بخشی از مقاله
مدیریت و اشتراك دانش مبتنی بر رایانش ابري در کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی
چکیده:
رایانش ابري به برنامهها و سرویسهایی اشاره داردکه دریک شبکه توزیع شده اجرا میشوند و از منابع مجازي استفاده میکنند .
هدف مقاله حاضر بررسی ویژگی هاي موجود و بالقوه سیستم هاي مدیریت و اشتراك دانش مبتنی بر رایانش ابري در کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی است این پژوهش ضمن اینکه امکانات موجود و بالقوه نرم افزارهاي کتابخانهاي را در مدل رایانش ابري
"نرمافزار به عنوان خدمت" و " قالب به عنوان خدمت" مورد بررسی و توجه قرار میدهد ، توانمندي چنین مدل هایی را براي خلق اشاعه و اشتراك دانش به بحث میگذارد.پژوهش حاضر، ضمن بررسی ویژگی هاي نرم افزایی هایی که امکانات خود را با این مدل ها ارائه کردهاند به شناسایی میزان استفاده وبازخوردهاي استفاده از این محصولات درکتابخانههاي برترجهان پرداخت و پیشنهاد هایی در ارتباط با اهداف پژوهش ارائه کرده است.
واژه هاي کلیدي : اشتراك دانش ، رایانش ابري ، کتابخانه و مرکز اطلاعرسانی ، مدیریت دانش
1
مقدمه
فناوريهاي اطلاعاتی و ارتباطی از جمله اینترنت که امروزه تبدیل به جزئی حیاتی از زندگی بشر شده، روز به روز در حال گسترش است . همسو با آن نیازهاي اعضاي جامعه مانند امنیت اطلاعات، پردازش سریع، دسترسی پویا و آنی، ایجاد مشارکت متقابل، قدرت تمرکز روي پروژه هاي سازمانی به جاي اتلاف وقت براي نگهداري سرور ها و از همه مهمتر، صرفهجویی در هزینه ها اهمیت زیادي یافته است . راه حلی که امروز در عرصه فناوري براي چنین مشکلاتی پیشنهاد می شود فناوري با نام رایانش ابري است .
از طرفی ، شبکه ها براي موسسات امکان دسترسی به دانش ، منابع، بازار و فناوري را فراهم میکنند. یک شبکه مشارکتی (تعاونی)
بازنمون ماهیت سازمانی،زیر ساختار،فرایندهاي تجاري، منابع و روابطی است که تلاشی مشترك را براي نیل به برخی منافع جمعی پشتیبانی میکند؛ اعم از اینکه منفعت در برنامه ، خدمت یا محصول باشد (لاي ، تام و چان ، .(2012 شبکههاي مشارکتی مزایایی دارند از جمله سرعت، نقشهاي مکمل، بعد توسعهاي، رقابتجویی، ارتقاء و بهینه سازي منابع و نوآوري. بنابراین بسیاري از سازمان ها و مراکز تمایل به ایجاد شبکه هاي مشارکتی با مراکز مشابه خود دارند تا از مزیت هاي گفته شده بهرهمند شوند .
شکلگیري و تحقق شبکههاي مشارکتی با مشکلاتی نیز روبرو است . مهم ترین آنها ماهیت فناورانه دارد و عمدتا معطوف به اموري چون یکپارچگی و هماهنگی عملیات درون و برون سازمانی است (همان) . رایانش ابري فناوري است که امور و مشکلات بیان شده را مورد توجه قرار داده است. واژه ابر از این ایده گرفته شده است که کاربران و موسسات قادر به دستیابی به برنامه هاي کاربردي از هرکجاي دنیا به هنگام نیاز هستند . رایانش ابري یک قالب نو ظهور براي برنامههاي کاربردي است که هدف آن به اشتراك گزاردن داده ، اطلاعات ، دانش ، محاسبات و خدمات در میان کاربران است (همان). سازمانها فقط براي آنچه در زمینه محاسبات، عملیات و منابع از شبکه استفاده میکنند ، مبلغی پرداخت میکنند و مجبور نیستند منابع مالی خود را براي روزآمد نگه داشتن مراکز داده مصرف کنند و نیز لازم نیست کارمندانی را به کار بگمارند که با همه انواع سخت افزار و نرم افزار آشنایی داشته باشند .
در محیط شبکه اي مشارکتی، رایانش ابري نوعی از خدمات را فراهم میآورد که فعالیت متقابل افراد را در یک شبکه دانش تسهیل میکند . فناوري رایانش ابري به طور محدود در حوزه هاي تجاري مورد توجه قرار گرفته است و از مزایاي اقتصادي و فناورانه آن استفاده شده است اما از آنجا که این سیستم نو ظهور است ، مطالعات اندکی در مورد کاربرد این سیستم ها به ویژه درکتابخانه ها انجام گرفته است . هدف این مطالعه بررسی زمینه هایی است که کتابداران و نیز کاربران کتابخانه ها میتوانند از این فناوري جهت انجام فعالیتهاي مربوط به تولید، اشتراك و مدیریت دانش بپردازند. بر این اساس، چارچوب و هدف مقاله حاضر به شرح زیر است:
(1 مفهوم ابر بطور کلی و در فعالیت هاي کتابخانه اي بطور خاص در قالب بحث نظري کوتاهی مورد توجه قرار میگیرد. (2 نقش سیستمهاي ابري دانش در تسهیل فعالیتهاي تعاونی با تاکید بر نرمافزارهاي کتابخانهاي توضیح و نقاط مورد توجه
از نقش کتابخانه در مدل"نرمافزار به عنوان یک خدمت" و "قالب به عنوان یک خدمت" در ساختار شبکه مشارکتی براي خدمات کتابخانهاي ترسیم میشود.
(3 به عنوان بخش پژوهشی مقاله، توجه و استفاده دانشگاههاي برتر دنیا به این فناوري مورد بررسی و مطالعه قرار میگیرد. (4 در قالب بحث و نتیجه گیري و به عنوان پیشنهاد ، به کارگیري مدل " دانش به عنوان یک خدمت " در شکلگیري یک
شبکه دانش در کتابخانههاي دانشگاهی ایران مورد توجه قرار میگیرد.
2
1. اشتراك دانش در محیط شبکه
کیشولم 1998) در: لاي، (2012 شبکه را یک سیستم سازمانی تعریف میکند که قادر به گردهم آوردن افراد و سازمان ها پیرامون موضوعات و اهداف مشترك است. شبکه با برخورداري از یک ساختار منعطف، شکل یک فعالیت مشارکتی را به خودگرفته است که در آن عده اي بهم متصل شده و با یکدیگر ارتباط مییابند.
نظام هاي مدیریت دانش،نظام هایی می باشند که به یکپارچه کردن(هماهنگ کردن)اطلاعاتی که میان افراد شبکه ردوبدل میشود کمک میکند . دانش ترکیبی از تجربیات ، ارزش ها ، اطلاعات مرتبط با یک بافت خاص و دیدگاه تخصصی و کارشناسانه به عنوان چارچوبی براي ارزیابی و به اشتراك گزاردن اطلاعات و تجربیات جدید است (داونپورت و پرواسک،1998در:لاي و همکاران، (2012
مدیریت دانش اشاره به مجموعه اي از روشها ، ابزار ، تکنیکها، و ارزشهایی دارد، که به منظور بازگشتی براي سرمایههاي فکري، سازمانها میتوانند کسب کنند ، توسعه یابند ، اندازه گیري کنند و توزیع کنند. در سطح شبکه هاي همکاري، دانش باید در شبکه مشارکتی جاي گیرد. مدیریت دانش در شبکههاي همکاري راهی براي اداره کردن جریان دانش درمیان اعضاي مختلف شبکه است
(لاي ، تام و چان ، .(2012 شبکه هاي دانش گروه ها یا تیم هایی هستند که کار آمدي آنها وابسته به این است که افراد آن بدانند که چه کسی دانش و تخصص موردنیاز را دارا است،دانش و متخصص کجا قرار دارد و کجا و چه هنگام به آن دانش و متخصص نیاز است (علوي و تیوانا، . (2002
فناوري اطلاعات و ارتباطات امکان فعالیتهایی چون پشتیبانی مشارکتی، اشتراك دانش، یادگیري سازمانی و حافظه سازمانی را به مدیریت دانش میدهد (هیکس و دیگران، .(2002 مجموعه گسترده اي از فناوري ها وجود دارد که فعالیتهاي شبکههاي همکاري را تسهیل میکنند. اینترنت نوعی فناوري اطلاعاتی و ارتباطی است که به همراه سایر فناوري ها و خدمات، محیطی دیجیتالی براي خلق مداوم دانش جدید، اشاعه سریع آن و وارد کردن آن به پیکره سازمانها ایجاد میکند (لایو، .(2003 براي شبکههاي همکاري، ویژگی اصلی سیستم هاي مدیریت دانش ، مدیریت فعالیت هاي مربوط به جریان دانش در مراحل مختلف چرخه همکاري در میان اعضاي شبکه از طریق محیط شبکهاي اینترنت است (لاي، تام و چان، .(2012
.2 رایانش ابري
رایانش ابري به معنی توسعه و به کارگیري فناوري کامپیوتر بر مبناي اینترنت است . این فناوري شیوه اي از محاسبات کامپیوتري درفضایی است که قابلیتهاي مرتبط با فناوري اطلاعات به عنوان سرویس یا خدمات براي کاربرعرضه میشود وبه او امکان میدهد به سرویس هاي مبتنی بر فناوري در اینترنت دسترسی داشته باشد ، بدون آن که اطلاعات تخصصی در مورد این فناوري ها داشته باشد یا بخواهد زیرساخت را در دست گیرد. محاسبات ابري ساختاري شبیه یکه توده ابر دارد که به واسطه آن کاربران میتوانند به برنامههاي کاربردي از هر جایی از دنیا دسترسی داشته باشند (ساسینکی، .(1390
رایانش ابري این امکان را براي افراد فراهم میکندکه به جاي ذخیره تصاویر دریک پوشه درکامپیوتر،آنها راروي یک فضاي اینترنتی قرارداده و با استفاده از یک سرویس اینترنتی به آن دسترسی داشته باشند.در اینجا نه فضایی از هارددیسک کامپیوتراشغال میشود و نه نیازي به نصب برنامه هاي کاربردي است . البته ممکن است در قبال استفاده از این خدمات، کاربران مجبور باشند مبلغی را به دارنده نرم افزار یا ارائه کننده سرویس پرداخت نمایند .
3
کاربران مالکیت سرویس برمبناي اینترنت را نخواهند داشت و فقط از آن استفاده میکنند. حضور گسترده شرکت هاي بزرگی نظیر مایکروسافت ، گوگل ، آمازون و.... در عرصه رقابتی رایانش ابري نشان از توسعه سریع و تسلط این گونه از رایانش در دنیاي فناوري اطلاعات دارد .
دلیل تشبیه اینترنت به ابر این است که اینترنت همچون ابري جزئیات فنی خود را از دید کاربران پنهان میسازد و لایه اي از انتزاع بین این جزئیات فنی و کاربران به وجود میآورد.همچنین ابر ویژگی همگانی بودن دارد و فواید آن به همه میرسد و توسط همگان قابل دریافت است . از رایانش ابري استفاده میشود تا فناوري در اختیار افراد و گروه هاي وسیعتري قرار گیرد (لیاقت ، .(1390
این فناوري مانند یک ماشین محاسباتی بزرگ در اینترنت عمل میکند که حجم زیادي داده ذخیره شده در کامپیوتر هاي متعدد جداي از هم را دریافت کرده تا بتواند محاسبات لازم را بر روي آنها انجام دهد (وانگ و چاو و کونگ،.(2012 موسسه ملی فناوري و استاندارد هاي آمریکا رایانش ابري را این گونه تعریف میکند : "رایانش ابري مدلی براي ایجاد دسترسی همگانی و به صورت راحت وآسان و بنا به سفارش شبکه، به مجموعهاي از منابع رایانشی پیکربنديپذیر مانند شبکهها، سرورها، فضاي ذخیرهسازي، برنامههاي کاربردي و سرویس ها است که بتوانند با کمترین نیاز به تلاش هاي مدیریتی یا تعامل با ارائهدهنده سرویس، به سرعت فراهم شده یا آزاد و رها شوند" (در لیاقت، .(1390 مهمترین فوائد رایانش ابري عبارتند از:
.1 وابسته نبودن به سخت افزار در رایانش ابري. رایانش ابري به برنامهها و سرویسهایی اشاره دارد که در یک شبکهي توزیع شده اجرا میشوند و از منابع سختافزاري و نرمافزاري مجازي استفاده میکنند (ساسینکی، .(1390
2. یکی از مهم ترین مزایاي استفاده از رایانش ابري درانجام عملیاتی است که مستلزم همکاري و مشارکت گروهی در هنگامی است که سندي به اشتراك گذاشته میشود . توانایی به اشتراك گذاشتن و ویرایش اسناد در یک زمان بین چندین کاربر ، یکی از مزایاي اصلی برنامههاي کاربردي تحت وب است که همکاري بر روي پروژهها را تسهیل میکند (لیاقت، .(1390
3. رایانش ابري یک راه حل بسیار موفق براي پردازش دسته اي و موازي و وظایف تحلیلی محسوب میشود . در صورتی که موازي سازي در نرمافزار وجود داشته باشد، کاربران میتوانند از راهحل رایانش ابري براي کاهش زمان محاسبات استفاده کنند.
4. درابر منابع مشترك بوده ودر صورت نیاز بخش بندي میشوند وارتباطات مبتنی بر استاندارد است(گولدنر و بریچ،.(2011
5. رایانش ابري مشخصات سیستم کاربر وسیستم توسعه دهندگان را بطورکامل از هم مجزامیکند.برنامهها برروي سیستمی اجرا میگردند که از دید کاربر پنهان است؛ دادهها در جایی ذخیره میشوند که نامعلوم است؛ مدیریت سیستمها از بیرون انجام میشود و دسترسی به آنها از همه جا امکان پذیر است (لیاقت، .(1390
6. ائتلاف منابع.رایانش ابري یک انتزاع مبتنی برمفهوم اشتراك وائتلاف منابع فیزیکی ونرم افزار است ونمایش آنها به عنوان منابع مجازي است (ساسینکی، .(1390
بر اساس قابلیتهاي ذکر شده ، سیستم هاي مبتنی بر رایانش ابري ویژگیهاي مطلوب دیگري یافتهاند که از جمله آنها میتوان به موارد انتخاب سرویس مبتنی بر تقاضا،دسترسی وسیع به شبکه،قابلیت گسترش سریع،سرویس محاسبه ومطالبه ي هزینه ازمشتري بر اساس معیار سرویسهایی که مصرف کرده است ، هزینههاي کمتر ، سهولت استفاده ، کیفیت سرویس ، مدیریت فناوري اطلاعات از بیرون، نگهداري آسانتر و بهبود امکانات اشاره کرد .
خدماتی که توسط رایانش ابري ارائه میشود را میتوان در 3 دسته تقسیم بندي کرد : "نرم افزار به عنوان یک خدمت"، "پلت فرم به عنوان یک خدمت" و " زیرساختار به عنوان یک خدمت "(سلطان، . (2010 خدمات رایانش ابري میتواند حمایت فناورانه بدون حد ومرز،مطمئن و با کیفیت براي کاربر فراهم کند. از طرفی دیگر،خدمات رایانش ابري میتواند توسط مؤسسات به3شکل پذیرفته شود : عمومی ، خصوصی و ترکیبی . ( گاسینیکی و بروك ، .( 2010 در شکل زیر می توان مزیت استفاده از رایانش ابري را در یک سیستم کتابخانه اي مشاهده کرد:
شکل(:(1 توپوگرافی استفاده از یک سیستم کتابخانهاي مبتنی بر ابر (Dula et al, 2012)
.3 بررسی مطالعات و نمونههاي عملی
مدیریت موجودي کتابخانه براي منابع کتابخانه اي تغییر یافته و تبدیل به محصولات پایگاه دانش شده است . سیستم یکپارچه کتابخانه اي جایگاهی براي داده هاي اصلی کتابخانه اي است که این داده ها شامل دادههاي مربوط به خرید و هزینهها، رکوردهاي کتاب شناختی، اطلاعات مربوط به گردش منابع، گزارش ها، جستجو ها، سفارشات، منابع دانش و مانند آن است. با استفاده از مدل نرم افزار به عنوان خدمت (SaaS)، کارگزاران کتابخانه شروع به مستقر کردن نرم افزار خود بر روي سرورهاي دور افتاده کردهاند و این امکان را به مشتریان خود دادهاند تا از طریق رابط هاي کاربري مبتنی بر وب به دادهها دسترسی یابند. از نمونههاي آن میتوان به خدمات مدیریت اشتراکی ( ( worldShare Management Services که او سی ال سی ارائه می دهد اشاره کرد.
در چنین فضایی کتابخانهها تشویق میشوند که دادهها و برنامههاي کاربردي را در قالب جدیدي به اشتراك بگذارند.مثلا درسیستم آلما (Alma)که محصول شرکت((EX Librisاست، یک فهرست برگه عمومی ایجاد شده است که با یک منبع سوم مثل ورد کت (WorldCat)کار میکند. این فهرست برگه عمومی به کاربران اجازه میدهد تا رکورد هاي کتاب شناختی و دادههاي پایگاه دانش را در یک محیط باز به اشتراك بگذارند. مشابه با آن، کاربرد ها و نمونه هاي مختلفی میتواند ایجاد شود ، به این ترتیب این امکان براي کتابداران به وجود میآید که رکورد هایی ایجاد کنند که میتواند توسط کتابخانه هاي دیگر دانلود ، تغیر و مورد استفاده قرار گیرد (ویلسون،.(2012روزآمد شدن هاي مکرر وگسترش هاي محدود به دلیل اینکه در ابر انجام میگیرند، هیج تاثیري بر استفاده روزانه کاربران نمیگذارد . در اینجا هدف آن است که کارکنان و کتابداران بیشتر بر روي تصمیم گیري ، نوآوري و نقشههاي ذهنی خود به دانش زایی و دانش افزایی بپردازند و وقت و انرژي خود را کمتر صرف اموري چون ورود داده و امور فنی نمایند . مهم ترین حوزه هایی که"نرمافزار به عنوان یک خدمت"و"قالب به عنوان یک خدمت"می تواند فعالیت کتابخانه ها را به سوي خلق و اشتراك دانش سوق دهد بطور خلاصه عبارتند از:
