بخشی از مقاله
چکیده:
روستای کنگ از جمله روستاهای با ارزش و با هویتی است که به سبب نزدیکی به شهر مشهد به عنوان پایتخت معنوی کشور، مورد توجه خاص می باشد. غنای کالبد و فضا در کنگ در مقایسه با نمونه های مشابه بسیار واجد اهمیت بوده و توجه ویژه ای را می طلبد. این غنای فضایی در روستای کنگ آن را جزء با ارزش ترین روستاهای استان برشمرده است.
حتی می توان ادعا نمود غنای فضاها در کنگ در مقایسه با نمونه های مشابه همچون ماسوله و ابیانه بسیار با ارزش تر است. به نوعی که این روستا از نظر فضاسازی حتی در ایران منحصر بفرد می باشد. با توجه به اینکه اصلی ترین و مخرب ترین آسیب وضع موجود روستای کنگ، ساخت و سازهای بی قانون و ناهماهنگ با بافت تاریخی این روستا می باشد، مهم ترین اقدام مرحله اول جهت حفظ بافت، کنترل و هدایت درست ساخت و سازهای جدید می باشد.
هم اکنون علی رغم تلاش های بسیار ادارات مرتبط جهت حفظ آثار تاریخی و حفظ کالبد و غنای فضایی این بافت روستایی، متاسفانه نمونه هایی از تخریب و دخل و تصرفات نابجا در مقیاس تک بناهای تاریخی در بافت با ارزش این روستا مشاهده می گردد که ادامه این روند موجب از دست رفتن مواریث بشری و یادگارهای تاریخی این مرز و بوم خواهد شد. لذا با هدف دستیابی به راهکار پیشگیری از وقوع موارد مشابه و با عنایت به اینکه تکرار موارد مشابه علاوه بر اینکه روستاهای دارای بافت با ارزش را از حیث ارزش های فضایی و قابلیت های گردشگری تخریب می نماید، موجب اتلاف اعتبارات دولتی و بودجه های بیت المال نیز می گردد این مقاله تنظیم و تقدیم حضور علاقه مندان می گردد.
شناخت:
ایران را تمدنی است ریشه دار، در اعماق اعصار و قرون پیش از تاریخ که تاکنون برجای مانده است. اما آنچه را که امروز ایران مینامیم، سرزمینی است پهناور و متنوع از اقوام، فرهنگ و طبیعت و در برگیرنده بیش از هزاران نقطه سکونتگاهی. این کمیت را کیفیتی است آنچنان که هر یک را از دیگری به لحاظ فرهنگ، تاریخ و جغرافیا متمایز نموده و برخی را تبدیل به یک اثر شگفت انگیز می نماید. ازآن جمله اند: ماسوله در گیلان کندوان در آذربایجان میمند در کرمان و ابیانه در اصفهان.
یکی از این سکونتگاه های با ارزش و دارای سابقه تاریخی و کالبد و فضای ارزشمند و غنی روستای کنگ یکی از ییلاقات اطراف مشهد میباشد روستای کنگ، یکی از سکونتگاههایی است که با الهام گرفتن از طبیعت و با تسلیم و ستیز با آن در طی قرنها و بر اساس نیاز مردمان این سکونتگاه رفته رفته رشد کرده و در هر گام بازیهای زیبایی در تعریف و تفسیر فضا از خود ارائه کرده است. بازیها و درسهایی از فضاسازی هایی که شاید نمونه توصیفی آن را تنها در تعداد محدودی از کتابهای شهرسازی و معماری می توان یافت. فضاهایی که نمونه هایی از آن را حتی در شهر های پیشرفته و مدرن هم نمی توان دید. شاید اگر در جمله ای بخواهیم فضاهای منحصر بفرد روستای کنگ را توصیف کنیم تنها باید گفت:
کنگ موزه کالبدهای آموزنده در تفسیر فضاست .
موقعیت طبیعی اثر:
روستای کنگ در دامنه شمال شرقی رشته کوه بینالود استقرار یافته است. رشته کوه بینالود یکی از ارتفاعات مهم شمال خراسان است که با جهت شمال غربی - جنوب شرقی در غرب دره رودخانه کشف رود یا دشت مشهد قرار دارد. کوه روخی که روستای کنگ در دامنه آن جای گرفته یک از ارتفاعات رشته کوه بینالود است که بیش از 2000 متر - 2018 متر - ارتفاع دارد و خط الرأس آن حوزه آبریز رودخانه کنگ را از رودخانه زشک جدا می کند. این روستا در 28 کیلومتری غرب مشهد ودر ً19ُ36عرض و ً13ُ59 طول جغرافیایی واقع شده است. کنگ جزء دهستان جاغرق از بخش طرقبه و از توابع شهرستان طرقبه شاندیز می باشد و آخرین روستا در محور دره رودخانه کنگ بوده و از طریق یک جاده آسفالته به روستای نقندر و سپس شهر طرقبه و از آنجا به شهر مشهد مرتبط می شود. دو جاده خاکی و کوهستانی نیز روستای کنگ را به روستاهای زشک و جاغرق که در دو دره به موازات با دره کنگ قرار دارند متصل می کند.
-1 ویژگیهای اجتماعی فرهنگی روستای کنگ:
-1-1 محله بندی و طوایف:
روستای کنگ دارای 8 محله است : محله بالاده - محله شفیعان - محله ابولون - محله میان ده - سادات - - محله
زیرده - میران - - محله حشیمون-محله سرکمر- محله قلعه نو. همچنین این روستا از 5 طایفه هشیمون، شفیعون، ابیلون، میرون و سید تشکیل یافته است.
-2-1 پوشش:
به علت نزدیکی این روستا با شهر و رفت و آمد زیاد مردم این روستا به شهر، مردم کنگ در حال حاضر پوشش محلی خاصی ندارند. اما در گذشته مردمان این روستا دارای پوشش محلی خاصی بوده اند که نمونه البسه سنتی آنها در تصویر مشاهده می گردد.
تصاویر شماره یک تا سه - پوشاک قدیم مردم کنگ
-2 ویژگیهای بافت روستای کنگ:
در نگاهی کلی به بافت روستای کنگ مشاهده میگردد بافت بسیار متراکم است. این تراکم از قسمت جنوب به شمال روستا کمتر می شود. در جنوب روستا، ساختمانها با مساحت کمتر، در هم پیچیده تر و متراکم تر هستند. در شمال، فضاها بازتر، مسطح تر و بیشتر با طبیعت درگیر میشوند و کمتر در ارتباط با شیبهای تند قرار می گیرند. در قسمت شمال بر خلاف سایر نقاط بافت تعداد انگشت شماری از بناها دارای حیاط هستند. در این قسمت بیشتر با فضاهای سبز برخورد می کنیم و حتی این فضاهای سبز را در منازل نیز به صورت باغچه هایی می بینیم. در اینجا مسئله حیاط مطرح می گردد.
به صورتیکه الگوی برونگرایی که در جنوب روستا وجود دارد، کنار گذاشته می شود و با توجه به شیب کم به سمت درونگرایی می رویم و حیاطهای مکرر هویدا می گردد. عنصری که در پلان روستا در سطوح جنوبی دیده نمی شد، حال در قسمت شمال روستا کاملاً به صورت عنصری خاص خودنمایی می کند .
بطور کلی در روستای کنگ توده و فضا در ارتباطی تنگاتنگ با یکدیگر هستند. بطوریکه در سطح پایین توده وجود دارد ولی در سطح بالاتر این توده تبدیل به فضایی برای واحد بالایی خود میشود . یعنی یک واحد در یک سطح توده است و در سطح دیگر حکم فضا را دارد.
با این دیدگاه شاید در کنگ به اندازه شمال روستا در جنوب نیز فضا برای استفاده ساکنین وجود دارد ولیکن این فضاها بام واحد پایین دست و به عنوان تراس هستند .
تصاویر شماره 4 و - 5 مقایسه دو نمونه روستا ، روستایی که در زمینی هموار قرار گرفته است و روستایی که همانند کنگ در شیب تند دامنه یک کوه قرار گرفته دارد ماخذ : گونه شناسی مسکن روستایی ×
-1-2کمبود زمین و راهکارهای آن:
کمبود زمین در منطقه کنگ برای کشاورزی، باغداری و ساخت و ساز موضوعی است که شاید بتوان گفت به عنوان یکی از محدودیتهای منطقه و محیط طبیعی به روستاییان تحمیل گشته است. اما کنگیان راه حلی هایی یافته اند که می توان این گونه بیان کرد:
-1-1-2استفاده از تراکم و تعداد طبقات بالا:
در کنگ علی رغم استفاده از مصالح کاملاً بومی و محلی و ساخت و ساز سنتی، ساختمانها با تراکم بسیار زیاد ساخته شده اند. بر خلاف اکثر روستاهای موجود که بناها به صورت یک یا دو طبقه هستند، در کنگ بناهای 3 و 4 طبقه بیشترین تعداد را به خود اختصاص داده اند. حتی در مقایسه با روستاهای مشابه همانند ابیانه یا ماسوله میزان تراکم در روستای کنگ نمونه ای منحصر به فرد می باشد .
