بخشی از مقاله
چکیده
آدمی از گذشته های در درصدد بوده تا با ایجاد مرز هایی میان فضای زندگی و طبیعت قلمرو خود را در آن تعریف کند. مرز هایی که در طول زمان بنا به زمینه ،زمان و پیشرفت بشریت تعاریف متفاوتی را تجربه کرده است. هدف این تحقیق، بررسی و بازنگری در مقوله قلمرو و مرز میان معماری و شهر با توجه به مقضیات زمان و مساله ی کمبود زمین در شهرهای معاصر می باشد .
بدین منظور پس از بررسی مفهوم قلمرو به بررسی چند نمونه ی موفق دار ایجاد قلمروایی فعال در میان در شهر و بنا ، شامل پردیس سینمایی ملت و مجتمع فرهنگی تجاری چهارسو، ساختمان ترمه برای بررسی انتخاب شد. نتایج به دست آمده حاکی از این مطلب می باشد که می توان با به اشتراک گذاری بخشی از بنا به عنوان قلمروایی فعال و فضایی نیمه خصوصی ضمن توجه به مسائل فرهنگی ، نقش به سزایی در شادابی جامعه، مقبولیت، ایجاد هویت فردی و اجتماعی و ایجاد حس تعلق بناها در میان شهروندان ایفا کرد و در راه حل مشکلات شهری و بهبود کیفیت زندگی قدم برداشت.
-1 مقدمه
امروزه با توسعه شهر ها و با توجه به دیدگاه های اقتصادی و قوانین و مقرراتی که فرآیند توسعه شهرها حاکم است، عدم توجه به نیاز های انسانی و در ع ین حال عدم توجه به نیاز های شهر در آینده موجب ایجاد بسیار از بیماری های روانی همچنین عدم حس تعلق به بنا ها خصوصا بنا های عمومی و نوعی بیهویتی در میان ساکنان شهرها شده است.
تقویت و ایجاد ارتباط میان معماری بناها و فضاهای شهری باعث ایجاد محیطی می گردد تا کاربران نسبت به آن احساس تعلق و مالکیت کرده، نظارت ایشان بر فضاهای معماری و شهری بیش تر شده و به موجب آن افزایش امنیت و میزان کاربری و در نهایت افزایش تعاملات اجتماعی در محیط شهری که هدف مطلوب طراحی بر پایه رفتارگرایی است، منتهی شود.
برای وصول چنین اهدافی یکی از راه هایی که این مقاله پیشنهاد می کند، توجه به استفاده از مرز بین معماری و شهر به گونه به گونه ایست تا با ایجاد قلمرو ایی فعال، علاوه بر بالا بردن حس تعلق بنا به شهر در نگاه کاربران و شهروندان طرح معماری فضاهایی با عنوان قلمرو فعال را در اختیار شهر قرار دهد. بدین منظور در ابتدا مفهوم قلمرو مورد بررسی قرار می گیرد.
-2 مفهوم قلمرو
در فرهنگ دهخدا قلمرو،اسم مرکبی با معنی ملک، مملکت و وایالت متصرفه تعریف شده است - فرهنگ دهخدا ذیل واژه قلمرو - . فرهنگ وبستر - Webster Dictionary, 1977, 1884 - ، این واژه را از ریشه Terra به معنی زمین معرفی می کند و آن را علاوه بر محدوده تحت تملک، معادل زمین یا آب تحت اختیار یک ملت، کشور یا قانون و نیز محدوده مشخص شده برای فضای خاص فعالیت یا جریان فکری می داند. همچنین قلمرو را معادل واژه انگلیسی Territory قرار می دهند.
بنابراین مفهوم قلمرو، از منظر زبان در حیطه اختیارات، متصرفات و تملکات قرار می گیرد؛ یعنی همان دارایی انساها، با نگاه تاریخی نیز خواهیم یافت که از همان ابتدای سکونت انسان و ایجاد سرپناههای اولیه، شکل دهی آگاهانه به محیط زیست سبب نوعی نشانه گذاری هدفمند شده است که از تحت تملک قرار دادن محدوده ها حکایت دارد. نشانه گذاری را می توان در غارهایی متعلق به 30000 سال پیش، به صورت دیوارنگاره ها مشاهده نمود - راپاپورت،1382،. - 6 این شواهد حکایت از نشانه گذاری محل سکونت و اهمیت حریم گذاری و تعیین قلمرو نزد انسانهای نخستین دارد.
بررسی مورخان و جامعه شناسان نیز نشانگر آن است که رفتار قلمروگرا یا قلمروپایی و آن مانند مالکیت و دفاع رفتار قلمروگرا فعال را در طول تاریخ و در تمامی گروه های انسانی می توان مشاهده نمود. هرچند رفتار قلمروگرا، فرآیندی پیچیده است که بر حسب شرایط و مقتضیات زمان تغییر می کند؛ با این وجود این رفتار سبب شده است که انسان ها یک نشانه و مکان را برای هویت یگانه خود در جهان برگزینند، این نشانه و مکان در هویت شخصی و هویت اجتماعی قابل رویت است و نوعی حس مالکیت همراه با دفاع را به وجود می آورد - Lawson،2001،. - 167
استفاده از مفهوم قلمرو در علوم امروزی، سابقه ای کمتر از یک قرن دارد. ظهور این مفهوم را می توان در تحلیل های جامعه شناختی زندگی شهری در دهه بیست میلادی - 1920 - جست و جو کرد. زمانی که مصاحبه گران، کارکرد گروه های اجتماعی را بررسی می کردند، به طور مداوم به قلمروهایی برخوردند که با مکان هایی مجزا می شدند تا گروه هایی اجازه ورود به قلمرو گروههای دیگر را نداشته باشند - آلتمن، 1382،. - 127 گاه این قلمروها رنگ وبوی نژادی می گرفت وگاه به رده اجتماعی خاصی تعلق داشت. برخی علامت گذاری شده بودند و برخی تنها از طریق رفتار قلمروگرا قابل شناسایی بودند .
در این میان بررسی و مطالعه رفتار قلمروگرای حیوانات تاریخچه ای طولانی تر دارد و دل مشغولی پژوهشگرانی همچون هاوارد در دهه 1920،کاپنتر در دهه 1950 و نایس از دهه 1940 تا 1960 بوده است - بحرینی، . - 1378 مالکیت یا رفتار حیوانات در دفاع و تملیک از فضای خود،یک مفهوم اساسی در مطالعه رفتار شناسی حیوانات است و معمولا به عنوان رفتاری تعریف می گردد که توسط آن یک موجود زنده بنا بر خصلت خود، مدعی یک قلمرو خاص شده و از آن در مقابل اعضای گونه های دیگر از خود دفاع می کند - هال،1384،9 - ، با این حال یک مفهوم جدید بوده و در ابتدا توسط یک پرنده شناس انگلیسی به نام ،اچ،آی،هوارد در کتاب قلمرو در زندگی پرندگان 1920 منتشر شد.
درک مفهوم قلمرو در زندگی حیوانات، ساده تر است. برخی از متخصصان مانند برت قلمرو را قسمت دفاعی محدوده لانه می دانند - Burt،. - 1943 رفتارهای قلمروگرای انسانها و حیوانات را می توان از جنبه هایی به یکدیگر شبیه و متفاوت دانست. از شباهت های این دو می توان به علامت گذاری جهت نشان دادن مالکیت، دفاع از قلمرو و تعلق فردی یا گروهی اشاره کرد؛ ولی عمده تمایز در تنوع نسبی عضویت گروهی انسان است.
حیوانات در گروه های معدود و انسان ها متعلق به گروه های زیادی هستند و در هر دورهای از زندگی خود نقش های اجتماعی متفاوتی دارند که هریک از این نقش ها قلمرو متفاوتی می طلبد - همان،. - 133 علاوه برآن، قلمرو برای انسانها نه تنها مفهومی مکانی است، بلکه محصول ساخته ها و انگاره های ذهنی آدمیست است - لینچ، 1384،. - 170
