بخشی از مقاله
چکیده
»پارک علم وفناوری… به عنوان جزئی از نظام ملی نوآوری و حلقه ای از زنجیره توسعه اقتصاد دانش محور با فراهم آوردن شرایط لازم برای پژوهش های بازارگرا و تجاری سازی نتایج تحقیقات نقشی مؤثر در تسریع روند تبدیل ایده ها به محصولات و توسعه فناوری ایفا می نماید. در جهت رسیدن به این اهداف یک پار ک علم و فناوری -مانند هر سازمان دیگری-الزاماً باید دارای ویژگی هایی باشد که بدون آن ها نمی توان توقع عملکرد مؤثر و منطبق با نیازها و اهداف را از آن داشت. این ویژگی ها عوامل اصلی و پایه ای عملکرد یک پارک علم وفناوری هستند که نبود هر یک، می تواند راه موفقیت را مسدود کند و در واقع الزاماتی اساسی - اجزاء تفکیک ناپذیر - هستند که به عنوان اهداف واسطه برای دستیابی به هدف اصلی بایدقبلاً حاصل شوند .
در این پژوهش که بصورت تحلیلی -توصیفی انجام پذیرفته؛ پس از بررسی منابع نظری موجود، عوامل حیاتی موفقیت پارک های علم و فناوری و سپس دستورالعمل های طراحی آن ها بر مبنای اصول پایداری و همچنین الگوهای موفق بکار رفته مورد کنکاش قرار گرفته و سپس بوسیله نظرات متخصصان و خبرگان طراحی پارک های تکنولوژی مورد ارزیابی قرار گرفتند. از یافته های حاصل از تحقیق می توان چهارچوب نظری و عملی در راستای توسعه پایدار در حوزه طراحی پارک های علم و فناوری تدوین نمود.
-1 مقدمه
پارک های علم و فناوری از رهگذر کمک به رشد شرکت های کوچک و متوسط فعال در زمینه های اقتصادی پژوهش مدار موجب افزایش میزان تولید دانش در منطقه و جذب سرمایه خارجی شده و بدون تردید عامل تعیین کننده ای در توسعه اقتصاد دانش محور بشمار می روند. همچنین با به جریان درآوردن دانش بین بنگا ه ها، مؤسسات کوچک، بازار و دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی نقشی مهم در اشاعه فرهنگ رقابت و نوآوری در یک منطقه و انتقال فناوری بین بخش های مختلف ایفا می کنند. به طور خلاصه می توان گفت پارک های علم و فناوری در یک اقتصاد دانش محور سه کارکرد عمده دارند:
· کمک به افزایش دانایی شرکت ها و بنگاه های اقتصادی از طریق فراهم آوردن شرایط لازم برای انتقال دانش از مراکز تحقیقاتی و دانشگاه ها به بنگاه های اقتصادی؛
· کمک به ایجاد شرکت ها و مؤسسات اقتصادی جدید؛
· ایجاد فضای جذاب برای سرمایه گذاران خارجی با فراهم آوردن مجموعه ای از شرکت ها و بنگاه های اقتصادی دانش محور و متکی بر نوآوری و ایجاد محیطی مناسب برای رقابت، نوآوری و بهره برداری از دانش ها و ظرفیت های اقتصادی منطقه از سوی دیگر پارک های علم و فناوری در نظام ملی نوآوری هر کشور نقش ویژه و ممتازی نسبت به سایر اجزاء و بازیگران این نظام دارند .
این ویژگی خاص ایفای نقش جبران کننده در مورد برخی ضعف ها و نقص های نظام ملی نوآوری آن کشور است. علاوه بر آن ویژگی های نظام ملی نوآوری یک کشور تعیین کننده مشخصه های پارک فناوری است و از آنجا که ویژگی ها و واقعیت های نظام ملی نوآوری در کشورهای مختلف با یکدیگر متفاوت است بنابراین ویژگی های پارک های فناوری در کشورهای مختلف هم از منظر های مختلف با یکدیگر متفاوت خواهد بود .این تفاوت ها که ناشی از محیط های مختلف فعالیت است، ایجاب می کند که پارک های فناوری با اهداف و برنامه های متفاوتی نسبت به یکدیگر به کار بپردازند.
اما پارک های فناوری هم مانند هرعملکرد معماری دیگریالزاماً باید دارای ویژگی هایی باشند که بدون آن ها نمی توان توقع عملکرد مؤثر و منطبق با نیازها و اهداف را داشت .این ویژگی ها عوامل اصلی و پایه ای طراحی معماری یک پارک هستند که نبود هر یک می تواند راه موفقیت پارک را سد کند .در واقع باید گفت سایر برنامه ریزی ها و تمهیدات تا حد زیادی منوط به وجود این عوامل هستند؛ چرا که برای هر عملکردی یک تعداد نواحی حیاتی محدود وجود دارد که اگر در آن نواحی موفقیت و رضایت حاصل شود در نتیجه موفقیت سازمان تأمین می شود. - سلامی، سید رضا، همکاران، - 1389تشخیص این عوامل حیاتی یکی از مهم ترین گام های برنامه ریزی برای طراحی آینده ی پارک های علم و فناوری می باشد.
زیرا بدون درک این عوامل طراح نمی تواند برنامه ریزی درستی برای آینده داشته باشد. تعیین عوامل حیاتی موفقیت یک پارک به خصوص از آن جهت مهم است که می تواند در یک مدل برتری سازمانی تکیه گاهی باشد برای عملیاتی شدن سناریوهای بعدی طراحی بدون اتلاف هزینه های بی هدف و اضافی .این عوامل از یک سو با اهداف سازمان ارتباط داشته و برای تحقق آن اهداف ضروری هستند و از طرف دیگر با راهبرد رقابتی عملکردی، متناسب اند . این عوامل الزامات اساسی - اجزاء تفکیک ناپذیر - هستند که به عنوان اهداف واسطه برای دستیابی به هدف اصلی بایدقبلاً حاصل شوند. شناسایی این عوامل حیاتی موفقیت برای پارک فناوری و تعیین اهمیت نسبی هر یک در موفقیت پارک، با استفاده از نظر خبرگان، موضوع اصلی این مقاله است.
-2 ویژگی های عمومی، کارکردها، و نقش آفرینان پارک های علمی:
در مقوله ی توسعه ی پارک های علمی، فرض بر این بوده است که این نهادها موجب توسعه ی نوآوری، انتقال فنآوری، شکل گیری کسب وکارها، و ایجاد اشتغال می شوند و نقش مهمی درتوسعه ی اقتصادی مناطق پیرامون خود ایفا می کنند. ویژگی مشترکی که به تمامی پارک های علمی نسبت داده می شود،"تأثیر تجمعی" است .
با این حال، در مورد اینکه مراد از"تأثیر تجمعی"دقیقاً چیست، توافق عمومی وجود ندارد . به طور کلی می توان گفت که این اصطلاح به تأثیرات ناشی از تجمیع بنگاه ها - همچون افزایش دسترسی به نیروی کار تخصصی و بازاریابی گروهی- اشاره دارد. اما می تواند به تأثیرات حاصل از شبکه ی نقش آفرینان مختلف، که علائق آن ها حول حوزه ی مشترکی دور می زند، نیز اشاره داشته باشد. - امیراحمدی، هوشنگ، - 1374
چنین شبکه ای، حل مسأله، نوآوری، و خلاقیت را ترغیب و تسهیل می کند. همکاری نقش آفرینانی که به این شبکه ها متصل هستند برای آنان مزایای متقابل ایجاد می کند و به دلیل افزایش تماس های آنان، احتمال اینکه رویدادهای مختلف در یک راستا قرار گیرند و به نوآوری های" خط شکنانه " منجر شوند افزایش می یابد. - ملکی فر، عقیل و محمدرضایی، حسن، - 1375 به این ترتیب می توان نتیجه گرفت که میزان موفقیت یک پارک علمی به میزان" تأثیر تجمعی "آن بستگی دار د . از این رو در طراحی پارک های علمی و پیش بینی میزان موفقیت آن ها باید به سازوکارها و عواملی توجه نمود که موجب افزایش تأثیر تجمعی می شوند.
یکی از راه های تشخیص ویژگی های عمومی پارک ها، توجه به تعاریف آن هاست . در اکثر تعاریف به اینکه پارک ها مجتمع هایی" فنآوری محور "هستند و در آن ها" مالکیت یک ملک " مطرح است اشاره شده است . بسیاری از تعاریف به "اجاره نشینانی " که فعالیت اصلی آنان تحقیق و توسعه یا به کارگیری فنآوری های جدید است اشاره کرده اند . بسیاری نیز بر حضور یک دانشگاه یا موسسه ی تحقیقاتی تأکید داشته اند.
از نظر ارائه ی خدمات، پارک های علمی ساکنان خود را به دو صورت پشتیبانی می کنند . اول، ارائه ی" خدمات فنآورانه " است که شامل تسهیل ارتباطات با دانشگاه ها و نوعی" دلالی "فنآوری است .دوم، ارائه ی" خدمات مدیریتی و امکانات فیزیکی " است که از نگهداری ساختمان ها و خدمات اداری و دفتری گرفته تا مشاوره های مالی و مدیریتی را شامل می شود . خدمت دیگری که پارک ها ارائه می دهند، فراهم آوردن تجهیزات تحقیقاتی پیشرفته است. کاکس در جمع بندی ویژگی ها و خدماتی که پارک ها ارائه می دهند به این نتیجه رسیده است که موفقیت پارک های علمی به الزامات زیر بستگی دارد: - Cox, R.N., 1985 -
▪ وجود یک محیط مطلوب برای زندگی
▪ نزدیکی به یک دانشگاه عمده
▪ وجود امکانات تحقیقاتی
▪ وجود نیروی کار ماهر
محیط مطلوب برای جذب بنگاه ها و کارکنان ضروری است . وجود دانشگاه نیز به دلیل نقش هایی از قبیل مشاوره، زایش صنعتی، ارائه ی آموزش مستمر، تأمین نیروی کار متخصص و انتقال فنآوری، یک ضرورت دیگر است. امکانات تحقیقاتی از آن جهت ضروری هستند که" جثه ی بحرانی " و زیرساخت های لازم برای موفقیت را پدید می آورند . نیروی کار ماهر نیز طبیعتاً برای پرکردن فرصت های شغلی لازم است. لارسون و راجرز از بررسی" دره ی سیلیکون " به این نتیجه رسیده اند که شش ویژگی یا شش عامل در موفقیت این پارک نقش اساسی داشته اند .این عوامل عبارتند از:
▪ وجود کارشناسان فنی
▪ در دسترس بودن زیرساخت های از پیش موجود
▪ وجود سرمایه
▪ پویایی - جابجایی - شغلی
▪ شبکه های تبادل اطلاعات
▪ شرکت های کوچک زاییده شده از دل شرکت های موجود - Larson, Judith K. and Rogers E, M. ,1988 - امیر احمدی نیز در جمع بندی عوامل موثر بر تکوین موفقیت آمیز پارک های علمی به موارد زیر اشاره کرده است:
▪ در داخل یا مجاورت تجمعات موجود شهری
▪ همجواری سیاست های مناسب دولت برای ترویج پارک های علمی
▪ ایجاد پارک با محیط های عالی مسکونی
▪ وجود فرهنگ نوآوری
▪ مجاورت با دست کم یک دانشگاه عمده
▪ وجود زیرساخت ها و شبکه های عالی ارتباطی و ترابری
▪ وجود منابع سرشار نیروی کار ماهر
