بخشی از مقاله
خلاصه
کشور ایران با توجه به آمارهای بارندگی و موقعیت جغرافیایی که در آن قرار گرفته است، جزو کشورهای خشک در جهان محسوب میشود. از طرفی محرکان تغییرات همچون عوامل اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی نیز میتوانند اثرات مثبت و منفی مختلفی را در سامانه منابع آب داشته باشند. از اینرو لازم است تصمیماتی که مدیران و تصمیمگیران آبی در کشور اتخاذ میکنند صحیح و مناسب باشد.
برای رسیدن به این هدف بایستی درک واضح و روشنی از تعاریف و نوع شناسی عدم قطعیت و در پی آن تعاریف ریسک برای مدیران و تصمیم گیران آبی وجود داشته باشد. در این پژوهش تلاش شده است تا تعاریف و انواع مختلف عدم قطعیت مورد بررسی قرار گیرد و یک تعریف مشترک برای عدم قطعیت ارایه شود. از طرفی عدم قطعیتهای موجود در بخشهای مختلف میتوانند با اثرگذاری روی هدف یا اهداف موجود در فرایندهای آبی باعث ایجاد ریسک شوند. بههمین منظور در این تحقیق تعاریف مختلف ریسک نیز مورد بررسی قرار گرفته است.
مقدمه
بشر در زندگی روزمره خود اغلب باید به کار و تصمیمگیری در شرایط عدمقطعیت بپردازد. این موضوع برای زندگی عمومی و همچنین زندگی خصوصی انسان وجود دارد. بهعنوانمثال حتی اگر در هدفی که دنبال میشود و یا اقداماتی که برای رسیدن به این هدف استفاده میشود، شک و تردید وجود داشته باشد، تصمیمگیری بایستی انجام شود. بهطورکلی، توجه به عدمقطعیت منجر به اتخاذ تصمیمات خوب و منطقی میشود
هنگام توسعه راهحلها برای مسائل زیستمحیطی و منابع آب نیز، عدمقطعیت باید موردتوجه قرار گیرد. این را میتوان در بحثهای کنونی در مورد تغییر اقلیم و عواقب احتمالی آن برای مدیریت آب که در آن چشمانداز بلندمدت و جهانی بسیار مهم است بسیار خوب دید
تغییرات الگوهای بارش و تأثیر آنها بر تأمین آب و کشاورزی ممکن است پیامدهایی با ابعاد جهانی داشته باشد
تغییرات و عدمقطعیت مرتبط با آنها برای ارتباط ما با آب و منابع آب حیاتی است. برخی تغییرات در سیستمهای انسانی و طبیعی منجر به عواقب منفی و افزایش ریسک میشود، درحالیکه برخی دیگر ممکن است اثرات مثبتی داشته باشند که باعث کاهش ریسک میشود. در شرایط نامطمئن تصمیمگیری کرده و سعی میکنیم این ریسکها را مدیریت کنیم. با توجه به طبیعت تصادفی ذاتی سیستمهایآب، متخصصان منابع آب اساساً همیشه با مسائل عدمقطعیت و ریسک مواجه هستند. بااینحال، سیستمها تحت تغییرات اساسی قرار میگیرند و به بسیار درهمتنیده میباشند که باعث میشود تصمیمگیری و مدیریت ریسک در منابع آب سختتر شود
در این پژوهش نخست انواع عدمقطعیت در دستههای مختلف توصیف و در مباحث منابع آب موردبررسی قرار خواهد گرفت. در حال حاضر مشکلی که در تصمیمگیریهای منابع آبی وجود دارد، عدم شناخت عدمقطعیتها در بخشهای مختلف و عدم توانایی در تمایز قائل شدن بین آنها میباشد. لذا این بخش میتواند از این لحاظ کمکی برای تصمیمگیران در مسائل مهم آبی کشور باشد. پس از بررسی عدمقطعیتها، بحث در مورد ریسک و مدیریت آن در منابع آب انجام میشود.
در فرآیند مدیریت ریسک یکی از رایجترین اشتباهات در مرحله شناسایی ریسک میباشد که عبارت است از تعیین مواردی که ریسک نیستند بهعنوان ریسک. روشن است که اگر این اولین مرحله از فرایند مدیریت ریسک اشتباه انجام شود مراحل بعدی مدیریت ریسک نیز مشکل خواهد داشت و نمیتواند اثربخش باشد.
بنابراین اطمینان از اینکه ریسکهای تعیینشدهواقعاً ریسک میباشند نکتهای اساسی است. بسیاری از افراد وقتیکه سعی میکنند ریسکها را شناسایی کنند در تشخیص و تمییز ریسکها و عدمقطعیتها از هم دچار سردرگمی میشوند. ریسک همان عدم قطعیت نیست پس آنها چگونه باهم مرتبط میشوند؟ کلید تشخیص ریسک در ارتباط ریسک با اهداف نهفته است .به همین جهت در بخش دوم مقاله تعاریفی از ریسک و ارتباط آن با بحث عدمقطعیت موردبررسی قرار میگیرد.
مواد روشها
مدیریت آب یک فرآیند سازگار و همواره همراه با عدمقطعیت و پاسخ به ریسکها است. مدیران آبی با توجه به درهمتنیدگیهای سیستمهای آبی برای دستیابی به نیازهایی که در حال حاضر وجود دارد و خواستههایی که در آینده خواهد بود، به رویکردهای جدید رسیدگی به عدمقطعیتها و ریسک نیازمند هستند. درحالیکه مدیران و تصمیم گیران منابع آب و همچنین محیطزیست همواره با عدمقطعیت و ریسکهای گوناگون مواجهاند، فشارهای ایجادشده توسط عوامل خارجی مختلف که باعث بروز اثرات و در پی آن ناپایداری در سیستمهای منابع آب و تغییر شکل عدمقطعیت و ریسک میشود، آنها را ملزم میکند که تکنیکهای جدید و مختلفی برای ارزیابی و مدیریت ریسک مورداستفاده قرار دهند .[4] برای این امر مدیران و تصمیم گیران باید با انواع عدمقطعیتها و ریسکها که ممکن است با آنها مواجه شوند آشنایی داشته باشند. لذا در ادامه به بررسی تعاریف مختلفی از عدمقطعیت و ریسک پرداخته میشود.
عدم قطعیت
بهرغم وجود عدمقطعیت ما در بسیاری از مراحل زندگی باید تصمیمگیری کنیم. عدمقطعیت در عمل در تمام شرایط سیاستگذاریوجود دارد که عموماً توسط اکثر سیاستگذاران و نیز دانشمندان درک شده است؛ اما درک کمی برای این واقعیت وجود دارد که عدمقطعیت دارای ابعاد مختلف میباشد، حتی در حوزههای مختلف پشتیبانی تصمیم - تجزیهوتحلیل سیاست، ارزیابی ریسک زیستمحیطی و انسانی، ارزیابی اثرات زیستمحیطی، تجزیهوتحلیل ریسک مهندسی و ... - ، هیچ اصطلاح1 رایج مشترک و یا توافقی در مورد نوع شناسی عمومی عدمقطعیت وجود ندارد. نوع شناسی عدمقطعیت سبب ارتباط بهتر بین تحلیلگران میشود.
در شرایط کنونی، تحلیلگران مختلف از اصطلاحات مختلف برای یک نوع عدمقطعیت استفاده میکنند و بعضی از اصطلاحات مشابه برای اشاره به انواع مختلف عدمقطعیت استفاده میکنند. این باعث میشود برای کسانی که در کار واقعی مشارکت ننمودهاند، بسیار دشوار شود که بدانند چه اتفاقی افتاده است.
تعریف عدمقطعیت از طریق نوع شناسی نیز سبب برقراری ارتباط بهتر بین تحلیلگران سیاسی، سیاستگذاران و زی مدخلان خواهد شد
تعاریف متفاوت عدمقطعیت عبارتاند از: »هرگونه خروج از ایدهآل دستنیافتنی قطعیت کامل[6] «، »میزان اطمینان یک فرد در مورد نتیجه خاص یک اتفاق یا اقدام[8], [7] « و » وضعیتی که در آن تصمیمگیرنده یک درک منحصربهفرد و کامل از سیستم تحت مدیریت ندارد.[9]« در مطالعه [ 10]و [ 11] عدمقطعیت بهعنوان یک ویژگی دانش یا - وضعیت - اطلاعات شناخته میشود. تمام این تعاریف بر اساس یک مفهوم است که در آن عدمقطعیت با دانش افراد درباره سیستم طبیعی مواجه است.
بااینحال، چانگ، یوآن و تونگ در مطالعه خود که در سال 1993 انجام دادند، بیان میکنند که عدمقطعیت بهطور ذاتی در تمام فرآیندهای فیزیکی وجود دارد و بنابراین نمیتواند حذف شود. بهطور مشابه، نویسندگان دیگر معتقدند که عدمقطعیت در سیستم طبیعی ذاتی است
این تناقض ظاهری بین این نکته که عدمقطعیت یک ویژگی از اطلاعات است و اینکه عدمقطعیت یک ویژگی از سیستم طبیعی است نتیجه عدم تمایز بین سیستم طبیعی و اطلاعات مربوط به سیستم طبیعی است
در مطالعه Sigel و همکاران در سال 2009 نیز تأکید میشود که دو دلیل اصلی برای عدمقطعیت وجود دارد: عدمقطعیت پدیده شناختی1 و عدمقطعیت معرفتشناختی .2 اولی مربوط به پدیده میباشد و دومی مربوط به وضعیت دانش3 فرد است. اگر برای مثال این سؤال پرسیده شود که چرا پیشبینیهای آبوهوا تحت تأثیر عدمقطعیت هستند دو پاسخ وجود دارد: - 1 - فرآیندهای موجود در جو قابل پیشبینی نیستند - بهعنوانمثال به دلیل رفتار بینظمشان - یا - 2 - مدلهای هواشناسی ما به اندازه کافی - هنوز - برای توصیف دقیق فرآیندهای مربوطه خوب نیستند. درواقع، تمایز روشنی بین این دو علت اصلی عدمقطعیت امکانپذیر نیست. عدمقطعیت همیشه در هر دو ریشه دارد، در پدیده و ناظر این پدیدهها. این بدان معنی است که عدمقطعیت دارای ماهیت عینی4 و ذهنی5 است.
بنابراین اگر بخواهیم یک تعریف را بهعنوان تعریف عدمقطعیت بپذیریم، تعریف ارائهشده در مطالعه Walker و همکارانش را خواهیم پذیرفت زیرا به نحوی هر دو علت عدمقطعیت را دربر میگیرد.بین دیدگاه مدلساز درباره عدمقطعیت و دیدگاه تصمیمگیرندگان - سیاستگذاران درباره عدمقطعیت تمایز وجود دارد. دیدگاه مدلسازان بر روی عدمقطعیت انباشتهشده، مرتبط با نتایج مدل و نتیجهگیری حاصل از پشتیبان تصمیم تمرکز دارد؛ دیدگاههای سیاستگذاران شامل عدمقطعیت در مورد چگونگی ارزیابی نتایج با توجه به دیدگاه خودش میباشد
ابعاد عدم قطعیت
در مطالعهای که Walker و همکاران انجام دادند سه بعد عدمقطعیت تمییز دادهشده است: - 1 - محل، جایی که عدمقطعیت خود را در مدل نشان میدهد، - 2 - سطح، جایی که در آن عدمقطعیت خود را در طول یک طیف - پیوسته - بین دانش قطعی و جهل کامل نشان میدهد و - 3 - ماهیت عدمقطعیت، اینکه آیا عدمقطعیت ناشی از ناقص بودن دانش ما است یا به دلیل تغییرپذیری ذاتی پدیدههایی است که در آنها توصیف شده است.
