ترحم آمیزفعال، برای رسیدن به مرگ لازم است تا گام های مثبتی برداشته شود و در قتل ترحم آمیز انفعالی باید اجازه دهیم تا فرد بمیرد. برخی معتقدند که باید زندگی انسانی که از بیماری لاعلاج رنج می برد پایان داد و بدین ترتیب او را از تحمل درد و عذاب بیشتر راحت کرد.
پنین مرگی را مرگ شیرین نامیده اند. اگر چه این عمل از نظر قانونی پره محسوب می شود اما موارد گوناگونی از آن در برخی از کشورها به چشم می خورد که پزشک با موافقت بیمار دردمند محکوم به مرگ یا بستگان وی، اقدام به این عمل کرده و با اغماض بخشی از افکار عمومی جامعه روبرو شده است - نجفی ابرندآبادی،. - 1370 تا کنون تعریفی از اتانازی یا قتل ترحم آمیز ارائه نگردیده است، لیکن انواع و مصادیق آن را برشمرده و به تبیین شرایط و ویژگی های آن پرداخته اند در یک نگاه کلی بر دو نوع است: قتل تراحم آمیز فعال همانگونه که از عنوانش پیداست عبارت است از انجام اقداماتی صریح که به منظور پایان دادن به حیات بیمار صورت می گیرد.و در تعریفی دیگر پایان دادن به حیات یک بیمار صعب العلاج توسط پزشک یا هر یک از اعضای کادر درمانی بنابر تقاضای بیمار یا بستگان او تعریف می شود
فتل ترحم آمیز عبارت است از خود داری از انجام هرگونه عملی که سبب زنده ماندن بیمار می گردد. در حالت انفعالی، دارو و یا هر گونه معالجه دیگر و یا دستگاهی که به حفظ حیات بیمار کمک می کند، قطع می شود و یا پزشک از انجام عمل جراحی و یا اقدامات مشابه خودداری می کند، و منتظر می ماند تا بیمار به طور طبیعی بر اثر بیماری قبلی، جان خود را ازدست بدهد بنابراین تفاوت اتانازی فعال و انفعالی، تفاوت میان انجام دادن و انجام ندادن یک عمل به منظور پایان دادن به حیات بیمار لاعلاجی است که برای نجات خود از رنج بیشتر در خواست مرگ کرده است؛ یعنی در واقع همان فعل یا ترک فعلی که در قوانین عرفی،جرم تلقی می گردد
در هر صورت قتل ترحم آمیز یکی از چالش های اساسی فرا روی اخلاق، ادیان و نظام های حقوقی محسوب می شود. برخی کشورها مانند هلند و بلژیک با جرم زدایی مطلق از قتل ترحم آمیز و خارج کردن آن از قلمرو قوانین کیفری، زمینه انجام و مشروعیت قانونی آن را فراهم ساخته اند و برخی کشورها؛ مانند سوئیس نوع انفعالی آن را پذیرفته اند و در برخی کشورها؛ مانند آلمان و ایتالیا نیز قتل ترحم آمیز از مجازات تخفیف یافته برخوردار است. در هر صورت پرداختن به این موضوع به خصوص در کشور ما که قوانین مذهبی حاکمیت دارند، از اهمیت خاصی برخوردار است.
پژوهشی را که پیش رو دارید تتبع و کطالعه نگارنده است که با نگاهی چامع الاطراف از منظر اخلاق، ادیان و حقوق جزای ایران و انگلستان به این موضوع پرداخته و این پژوهش فتح بابی در زمینه قتل ترحم آمیز تلقی می شود که یکی از موضوعات اساسی مورد مطالعه در حقوق پزشکی است. که مطالعه آن مورد توجه فرهیختگان قرار گیرد.
-2 تئوری و پیشنه پژوهش
این واژه در ابتدا با مسایل پژشکی و اخلاقی و درمان بیماران ارتباطی نداشت و به طور سنتی در معنای مرگ راحت مطرح می شد و در موقعیتی به کار می رفت که فرد در زمان بسیار کوتاهی بدون درد و رنج بمیرد؛ تفاوتی نبود که بر اثر اصابت گلوله در جنگ در یک لحظه بمیرد و یا اینکه به صورت تصادفی ضربه ای به او وارد شود و یسا به دلایل دیگر
لیکن به تدریج این واژه وارد علم پزشکی شد و معنای اصطلاحی به خوب گرفت. بدین معنی که تیم پزشکی به نحوی عمل کند که فردی که از بیماری لاعلاجی رنج می برد، در کمترین زمان ممکن به استقبال مرگ رود و در نتیجه درد و رنج کمتری را محتمل شود و مرگی آسان و راحت داشته باشد. به بیان دیگر اتانازی در معنای اصطلاحی عبارت از: - - قطع بی درد و رنج زندگی شخصی که به علت بیماری وخیم یا کهولت زیاد، کوچکترین امیدی به بهبودی وی نیست و برای همیشه از زندگی لذت بخش و مفید محروم شده است
به دلیل تفاوت های مهم و تاثیر گذاری که میان انواع اتانازی وجود دارد، به منظور بررسی هرز چه دقیق تر، حکم تکلیفی و حکم وضعی هر یک از انواع اتانازی را به طور جداگانه مورد بررسی قرار می دهیم.
مقصود از حکم تکلیفی، دستورات و فرمانهای صادر شده از سوی پروردگار در خصوص افعال و کردار بندگان است که بر پنج نوع اند: وجوب، حرمت، استحباب، کراهت، ممنوع و یا مجاز می گردند و یا بر فعل یا ترک فعل آنان، مدح یا مذمت مترتب می شود. در مقابل،آن دسته از احکام شرعی که مقتضای آن ها الزام، منع و یا رخصت نیست و به طور مستقیم از سوی شارع نسبت به افعال مکلفین انشاء نمی گردد احکام وضعی نامیده می شوند
قتل در اسلام یکی از بزرگترین گناهان است. در قرآن کریم آیات فراوانی را می توان یافت که بر حرمت قتل تاکید داشته و مرتکب قتل را به جاودانگی در آتش جهنم وعده می دهد:
- - و من یقتل مومناً متعمداً فجراوٌهٌ جَهَنمٌ خالداً غصبَفیهاو االله علیه و لعَنﱠه و أعد له عذاباً عظیما - - ؛1هر کس مؤمنی را به عمد بکشد، مجازاتش آتش جهنم است که در آن جاوید معذب خواهد بود. خدا بر او خشم و عذابی بسیار شدید مهیا سازد. اهمیت حیات آدمی تا بدانجا است که قتل یک انسان معادل قتل همه انسانها و نجات جان یک انسان معادل نجات جان همه انسانها شمرده شده است؛
- - من قتل نفساً بغیر نفس أو فساد فی الارض فکانما قتل الناس جمیعاً و من احیاها فکانما احیا الناس جمیعاً - - ؛2هر کس نفسی را بدون حق قصاص و یا بی آنکه فساد یا فتنه ای در روی زمین کند به قتل برساند، مثل آن باشد که همه مردم را کشته و هر کس نفسی را حیات بخشد - از مرگ نجات دهد - ، مثا آن است که همه مردم را حیات بخشیده است. تمامی این آیات و آیات مشابهی که در قرآن کریم وجود دارد، دلالت اکید بر نهی از قتل دارد. که فقهای اسلامی از آن حرمت قتل را استفاده کرده اند - فضل مقداد1404 ه. ق - . علاوه بر آیات مذکور روایات فراوانی نیز در این زمینه وجود دارد که به صراحت بر حرمت قتل تامید دارد. برای جلوگیری از اطاله کلام تنها به چن موذد از آن ها اشاره می شود: پیامبر اکرم - ص - در آخرین حج خود که به نام حجه الوداع معروف است، به هنگام وقوف در منا پس از تأکید بر حرمت و عظمت روز عید قربان و حرمت ماه ذی الحجه و شهر مکه فرمودند: - - قان دماءَ کم و أموالکم علیکم حرام کحرمه یومِکم هذا فی شهرکم هذا فی بلدکم هذا . .
همچنین از پیامبر اکرم - ص - نقل است که: - - قال اجتنبوا السبع المَوبقات قیل و ما هن قال الشرک و السحر و قتل النفس التی حرم االله الا باالحق و أکل الربا و أکل مال الیتیم و التولی یوم الزحف و قذف المحصنات و الغافلات و المومنات - - ؛ - الحر العاملی،1409 ه . ق - . فرمودند: از هفت گناه هلاک کننده اجتناب کنید. گفته شد: یا رسول االله آن ها کدامند؟
