بخشی از مقاله
چکیده
هدف از مطالعه حاضر، مروری تحلیلی بر تعاریف، کارکردها، انواع و قوانین مربوط به پیشآمدگی در ساختمانهای شهری است. منظور از پیشآمدگی، آن قسمت از ساختمان است که از محدوده نما و حجم اصلی ساختمان جلوزده و پیش آمده میباشد و اغلب به صورت بالکن یا تراس رو به خیابان یا کوچه نمایان میگردد. مطابق نتایج بهدست آمده از مرور متون و آییننامهها و ضوابط مربوطه میتوان ادعا کرد، پیشآمدگیها در دو گونه باز و بسته طراحی و ساخته میشوند.
پیشآمدگی در ساختمانهای شهری دارای سه کارکرد اقلیمی، سازهای و زیبایی شناختی میباشند. از مهمترین کارکردهای پیشآمدگیهای ساختمانها، عملکرد اقلیمی آنها است. به گونهای که در معماری گذشته، وجود پیشآمدگی در ساختمانها، بخشی از راهکارهای طراحی اقلیمی جهت ایجاد شرایط آسایش محیطی بوده است. عدم توجه به طراحی صحیح ساختار پیشآمدگیها، میتواند سبب ایجاد بینظمی در پلان و ارتفاع سازه، ایجاد خروج از مرکزیت و پیچش شود. از طریق طراحی صحیح و تحلیلهای دینامیکی سازه پیشآمدگیها، میتوان به مقاومت کل سازه بنا در برابر نیروهای قائم و جانبی کمک نمود.
اگر پیشآمدگی در ساختمانها بخشی از فرم اصلی بنا در نظر گرفته شود و یکپارچگی و هندسه مناسبی در حجم ساختمان به وجود آید، آنگاه پیشآمدگی میتواند به عنوان عاملی در زیباسازی ساختمان و به تبع آن ارتقاء کیفیت منظر شهری در نظر گرفته شود. لازم است سازمانهای مرتبط با مقوله ساخت وساز شهری مانند شهرداری، سازمان راه و شهرسازی، قوانینی را اتخاذ کنند که در آن قوانین، ساز و کارهایی برای توجه بیشتر و عمیقتر به کارکردهای اصلی پیشآمدگیها و نقش آنها در ارتقاء کیفیت سیما و منظر شهری فراهم آید.
-1 مقدمه
هدف از مطالعه حاضر، مرری تحلیلی بر تعاریف، کارکردها، انواع و قوانین مربوط به پیشآمدگی در ساختمانهای شهری است. البته باید توجه داشت که بررسی مفاهیم مرتبط با عنصر پیشآمدگی در ساختمانها، بایستی به صورت کلیتر در قالب بررسی قوانین و آییننامه ساخت وساز شهری صورت پذیرد. هدف از تدوین قانون ساخت وساز، تعیین حداقل ضوابط و مقررات برای طرح و اجرای ساختمانها است. این آییننامه برای طرح و اجرای انواع ساختمانهای بتنی، فولادی، چوبی و ساختمانهای با مصالحبنّایی به کار میرود. هدف از تدوین این مبحث، ایجاد پایهای برای تفاهم میان دستاندرکاران صنعت ساختمان و یکسانسازی مفاهیم در حوزه شمول مقررات ملی ساختمان می-باشد
در لزوم آشنایی با این قوانین یک اصل بسیار مهم وجود دارد و آن این است که دانستن قوانین ساخت وساز مثل دانستن هر قانون دیگری به ما این امکان را میدهد که حق و حقوق خود را بشناسیم و از آن با کمال اطمینان دفاع کنیم
مجموع عوامل شهرسازی هر کشور تابعی از نظامهای حاکم بر آن جامعه است و اگرچه در برنامهریزی شهری، کشورها از الگوهای نسبتاً مشابه و مشخصی پیروی کرده و ابزارهای مورد نیاز را مطابق با قواعد کلی شهرسازی تهیه و تنظیم میکنند - مزینی، - 1377 ولی به علت ساختارهای متفاوت سیاسی و اقتصادی-اجتماعی موجود در هر کشور ویژگیهای متفاوتی، آنها را از یکدیگر متمایز میسازد
در ضوابط و مقررات ساختمانی و شهرسازی شهرهای مختلف، دیدگاهها و نظرات متفاوت و گاه متضادی درباره مسئله پیشآمدگی وجود دارد. پیشآمدگی در بعضی از شهرها ممنوع، و در برخی دیگر با اعمال محدودیتهایی مجاز شناخته شده است. شاید بتوان گفت تنوع اوضاع اقلیمی در نقاط مختلف ایران سبب پدید آمدن دیدگاههای مختلف در اینباره است. وجود پیشآمدگیهای متعدد میتواند سبب ایجاد بینظمی در پلان و ارتفاع سازه، ایجاد خروج از مرکزیت، پیچش و در نهایت تغییر در نحوه محاسبات شده، میتواند عاملی برای افزایش ابعاد شماره تیر و ستون و هزینه ساخت سازه گردد
این مطالعه سعی دارد ضمن تعریف پیشامدگی در ساختمانهای شهری، مروری تحلیلی بر کارکردها و انواع آن داشته باشد. همچنین در نهایت، ضوابط و مقرارت مربوط به پیشآمدگی در ساختمانهای شهری و ایجاد نمای ساختمانها در منظر و سیمای شهری در ایران مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
.2 تعریف پیشآمدگی
نمای ساختمان که جداره خارجی بنا را تشکیل میدهد و در معرض دید قرار دارد شامل حجم و فرم آن در مرحله اول و سپس اجزاء آن یعنی سطوح باز بسته و تقسیم کنندههای عمودی و افقی میباشد. یکی از عوامل تأثیرگذار بر روی کیفیت سیما و نمای ساختمان میزان پیشآمدگی جدارههای آن است. بنایراین میتوان ادعا کرد که شکل و میزان پیشآمدگی در ساختمان میتواند تا حدود زیادی شکلدهنده به فرم و شخصیت ساختمان باشد
پیش آمدگیها، تغییرات حجمی از نمای ساختمان هستند که از سطح کلی نما و جداره ساختمان بیرونزدگی دارند. همچنین منظور از پیشآمدگی میتواند آن قسمت از بنای ساختمان تجاری، اداری، صنعتی و مسکونی و غیره باشد که به صورت بالکن یا تراس رو به خیابان یا کوچه و به صورت پیش آمده میباشد. هرگاه ارتفاع سقفی به میزانی باشد که بتوان آن را به وسیله سقف دیگری به دو قسمت قابل استفاده تقسیم نمود فضای به وجود آمده بالکن نامیده میشود
.3 کارکردهای پیشآمدگی
تصویر شماره : - 1 - نمونههای از انواع پیشآمدگیها به عنوان تراس، سردرب ورودی و رواق خورشیدی
به نظر میرسد پیشآمدگی در ساختمانهای شهری دارای سه کارکرد اقلیمی، سازهای و زیباییشناختی است. کارکرد اقلیمی عبارت است از تأثیر پیشآمدگیها در بهبود شرایط آسایش در ساختمان. کارکرد سازهای پیشآمدگی، می تواند شامل کمک به استحکام سازه و ساختار بنا در برابر نیروهای جانبی باشد - کسمایی، . - 1389 اگر بتوان پیشآمدگی در ساختمانها را جزیی از فرم اصلی بنا در نظر گرفت و یکپارچگی و هندسه مناسبی در حجم ساختمان به وجود آورد، آنگاه پیشآمدگی به زیباسازی ساختمان و به تبع آن به کیفیت منظر شهری 1 کمک کرده است - لینچ، . - 1376 بنابراین میتوان کارکرد زیباشناختی پیشآمدگیها را به عنوان سومین کارکرد این عنصر ساختمانی دانست.
-1-3 کارکرد اقلیمی
یکی از مهمترین کارکردهای پیشآمدگیهای ساختمانها، عملکرد اقلیمی آنهاست. اوضاع متنوع اقلیمی طی قرنها بر معماری نقاط مختلف ایران اثر گذاشته است. وجود پیشآمدگی در ساختمانها جزیی از راهکارهای طراحی اقلیمی در معماری و شهرسازی گذشته بوده است. تحقیق درباره معماری نقاط مختلف کشور و بررسی ویژگیهای هر یک که بصورت پراکنده انجام شده است - رازجویان، . - 1390 وجوه مشترک و ممیز فراوانی را در آنها نشان میدهد که پرداختن به آن نیازمند مطالعهای دیگر است. این مطالعه تنها به پیشآمدگی بخشی از ساختمان به صورت بالکن، می-پردازد و مرکز توجه آن پیشآمدگیها در داخل معابر و گذرها است.
اقلیم سرد: در اقلیم مناطق سرد کوهستانی و بسیار مرتفع مانند اردبیل، آذربایجان، کردستان، لرستان و همدان، که بارش برف و باران و نیز شماروزهای یخبندان فراوان است، تابش پرتوهای خورشید اصولاً اهمیت بسیار دارد - کسمایی، - 1389 اما در بسیاری از روزهای زمستان، اشعه خورشید آنقدر ضعیف و کم انرژی است که بود و نبود آن اثری ندارد و جلوگیری از ایجاد سایه به آب کردن یخ و برف کمکی نمیکند و تأثیر منفی یا مثبتی نیز بر وضعیت معابر شهری و حتی واحدهای مسکونی ندارد.
در روزهای زمستان بهترین راه مبارزه با سرما پناه بردن به فضاهای درونی و عایق کردن آنهاست. بنابرآنچه گفته شده، در این مناطق در فصول گرم سال هم نیازی به سایه نیست و طبیعتاً در معماری این مناطق تمهیداتی که در نقاط گرم برای ایجاد سایه به کار میبستند، مشاهده نمیشود
نمای بناها در اینگونه مناطق صاف و تخت هستند و کمتر بنایی سایبان3 دارد، اما در بسیاری از شهرهای سردسیر پیش آمدگیها یا فرونشستگیهایی دیده میشوند که نه به سبب نیاز به سایه، بلکه برای جلوگیری از بارش برف و باران و ایجاد فضایی فیلتر مانند در مقابل فضای بیرون ساخته میشود - کسمایی، - 1389؛ مثلاً در شهرهایی مانند همدان و بروجرد، فضاهای سرپوشیده و سه طرف بازی در مقابل اتاقها تعبیه شدهاند که حتی ارتفاعی بیش از ارتفاع اتاق دارند تا مانع تابش خورشید نشوند، اما این بخشها، فضای سرپوشیدهای را در حد فاصل اتاقها و حیاط ایجاد میکنند. چنین تمهیداتی در بیرون از ساختمان نیز دیده میشود. فرورفتگی یا پیشآمدگی و مسقف کردن ورودیها یکی از انواع این تمهیدات است. در همین مناطق سردسیر گاهی نیز به فضای سرپوشیده کوچهها - ساباط - بر میخوریم که احتمالاً جانپناه عابران پیاده در برف و باران است. این فضاها در بافتهای قدیم شهرهای سردسیری مانند همدان، کرمانشاه، بروجرد و ... دیده میشوند.
اقلیم معتدل و مرطوب: مناطق شمالی ایران دارای آب و هوای خاص و بسیار متفاوت با شهرهای جنوبی رشته کوه البرز است. در این مناطق، زمستانها نسبتاً معتدل و تابستانها گرم و مرطوب است. رطوبت فراوان و بارش بسیار و گاه سیل آسا در این مناطق استفاده از سقفهای شیبدار را در معماری آن دیار جای داده است، بارندگی این مناطق سبب شده است که سقفها با پیش آمدگی ساخته شوند
