بخشی از مقاله
چکیده
رشد روزافزون شهر گرایی و بالطبع شهرنشینی صرفنظر از علل آن، سبب تبدیلشدن نقاط جمعیتی به شهر، بزرگ شدن شهرهای متوسط و کلان شدن شهرهای بزرگشده است. در این میان هر چه که شهر بزرگتر باشد، مسائل و مشکلات پیش رویش فزونتر و برنامهریزی برای آن پیچیدهتر خواهد بود. یکی از مهمترین کاربریهای شهری به واسطه ماهیت خدماتی، آموزشی و اجتماعی آن، کاربریهای فرهنگی میباشد. در این پژوهش سعی بر این بوده است که با استفاده از مدلهای معتبر و رایج شهرسازی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی - GIS - و به کار بردن یک سیستم قوی پشتیبانی تصمیم گیری که ویژگی فضایی داشته باشد، به مکان-های بهینه جهت استقرار کاربریهای فرهنگی نائل گردیم.
بدین منظور کلان شهر کرج و منطقه هشت آن بهعنوان موردمطالعه انتخاب گشت و نتایج حاصله از بررسی وضع موجود کاربری فرهنگی مبنی بر تعداد و سرانه کم کاربری فرهنگی میباشد که فاصله زیادی با استانداردهای ملی و بینالمللی دارد. در پایان با استفاده از استانداردهای مکانیابی و مدلهای مختلف از قبیل: TO RASTER، IDW، KIRYGING و تکنیک AHP از میان زمینهای این منطقه، اراضی مستعد برای احداث کاربری مزبور برگزیده شد، همچنین مدلهای مختلف مورد استفاده را با یکدیگر مقایسه نموده و مزایا و معایب هر یک را بیان کرده و به مدل مناسب دست یافتیم.
1. مقدمه
افزایش جمعیت شهری درنتیجه مهاجرتهای روستایی- شهری ماحصل انقلاب صنعتی در اروپا بود. اما در مرزهای اروپا باقی نماند و با موجی قویتر به ممالک درحالتوسعه ازجمله کشور ما نیز رسید . نگاهی اجمالی به روند شهرنشینی در ایران حاکی از این است که جمعیت شهری ایران تا سال 1300 هجری شمسی رشد طبیعی داشته است ولی از ابتدای این قرن طی دو مرحله زیر، رشد طبیعی خود را ازدستداده و با شتاب بیشتری ادامه یافته است.
1. دوره شهرنشینی بطئی - 1340-1299 -
2. دوره شهرنشینی سریع 1340 - به بعد -
در فاصله سالهای 1345 تا 1390، جمعیت شهرنشین افزایش قابلتوجهی داشته است. در سال 1345 طبق سرشماری عمومی، جمعیت کشور 25 میلیون نفر بوده که 39 درصد، شهرنشین بودهاند. در سرشماری 1355 از 33 میلیون نفر جمعیت کشور 47 درصد شهرنشین بودهاند. در سال 1365 جمعیت کشور 49 میلیون نفر بوده است که 53/3 درصد در شهرها زندگی میکردند. در سال 75 این درصد به 61/3 درصد رسید و در سالهای 90-85 جمعیت کشور به ترتیب 77/1-74/5 بالغ میگردد - منصوری،94،. - 3 در این میان کلانشهر کرج از این غافله عقب نمانده تحولات جمعیتی آن به شرح زیر میباشد.
صرفنظر از دلایل مستقیم و غیرمستقیم این افزایش جمعیت شهری و رشد کمی شهر کرج، به همین نسبت شاهد رشد کیفی شهر نبودهایم. چنانچه شاهد بسیاری از کاستیها در امر تسهیلات و خدمات شهری چه از بعد برنامهریزی مکانی و چه از بعد غیر مکانی آن هستیم. به عبارت بهتر برخی کاربریهای شهری که در اصطلاح از آن بهعنوان تسهیلات و خدمات شهری یاد میشود، نهتنها جواب-گوی ساکنین شهر نمیباشد بلکه با استقرار نامناسب تأثیر منفی در کارکرد سایر کاربریها دارد.
اهداف کلی:
الف: مکانیابی بهینه اماکن فرهنگی جهت دسترسی آسان و مطلوب شهروندان.
ب - بررسی تأثیر استفاده از تکنیکهای نوین - AHP - و نرمافزارهای رایانهای - GIS - در مکانیابی بهینه کاربریهای فرهنگی.
هدف جزئی:
الف - ارائه گزارشی از وضعیت و مشکلات وضع موجود منطقه 8 کلانشهر کرج در خصوص تعداد و نحوه توزیع کاربریهای فرهنگی.
.2 تعریف مفاهیم:
الف- برنامهریزی کاربری اراضی خدمات شهری
منظور از مطالعه کاربری زمین، تهیه اطلاعات اساسی درباره ویژگیهای استفاده از زمین و فعالیتهای مختلفی است که در آن صورت میپذیرد، این اطلاعات برای تجزیهوتحلیل نحوه استفاده از زمین در وضع موجود و تهیه نقشهای است که در آینده نحوه استفاده از زمین را معین مینماید. نحوه استفاده از زمین عبارت است از اینکه در وضع موجود، پراکندگی انواع فعالیتهای شهری مانند مسکونی، درمانی، راهها و معابر، آموزشی، فرهنگی و مانند آنها چگونه است و از کل مساحت شهری، نسبت هر یک از کاربریهای زمین چقدر است و هر یک از فعالیتها در چه مساحتی و به چه صورتهایی در سطح شهر پراکندهشده است و رابطه این کاربریها با یکدیگر چیست و تا چه اندازه با یکدیگر دارای یک ارتباط منطقی و کارا هستند
ب- سامانه اطلاعات جغرافیایی
GIS یا سامانه اطلاعات جغرافیایی مجموعهای سازمانیافته از سختافزار و نرمافزار رایانهای، اطلاعات جغرافیایی و نیروی انسانی متخصص است که به منظور ورود، ذخیره، بهنگام سازی، پردازش، تحلیل و ارائه اشکال اطلاعات جغرافیایی طراحی و ایجادشده است. بهعبارتدیگر سیستم اطلاعات جغرافیایی عبارت از یک سیستم اطلاعات رقومی است که بتواند اطلاعات جغرافیایی و غیر جغرافیایی را در زمینههای مختلف در یک نقشه به هم مرتبط سازد و مورد تجزیهوتحلیل قرار دهد و اطلاعات موردنیاز تصمیمگیری را استخراج نماید
ج- AHP
AHPکه روشی است منعطف، قوی و ساده که برای تصمیمگیری در شرایطی که معیارهای تصمیمگیری متضاد، انتخاب بین گزینهها را با مشکل مواجه میسازد - زبردست:1380،. - 1 در چنین شرایطی روشهای ارزیابی چند معیاری با توجه به اینکه هر یک از محورها، بعد یا محور جداگانهای هستند مورداستفاده قرار میگیرند
د- پیشینه تحقیق
باید گفت که این تکنیک در ایران به دلیل وارداتی بودن آن هنوز نتوانسته است جایگاه شایسته خود را بیابد و به عبارتی، کمسابقه است. بااینحال در این زمینه تحقیقات محدودی انجامشده است که اکثر قریب بهاتفاق آنها به رسالات کارشناسی ارشد و دکتری محدود میشود.
یعقوب و احمد جلیل، در سال 2014 به بررسی موقعیت ایستگاههای آتشنشانی را در شارجه، ایالاتمتحده عربی را با استفاده GIS مورد مطالعه قرار داد. یافتههای تحقیق بیانگر ناکافی بودن تعداد ایستگاههای آتشنشانی میباشند که در پایان به ارائه مکانهای مناسب نائلآمده است.
ویلای، لیهان در سال 2012 به ارائه روشی بهینه بر پیاده سازی الگویی مناسب جهت ایجاد سایتهای آتشنشانی با استفاده از GIS و ahp پرداخت و در پایان به توانمندی نرم افزار GIS در خصوص تصمیمگیری بهینه و کاهش پیچیدگی انتخاب فضایی اشاره کرده است.
آلپرسون در سال 2011 با استفاده از GIS به مکانیابی بهینه ایستگاههای آتشنشانی در شهر استانبول پرداخت و در پایان به توانمندی GIS به عنوان یک سیستم قوی پیشتبان جهت تصمیمگیری پیچیده اشاره کرد. در پایان این تحقیق به کمبود تعداد ایستگاههای آتشنشانی اشاره شد و مکانهای مناسب پیشنهاد گردید.
دکتر حیدر لطفی در سال 1390 ، ارزیابی مراکز فرهنگی جهت مکان یابی و احداث این مراکز با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی منطقه 18 تهران را موردمطالعه قرارداد، یافتههای حاصل از تحقیق بیانگر این است که احداث و ایجاد مراکز فرهنگی و فرهنگی در طی سنوات گذشته بر اساس شاخصها و معیارهای علمی نبوده و احداث این مراکز مطابق دیدگاه و سلایق مدیران بوده است.
از دیگر پژوهشهایی که درزمینهی مکانیابی مراکز خدمات شهری انجامگرفته، میتوان به موارد زیر اشاره کرد: مشکینی در سال 1390 پس از تحلیل فضایی مکانی تجهیزات شهری و کاربست مدل تحلیل سلسلهمراتبی در محیطGIS هسته مرکزی تهران به این نتایج رسید، ایستگاههای آتشنشانی موجود در منطقه شش تهران ازنظر تعداد ناکافی هستند و با توجه به جمعیت بالای 200 هزارنفری منطقه و همچنین امکانات شهرداری دستکم به احداث دو ایستگاه جدید و دو مورد از ایستگاههای آتشنشانی موجود در منطقه شش تهران - در بخش جنوبی منطقه - قرارگرفتهاند و سطح وسیعی از بخشهای مرکزی و شمالی منطقه در خارج از پوشش آنها قرار دارد.
عیسی ابراهیمزاده در سال 89 طی مقالهای با عنوان برنامه ریزی و ساماندهی خدمات بهداشتی درمانی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی شهر زنجان را موردمطالعه قرارداد و نتیجه شد که مکان فعلی اکثر مراکز درمانی در شهر زنجان با معیارهای علمی و ضرورتهای این کاربری مطابقت ندارد.
