بخشی از مقاله
چکیده
سازند قم در جنوب میاندوآب - قوشاچای - گسترش بیشتری دارد و بسیاری از رخنمونهای سنگی این منطقه را به خود اختصاص می دهد. به منظور بررسی لیتوستراتیگرافی و بیوستراتیگرافی سازند قم در منطقه میاندوآب - قوشاچای - ، برش مناسبی از این سازند واقع در 22 کیلومتری جنوب شرق میاندوآب - قوشاچای - انتخاب و نمونه برداری شده است. بر اساس مطالعات لیتوستراتیگرافی، سازند قم در برش مورد مطالعه را می توان به دو واحد - 1 - کنگلومرای قاعده ای و - 2 - سنگ آهک وسنگ آهک مارنی تفکیک نمود. واحد آهکی سازند قم دارای ماکروفسیل ها و میکروفسیل های فراوانی می باشد.
ماکروفسیل های شناسایی شده از این واحد شامل Veneridae, Solenidae, Pecten, Cardium, Gryphaeidae , Clypeaster, Scleractinia corals می باشد. مجموعه فرامینی فرهای شناسایی شده به منظور تعیین بیوزون و سن سازند قم بیانگر بیوزون Adams and Rourgeois, - Borelis melo group- Meandropsina iranica Assemblage - 1967 و زون Borelis melo curdica Zone - زون 61، - Wynd, 1965 می باشد که سن بوردیگالین را برای سازند قم در برش مورد مطالعه نشان می دهد.
-1 مقدمه
سازنده قم برای اولین بار توسط لوفتوس - Loftus 1855 - و آبیک - Abich 1858 - در دریاچه ارومیه و بعدها در ایران مرکزی توسط تیتز - Tietze 1875 - و در قم توسط اشتال - Stahll 1911 - گزارش شده است. گانسر - Gansser 1955 - به بررسی چینه شناسی منطقه قم پرداخته و از سال 1955 به بعد بر اساس پیشنهاد گانسر و دوزی، این سنگها به نام سازند قم نامیده می شود.
برای اولین بار فورر و سودر در سال 1955 - Furrer and Soder, 1955, Gansser 1955 - بر اساس مطالعه چینه شناسی منطقه قم در این سازند شش واحد لیتولوژیکی تشخیص داده اند، سپس آبه و همکاران - Abaie et al. 1963 - ضمن مطالعه دقیقتر واحد c سازند قم، آنرا به چهار زیر واحد - c1 - c4 - تقسیم و یک واحد تبخیری به آخر رسوبات دریائی سازند قم اضافه کرده اند.
این واحد تبخیری در حقیقت پوش سنگ مخازن نفتی منطقه می باشد.. بزرگنیا - 1965 - قدیمترین عضو سازند قم را در ناحیه کاشان مشاهده نموده است و آنرا بنام عضو نامشخص یا بی نام معرفی و دریای الیگوسن میوسن حوضه مرکزی ایران را به حوضههای کاشان، قم، امجک و تلخه تقسیم نموده است. مطالعاتی فسیل شناسی سازند قم توسط رهقی - 1980 - انجام گرفته که سن این سازند را الیگوسن تا میوسن - Ruplian-Burdigalian - بیان نموده است.
طبق مطالعات صورت گرفته، عضوهای سازند قم به صورت زیر خلاصه می شود
عضو بی نام: 20 تا 30متر، تناوبی از مارن سیلتی سُرخ و سبز، ماسهسنگ و آهک نازک دارای مرجان، میلیولید.
عضو 40-85 :a مترکلسی رودایت و کالکارنایت، قهوهای رنگ، ضخیم لایه تا تودهای و تا اندازهای ماسهای - سابآرکوز یا سابلیتارنایت - .
عضو :b صفر تا 260 متر، مارن، مارن ماسهای، ماسهسنگ کمی گلوکونیتدار و یک افق کنگلومرایی، با قطعات آتشفشانی، در بالا.
عضو 200 :c1 تا 360 متر، تناوبی از بایواسپارودایت، بایومیکرودایت و مارن و در برخی نقاط مانند کوه دوبرادر، به طور محلی دارای آهک ریفی.
عضو :c2 با رخساره نیمهخشکی، 6 تا 150 متر، شیل قرمز و خاکستری، ماسهسنگ، ژیپس و به طور محلی گدازه و لایههای آذرآواری.
عضو :c3 صفر تا 80 متر، سنگآهک بریوزوئردار - بایواسپارودایت و بایومیکرودایت - و در پایه دارای لایههای ائولیت.
عضو :c4 صفر تا 100متر، مارن سبز روشن تا زرد که گاهی به طور جانبی به شیل آهکی و آهک ریفی تبدیل میشود.
عضو 20 :d تا 40 متر، ژیپس و کمی شیل قرمز است که فسیل ندارد.
عضو 80 :e تا 650 متر، مارن سبز، با کمی ژیپس و کمی میانلایههای آهک رسی - کلکارنایت رسی - .
عضو 180 :f تا 320 متر، آخرین عضو آهکی سازند قم با گسترش محدود است و از نوع کلسی رودایت تودهای.
عضو تبخیری: ژیپس با نا خالصی های مارنی.
سازند قم در منطقه میاندوآب گسترش زیادی داشته و به دلیل داشتن کیفیت مناسب به عنوان سنگ تزیینی مورد بهره برداری قرار می گیرد. هدف از این مطالعه، بررسی لیتوستراتیگرافی و بیوستراتیگرافی سازند قم در منقه میاندوآب - قوشاچای - است که بدین منظور برش مناسبی انتخاب و مورد مطالعه قرار گرفته است.
-2 موقعیت جغرافیایی
منطقه مورد مطالعه با مختصات A= 36œ50'29"N, 46œ16'24"E و =A - B= 36œ50'38"N, 46œ16'31"E ابتدای برش مورد مطالعه و=B انتهای برش مورد مطالعه - :در شمال غرب ایران، در منطقه آذربایجان و در جنوب شرق میاندوآب - قوشاچای - واقع شده است. فاصله میاندوآب - قوشاچای - از تبریز 167 کیلومتر و از ارومیه 146 کیلومتر می باشد. برای دسترسی به برش مورد مطالعه از میاندوآب به روستای گوگجولو رفته و از آنجا از طریق جاده شوسه به سمت برش مورد مطالعه می رویم. روستای گوگجولو در 22 کیلومتری جنوب شرقی میاندوآب واقع شده است و برش مورد مطالعه در 2/209 کیلومتری این روستا قرار گرفته است
-3 زمین شناسی عمومی
منطقه مورد مطالعه در شمال باختری ایران جای دارد و از دیدگاه تقسیمات واحدهای ساختمانی-رسوبی ایران - اشتوکلین - 1968 این ناحیه در مرز زون ایران مرکزی و زون سنندج-سیرجان واقع شده است. در تقسیمبندی پهنههای رسوبی- ساختاری عمده ایران توسط آقانباتی - 1383 - ، منطقه مورد مطالعه در حوزه مرکزی قرار میگیرد
شکل -A :1 موقعیت جغرافیایی برش مورد مطالعه و -B واحدهای ساختمانی-رسوبی ایران
به باور افتخارنژاد - 1359 - دو شکستگی مهم سلطانیه- تبریز و زرینه رود- ارومیه، عامل اصلی ناهمسانی بسیار مشخص رخسارهها در آذربایجان است. به باور ایشان، خطواره زرینه رود- ارومیه جداکننده کمربندهای فلیشی خاور دریاچه و نهشتههای سکوی قارهای ایران مرکزی است این خطواره در بخش خاوری منطقه با امتدادی شمال باختری-جنوب خاوری گذر کرده و باعث نشست بخش باختری شده که سرانجام، دریای میوسن توانسته به این منطقه پیشروی کند. به نوشته زمینشناسان بخش باختری این خطواره شباهتهای نزدیکی به پهنه توروس بیرونی کشور ترکیه دارد .
کهنترین سنگ های رخنمون یافته در منطقه، شامل مجموعهای از سنگهای کربناتی، دولومیت، سنگ آهک و شیلهای میکادار، هم ارز مجموعه دولومیتهای سلطانیه است که بطور دگر شیب توسط واحدهای دوره پرمین پوشیده شدهاند..سنگهای دوره کامبرین، بطور پراکنده ماسه سنگهای کوارتزیتی متعلق به سازند لالون نمایان شدهاند که در زیر آنها، ضخامتی از شیلهای اسلیتی قرمز و خاکستری رنگ دیده میشود که به احتمال به سازند زاگون تعلق دارند.
در همین منطقه ماسه سنگهای سازند لالون، توسط لایههایی از دولومیت تیره رنگ، سنگ آهک و شیل پوشیده میشود. کوارتزیت سفید رنگ در قاعده آنها وجود دارد و با سازند میلا درخور قیاساند. نبودهای بزرگ چینهای مربوط به دورههای اردویسین، سیلورین، دونین و کربونیفراست. حال آنکه سنگهای دوره پرمین با گسترش بسیار زیاد خود، که با واحدهای آواری آغاز میشوند به سنگ آهکهای روته پایان میپذیرند. به صورت دگرسیب بر روی واحدهای کهنتر قرار گرفته و با واحدهای گوناگون همبری گسلی دارند
سنگ های تریاس - سازند الیکا - در منطقه مورد مطالعه برونزد ندارند در حالی که به سوی خاور بر روی واحدهای پرمسن و در زیر انباشتههای سازند شمشک رخنمون یافته اند. واحدهای وابسته به زمان ژوراسیک، دربرگیرنده سازندهای شمشک، دلیچای، لارند که به طور همشیب بر روی همدیگر قرار دارند.
واحدهای وابسته به زمان کرتاسه بیشتر شیل، ماسه سنگ، سنگ آهک و سنگهای آتشفشانی است که در نیمه باختری و جنوبی منطقه گستردهاند. واحدهای متعلق به زمان کرتاسه بالایی در شمال خاوری منطقه شامل شیل، ماسه سنگ، سنگ آهک، مارن است. واحدهای اتوسن شامل کنگلومرا، توف، توف ماسهای و آهکی است که بطور دگرشیب واحدهای مختلف را میپوشاند.
سنگهای میوسن در برگیرنده تناوبی از سنگ آهک، مارن و آهک مارنی کم شیب تا نزدیک به افق هستند. که در فواصل نزدیک، بطور جانبی به همدیگر تبدیل میشوند. بخش زبرین این واحد در مناطقی توسط کنگلومراهای جوان تر پوشیده شده ولی در بخش باختری منطقه، در محدودههای کوچک، این سازند توسط گدازههای آتشفشانی جوان با ترکیب بازلت، آندزیت، نراکیت به حالت گنبدی شکل قطع شده است که به احتمال سنی معادل پلیوسن-کواترنر دارند. سرانجام همه واحدهای یاد شده توسط آبرفتهای متعلق به زمان کواترنر بطور افقی پوشیده میشوند
-4 بحث و بررسی
در برش مورد مطالعه واقع در روستای گوگجولو، طبقات رسوبی متعلق به سازند قم با شیبی ملایم به سمت شمال 10 - تا 5 درجه - و با امتداد شرقی -غربی، ابتدا با کنگلومرا شروع شده و دارای سنگ آهک و سنگ آهک های مارنی با لایه بندی ضخیم و توده ای و به رنگ زرد نخودی با ضخامتی حدود 154 متر می باشد. در این برش، سازند قم را می توان به دو واحد لیتولوژیکی متمایز نمود - شکل - 2 که از پایین به بالا شامل:
-1 کنگلومرای قاعده ای به رنگ قهوه ای فاقد فسیل -2 سنگ آخک و سنگ آهک های مارنی به رنگ زرد نخودی دارای ماکروفسیل های دوکفه ای، خارپوست و مرجان و میکروفسیل های فرامینی فر و جلبک می باشد. این واحد دارای رخساره های بایولیتایت، بایومیکرایت و بایواسپارایت می باشد که نشان دهنده محیط های کم عمق دریایی هستند.
مرز زیرین و بالایی سازند قم در برش مورد مطالعه نامشخص است ولی در برشهای مجاور در منطقه میاندوآب به طور دگر شیب بر روی واحدهای گوناگون کهن ، بویژه واحدهای وابسته به زمان کرتاسه - شکل - 2 جای گرفتهاند و در بالا توسط پادگانههای رودخانهای قدیمی و بعضا توسط گدازههای آتشفشانی سهند پوشیده شده اند.
شکل :2 ستون چینه شناسی برش مورد مطالعه
سازند قم در منطقه میاندوآب ضخامت یکسانی ندارد به طوری که در مناطق شمال باختری نقشه زمین شناسی 1:100000 میاندواب دارای ، ضخامت 30 متر ولی در جنوب خاوری دارای ضخامت 300 متر میباشد. در بخش مرکزی و در مسیر جاده میاندوآب-بوکان حدود 150 متر ضخامت دارد
