بخشی از مقاله
چکیده
اقتصاد مقاومتی، حرکتی انفعالی نیست؛ بلکه سلب و ایجاب را با هم دارد. اقتصاد مقاومتی به معنای آمادگی روحی و عملی برای مقاومت در برابر حملات اقتصادی دشمن و پاسخ به آن در کوتاهمدت و حرکت به سمت طراحی الگوی اقتصادی اسلامی در چهارچوب الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت در درازمدت است. اقتصاد مقاومتی طراحی و مدلسازی ویژهای از شرایط و سازوکارهای اقتصادی است که مبتنی بر آن، فضای اقتصادی کشور براساس فرض وجود حداکثر تحریمها و فشارها، به صورت فعال و نه منفعل، طراحی میشود.
در واقع اقتصاد مقاومتی بنیانی نظری و عملی برای مدلسازی گونه ویژهای از اقتصاد است که فعالانه خود را برای مواجهه با تحریمها، بیش از پیش آماده ساخته است. بر این اساس یکی از الگوهای کاربردی در این زمینه بررسی سیره عملی ائمه اطهار - ع - در مواجهه با بحرانهای مالی میباشد که در این بین حضرت رضا - ع - از جایگاه ویژهای برخوردار است.
این پژوهش با تکیه بر روش توصیفیBتحلیلی بر آن است تا به بررسی راهکارهای بنیادی این امام همام در مواجه با ناهنجاریهای اقتصادی که اکثراً به واسطه تحریم خاندان اهل البیت - ع - از سوی دستگاه خلافت عباسیان بوده است با بهرهگیری از متون تاریخی- روایی بپردازد. یافتههای پژوهش حاکی از آن است، یکی از مهمترین اصولی که میتواند رکنی مهم در حوزه اقتصادِ سند پیشرفت و توسعه دارا باشد، بهرهگیری از شیوههای حل بحرانهای اقتصادی از سوی امام رضا - ع - در مسیر پیشرفت جامعه مسلمین در سطح کلان میباشد.
-1مقدمه
عصر پرچالش کنونی که برای جمهوری اسلامی ایران، تحریمها و دشواریهای فراوان و ویژهای را نیز به دنبال داشته است، نظام اقتصادی کشور را لاجرم به اتخاذ یک نظام اقتصاد متناسب با این تحولات و چالشهای خاص، فرامیخواند. در واقع حیات نظام اقتصادی کشور در گرو مقاومتی علیه آماج حملات اقتصادی است که علاوه بر کارآمدی در اداره معیشت جامعه، بتواند حضور فعال جمهوری اسلامی ایران را به عنوان الگو و الهامبخش در تحولات جهان میسر سازد
اقتصاد مقاومتی مختص زمان تحریم و جنگ نیست، بلکه یک چشمانداز بلندمدت پیش روی اقتصاد ایران است؛ زیرا اقتصاد ایران در سایه تفکر جمهوری اسلامی همیشه آماج حملات دشمنان خواهد بود. اقتصاد مقاومتی به معنای ریاضت اقتصادی نیست، بلکه مفهوم شکوفایی اقتصاد و رفع مشکلات موجود در زیربخشهای اقتصادی برای جلوگیری از امتیازدهی به دشمنان و بهبود سطح رفاه عموم مردم است.
با همین نگرش، حوزه موضوعی اقتصاد مقاومتی بسیار گسترده است. البته اهمیت همه موضوعات به یک میزان نخواهد بود و حداقل در سه سطح مسائل بنیادی - بیانکننده چارچوب و زیربنای موضوع - ، موضوعات راهبردی - بیانکننده و تبیینکننده موضوعات این حوزه - و مسائل کاربردی و روبنایی طرح میشود. بر این اساس این پژوهش تلاشی برای تدوین نقشه مهندسی اقتصاد مقاومتی بر اساس راهکاهای امام رضا - ع - است.
از نگاه حضرت رضا - ع - ، در اقتصاد مقاومتی، اهداف اقتصادی مهمترین عنصر در جهتدهی فعالیتها میباشند و کلیه عوامل اقتصادی باید در راستای تحقق این اهداف حرکت کنند. کسب موفقیت در این اهداف علاوه بر اینکه به صورت مستقیم تحت تأثیر بازنگری در نظام اولویتگذاری و نیز سیستم مدیریت اقتصادی است، به صورت غیرمستقیم و به شدت تحت تأثیر زیرساختهایی است که باید قبل از برنامهریزی به آنها توجه داشت. این زیرساختها لزوماً به بخش اقتصاد بازنمیگردند و حتی جنبه فرهنگی و سیاسی دارند.
اما به علت تأثیر فراوانی که بر بخش اقتصاد کشور دارند، حائز اهمیت هستند. از سوی دیگر باید توجه داشت که تحقق اهداف اقتصادی که اهدافی بلندمدت می باشند، نیازمند دکترینها و راهبردهای کلانی میباشند که چتر فکری خود را بر فرایند تحقق هدف قرار داده و نحوه تحقق آن را در چارچوبی خاص پیش برد. هر چند تا کنون پژوهش های فراوانی در حوزه اقتصاد مقاومتی صورت گرفته است، اما بسیار اندک این مهم متاثر از سیره ائمه اطهار - ع - و به ویژه پیشوای هشتم مورد بررسی واقع شده است. از این رو این پژوهش بر آن است تا بیان کلیدی ترین و کاربردی ترین نکات سیره رضوی در زمینه حل یکی از بحران های اقتصادی Bپدیده فقرB به شرح و تحلیل آن بپردازد.
-2امام رضا - ع - و بحران های اقتصادی
با تأمل در سیره رضوی ملاحظه می شود که امام رضا - ع - در برطرف ساختن مشکلات مردم و رفع بحرانهای مالی بسیار کوشا بوده و به شکلهای گوناگون حاجت نیازمندان را برآورده می ساختند. گاه با تصدیق نهان و گاه آشکار. دردمندان، فقیران و نیازمندان جامعه که از همه جا رانده می شدند، به در خانه امام رضا - ع - چشم می دوختند و می دانستند که از این درگاه ناامید نخواهند شد. از این رو، امام رضا - ع - توجه خاصی به رسیدگی آنان داشت. چرا که مؤمن در جامعه اسلامی نمی تواند نسبت به شرایط اجتماعی و نیازها و ضرورت های زندگی دیگر مسلمانان بی تفاوت باشد. از این روست که امام رضا - ع - می فرماید: »کسی که روز را آغاز کند، ولی در اندیشه ی امور مسلمانان نباشد و برای رفع مشکلات آنان اهتمام نورزد، از جمله ی مسلمانان نیست
امام - ع - درباره یاری رساندن خویش به محرومان چنین می فرماید: »هنگامی که در مدینه بودم و در کوچه و خیابان رفت و آمد می کردم، به مردم مدینه و دیگران که از من درخواست کمک مالی می نمودند، کمک می کردم. آنان بر اثر این کار همانند عموزادگانم می شدند« - مجلسی، . - 144 /49 :1403 همچنین گزارش شده است کهاین امامِ همام در خراسان، همه ی اموال خویش را در روز عرفه تقسیم کرد. فضل بن سهل عرض کرد: این کار زیان است. اما امام - ع - فرمود: بلکه این کار غنیمت و سود است. آنچه را که برای دستیابی به پاداش الهی و کرامت انسانی بخشیدی، غرامت و زیان مشمار
امام هشتم - ع - از بازماندگان خانواده هایی که همسر و نان آور خود را از دست داده و مورد خشم دستگاه خلافت هارون قرار داشتند نیز غافل نبوده و رسیدگی به حال آنان مورد اهتمام ایشان بود. علویان و سادات شیعه که در راه دین و با دستگاه مبارزه می کردند نیز از این گروه شمرده می شوند
علاوه بر این گزارش شده است، هر وقت سفره غذا را برای امام - ع - پهن می کردند، کاسه ای نزدیک ایشان قرار می دادند، ایشان از هر نوع غذا مقداری بر می داشت و در آن کاسه می ریخت و دستور می داد آن را بین فقرا تقسیم کنند. سپس می فرمودند: »خداوند می داند که همه ی مردم قدرت این را ندارند که بنده آزاد کنند. از این رو، برای آن ها راه دیگری قرار داده و آن غذا دادن به فقرا است
از نظر امام - ع - معیار و ملاک اصلی در کمک به نیازمندان مذهب، آیین، عقیده و افکار فرد نیست، بلکه محور توجه به وی باید انسانیت او باشد. از این رو همه ی افراد نوع انسان شایسته ی مهر و محبت و یاری رسانی اند. در این بینش، انسان باید مهرورزی و دوستی خویش را در سراسر جامعه ی انسانی بگستراند. امام هشتم - ع - در راستای همین اصل مهم می فرماید:
محبت به مردم و اظهار دوستی به ایشان، نیمی از عقل است
با این حال با مداقه در گفتار و سیره عملی علی بن موسی الرضا - ع - می توان به راهکارهایی علمی و عملی در راستای برخورد با بحرانهای مالی که یکی از ثمرات آن »مبارزه با فقر« می باشد دست یافت که اهم آن مورد واکاوی قرار خواهد گرفت.
-3راهکارهای فقهی
اسلام برای رسیدن به فقر زدایی که ثمره بحرانهای مالی است، در فضای احکام فقهی و اقتصادی خود برنامه های متعددی را طرح کرده است. بخشی از آن جنبه حمایتی و کوتاه مدت دارد و بخشی دیگر جنبه بلند مدت که مشتمل بر وضع قوانینی است که موجب توزیع مناسب ثروت در فضای کسب و کار می گردد. اسلام برای از بین بردن فقر اقتصادی در جامعه، نگاهی عمیق و ریشه ای دارد اسلام عدم توزیع مناسب ثروت در جامه را علت فقر بخشی از جامعه می داند؛ لذا از طریق تشریع احکام فقهی و الزام آور در حیطه کسب و کار تلاش داشته تا ابتدا از توسعه فقر در جامعه جلوگیری کند و در ادامه به ریشه کنی آن بپردازد.
علوم اجتماعی واقتصادیِ روز و بحث هایی که مربوط به آن است، جامعه را از نظر این که جامعه است، محتاج به هزینه هایی می داند تا در راه اجتماع و برآوردن حوایج عمومی صرف شود. این مسئله از مسائل ضروری و بدیهی است. در بینش قرآنی، اجتماع مانند خود افراد دارای حیات و ممات، وجود و عدم، شعور و اراده، ضعف و قدرت است و عینا مانند افراد، تکالیفی دارد. اسلام همان گونه که برای افراد حقوقی مقرر نموده، برای اجتماع نیز حقوقی مقرر داشته و سهمی ازمنافع اموال و درآمد افراد را به عنوان صدقات واجب به اجتماع اختصاص داده است
-1-3خمس
در اسلام برای هر فرد یک زندگی متوسط و متعارف بر حسبشأنِ او در نظر گرفته شده است، به گونه ای که اگر کسی تنها به اندازه تأمین هزینه چنین زندگی ای درآمد داشته باشد، خمس به آن تعلق نمی گیرد. ولی اگر درآمدها از حد مخارج متعارف سالش اضافه بیاید، افزوده مشمول خمس می شود.
