بخشی از مقاله
چکیده
رعایت حقوق شهروندي مستلزم آشنایی با مفاهیم انتزاعی و همچنین مکانیزمهاي تضمینی است. لذا نحوه آموختن وآموزش دادن این مفاهیم و اسناد بنیادین مربوط به آن از اهمیت خاصی برخوردار است این آشنایی نه طبیعی است ونه خود جوش وآنی و به مانند هر دانش دیگر باید به نحو پویا انتقال یابد در نتیجه لازم است زمینه و امکان آموزش تربیت شهروندي براي همه ایجاد گردد.
دلیل وجود هر سیستم آموزشی تحقق بخشیدن به هدفهاي آن نظام است . بنابر این نظام آموزشی باید مخاطبان خود را با استفاده از تمام ظرفیتهاي خود براي شهروندان خود در جامعه پرورش دهد.مفهوم شهروندي ازجمله مفاهیم کلی است که به مطالعات در زمینه مختلف وابسته است و می توان آن را به آموزش شیوه هاي زندگی کردن در جامعه اطلاق کرد وبراي اصول و عقاید مربوط به فرایند تربیت شهروندي در جامعه باید مراحلی را در رابطه وضعیت ، پتانسیل و شرایط فرهنگی و رسمی افراد در جامعه در نظر گرفت.
این نوشتار موضوعات زیر را در بر می گیرد:
اول، توضیح مفاهیم اساسی شهروندي ، مولفه هاي شهروندي براي لحاظ کردن در برنامه درسی و توضیح آنها، چگونگی سازماندهی مولفه ها در برنامه درسی مقطع دبیرستان وآموزش تربیت شهروندي در مقطع دبیرستان.
دوم،ارائه شاخص هاي مطلوب براي محتواي درسی در دوره دبیرستان و نوع نگاه دبیران به این شاخص ها، ارائه یافته هاي پژوهشی در مورد میزان لحاظ کردن مولفه هاي شهروندي در برنامه ریزي درسی از نگاه مدیران و مجریان آموزشی.
سوم، ارائه پیشنهادهایی در رابطه با نحوه لحاظ کردن مولفه هاي شهروندي در مراحل سه گانه برنامه درسی.
مقدمه
بی گمان یکی از مهمترین مباحث مطرح شده در نظام تعلیم و تربیت اکثر کشورها، تربیت شهروندانی خوب وموثر می باشد که این امر بر خلاف بعضی از باورها که آن را فقط در زمره وظایف گروههاي سیاسی ، اجتماعی می دانند، از وظایف نظام دولتی و نظام هاي تربیتی از جمله آموزش و پرورش است تا با عزمی راسخ به آن پرداخته ، و براي آن برنامه ریزي هاي دقیق بنمایند.
بدون تردید در شرایط کنونی تربیت شهروندي و حمایت از آن یک فرایند مربوط به تمام عمر است و به همین جهت ، همه افراد در تمام طول زندگی حود نیازمند آموزش هاي متناسب با این دو مقوله در مراحل زندگی هستند . آموزش شهروندي در عصر جهانی شدن به معناي آموزش شهروندي همراه با حقوق برابر و عادلانه به تمام اتباع ملت از هر رنگ و نژاد و زبان و فرهنگ و اندیشه و سبک زندگی است . این آموزشها که می تواند در برنامه درسی جاي بگیرد، شامل حرمت نهادن به کیفیت و تنوع ، قانون و حقوق و مسئولیتهاي انسانی ، مسئولیت پذیري ، نظم و آزادي، قدرت و پاسخگویی، تفاوت و همکاري ، فردیت و اجتماعی ، مردم سالاري واقعی ، تعهد، انتقاد گري و انتقاد پذیري، برابري و عدالت و...است.
به طور اساسی پرورش توانائیهاي فرد استحکام زندگی جمعی و ایحاد تفاهم در میان انسانها همه در سایه آموزش و پرورش صورت می گیرد. اما وظیفه آموزش و پزورش در این زمینه چیست؟ آموزش و پرورش در زمینه مشارکت، قانون مداري، سازگاري اجتماعی، هویت، دانایی محوري، احترام،انتقاد نگري و انتقاد پذیري، جامعه پذیري و مسئولیت پذیري به عنوان مولفه هاي شهروندي در آموزش و پرورش در زمینه هاي طراحی، اجرا و ارزشیابی در برنامه هایی درسی چه وظایفی را بر عهده دارد؟
تربیت شهروند محلی و ملی و جهانی مهارتهایی زندگی انسانی از طریق آموزش درست اندیشیدن باید بعنوان بخشی جدائی نا پذیر از برنامه درسی مدارس در نظر گرفته شود. آموزش و پرورش باید دانش آموزان را در رشد شخصیت و تحکیم هویت نظام ارزشی ملی و دینی و انسانی هدایت کند. نگرش این مقاله بر این اساس است که آموزش و پرورش در مراحل طراحی ، اجرا و ارزشیابی برنامه درسی رشته علوم انسانی تا چه میزان به تربیت شهروندي و حقوق شهروندي دانش آموزان می پردازد.
زمینه پژوهش و بیان مسئله
امروزه در دنیا براي اینکه کشوري از بابت دموکراسی محک زده شود، در ابتداي امر آئین دادرسی مدنی ، آئین دادرسی کیفري و چگونگی رعایت حقوق شهروندي در محاکم آنها مورد بررسی قرار می گیرد. زیرا پذیرفتن حفظ و رعایت حقوق شهروندي یکی از بارز ترین نشانه هاي وجود دموکراسی است،در واقع هر چقدر در این زمینه پیشرفت کنیم به دموکراسی بیشتر ارج نهاده ایم.
در اینجا سوالاتی بدین صورت مطرح می شود که : واژه شهروند به چه کسی اطلاق می شود؟ شهروندي یعنی چه؟ مولفه هاي شهروندي کدام است؟ این حقوق به وسیله جه نهادي اعمال می شود؟ وچه نهادهایی باید آن را آموزش دهند؟
حقیقت امر آن است که مدرسه باید مکانی براي تدارك فرصتهاي لازم و مناسب براي تجربه وتمرین در عرصه ها و ساختهاي مختلف زندگی باشد تا از این رهگذر زمینه هاي لازم براي بر طرف کردن نیازهاي فردي، خانوادگی و اجتماعی دانش آموزان فراهم آید . بنابراین مدرسه باید خود زندگی ونمونه والگویی کوچک از جامعه باشد ودر آن دانش آموزان در عرصه هاي مختلف نظیر حرفه، دین، سیاست،فرهنگ، علم وفناوري ، خانواده ، بهداشت محیط زیست، ارتباطات و مانند آن به یادگیري بپردازند.
این امر مستلزم پرداختن هر چه بیشتر به تربیت شهروندي و مهارتهاي زندگی در سطح مدارس است.اگرچه هم اکنون در سیاستها و شعارهاي مطرح شده در سطح وزارت آموزش و پرورش پرداختن به مدرسه زندگی مورد توجه است اما ضروري است تا پس از عبور از بیان سیاستهاي کلی مرحله درك و فهم عمیق ودستیابی به شعور تربیت شهروندي و تدارك مدرسه زندگی را وجهه همت قرار دهیم و بسترهاي لازم را براي توجه هر چه بیشتر به این رسالت گم شده نظام آموزشی را فراهم نماییم.
سوالات تحقیق
سوالات تحقیق در سه شکل به صورت طراحی ، اجرا و ارزشیابی در برنامه هاي درسی مدارس و و بر اساس دیدگاه دبیران نسبت به ویژگی هاي شهروند مطلوب در جامعه به کار گرفته شده است.
.1تا چه میزان در طراحی محتواي اهداف برنامه درسی علوم انسانی به تربیت شهروندي توجه شده است؟
.2 تا چه میزان در اجراي برنامه درسی رشته علوم انسانی به تربیت شهروندي توجه شده است؟
.3تا چه میزان در ارزشیابی برنامه درسی رشته علوم انسانی به تربیت شهروندي توجه شده است؟
.4 دیدگاه دبیران آموزش و پرورش شهرستان سنندج نسبت به ویژگیهاي شهروند مطلوب در جامعه از لحاظ دانش، تواناییهاو نگرش چگونه است؟
روش تحقیق و جامعه آماري
با توجه به ویژگیهاي تحقیق توصیفی که شناسایی و درك جامعی از یک دوره کامل یا قسمتی مهم از یک واحد را مورد توجه قرار می دهد و نیز با توجه به ماهیت موضوع تحقیق و اهداف مورد نظر که به بررسی و میزان توجه به مولفه هاي تربیت شهروندي در طراحی ، اجرا و ارزشیابی برنامه درسی از نظر دبیران متوسطه می پردازد. روش تحقیق براي این پژوهش ، روش تحقیق توصیفی از نوع پیمایشی می باشد. ابزار پژوهش از طریق پرسشنامه که در قالب دو نوع پرسشنامه مورد استفاده قرار گرفته است در این پژوهش جامعه آماري شامل مدیران اجرایی سازمان آموزش و پرورش و کلیه دبیران رشته علوم انسانی مقطع متوسطه شهرستان سنندج که با استفاده از روش هاي نمونه گیري انتخاب شدند.
تعریف شهروندي
مفهوم شهروندي تا حد زیادي وابسته به شرایط خاص کشور و جامعه است. هر فرهنگی نیز شهروند ویژه خود را می طلبد.
جامعه مدنی براي یک کشور به معناي استقلال اقتصادي ، براي کشور دیگر به معناي استقلال سیاسی _ اجتماعی یا دارا بودن حق آزادي بیان است. اما در یک برداشت کلی می توان گفت شهروندي مقوله اي است مرتبط با نحوه عملکرد افراد به نحوي که قادر باشند در یک جامعه دموکراتیک ، محیط خود و محیط اجتماعی سایرین را به نحوي بارز ومثبتی متاثر سازند
تربیت شهروندي و مولفه هاي آن
صاحب نظران با توجه به نوع نگاه خود مولفه هاي مختلفی را براي شهروندي در نظر می گیرند . "توماس اس دي " مشارکت، تعاون، همکاري و دانایی محوري - دي ،2004، ص - 80 و "می هویی لیو" آراستگی شخصی ، دانش محوري محلی_ملی و جهانی ، سخت کوشی ، وطن دوستی، تبعیت از قانون، نوع دوستی ، مشارکت - لیو،2001، ص - 71 و"فالکس" مسولیت پذیري، بسط ارتباطات انسانی ، کل نگري، احترام به اصول اخلاقی - فالکس، 2000، ص220 را مد نظر قرار می دهد. دکتر مهر محمدي نیز در تبینی جامع اندیشه ورزي و ژرف اندیشی، سعه صدر و تحمل اندیشه هایی مخالف ، قانون گرایی و قانون پذیري ، احساس خود ارزشمندي ، عزت و اعتماد به نفس ،تمایل به رقابت سازنده ، عدم تمکین به روابط مبتنی قدرت مستبدانه ، تقویت روحیه پرسشگري و کنجکاوي ، تمایل به تفکر خلاق و واگرا در حل مسائل مبتلا به محیط پیرامون ، توانایی و جرات در ابراز اندیشه را از جمله ویژگیهاي می داند که مفهوم شهروندي بر آنها مبتنی است .
به طور کلی می توان مولفه هاي زیر را براي تربیت شهروندي برشمرد.
الف - دانایی محوري دانایی محوري عبارت است از داشتن آگاهی در زمینه موضوعات تاریخی، اجتماعی ، فرهنگی در سطح محلی ، ملی ، بین المللی است، که به عنوان پیش نیاز اساسی براي شهروندي به شمار می رود .
ب - وطن دوستی وطن پرستی به معنایی وفاداري نسبت به کشور خود و دیدن مصالح جامعه در انجام فعالیتهایی روزانه است.
ج - جامعه پذیري جامعه پذیري به معناي همسازي و همنوایی فرد با ارزش ها، هنجارها و نگرش هاي گروهی و اجتماعی است یا به مفهوم دیگر،اجتماعی شدن فراگردي است که به واسطه آن ، هر فرد دانش و مهارت هاي اجتماعی لازم براي مشارکت موثر و فعال در زندگی گروهی و اجتماعی را کسب می کند
