بخشی از مقاله
زمینه: یکی از مهم ترین مسائل علمی که انجمن ها می توانند و باید در آن نقش داشته باشند، ارزیابی و نظارت بر برنامه هاي درسی دانشگاه هاست که این امر در سراسر جهان اتفاق افتاده است. البته این مسئله در ایران تا کنون مورد غفلت قرار گرفته و بررسی این مهم می تواند گره گشاي بسیاري از مسائل باشد.
هدف: هدف پژوهش حاضر شناسایی جایگاه انجمن کتابداري و اطلاع رسانی ایران در نظارت و ارزیابی برنامه هاي درسی از دید اعضاي هیئت علمی گروه هاي آموزشی علم اطلاعات و دانش شناسی می باشد.
روش: روش پژوهش حاضر با توجه به ماهیت موضوع، توصیفی- پیمایشی از نوع زمینه یابی و ابزار گردآوري داده ها پرسشنامه پژوهشگر ساخته بوده است. جامعه آماري عبارت بودند از کلیه اعضاي هیئت علمی و مدیران گروه هاي آموزشی رشته علم اطلاعات و دانش شناسی تحت نظارت وزارت علوم، تحقیقات و فناوري 112 - نفر - که به روش نمونه گیري تصادفی ساده و براساس جدول کرجسی و مورگان تعداد 90 نفر از آن ها به عنوان نمونه انتخاب شده اند. براي تجزیه و تحلیل داده ها و آزمون فرضیه هاي پژوهش از آزمون t تک متغیره و آزمون فریدمن با کمک نرم افزار آماري SPSS ویرایش 22 استفاده شده است.
یافته ها: براساس نظر مدیران گروه هاي آموزشی مورد بررسی، انجمن کتابداري و اطلاع رسانی ایران می تواند نقش و جایگاه ویژه اي در نظارت و ارزیابی برنامه هاي درسی رشته علم اطلاعات و دانش شناسی داشته باشد. نتایج رتبه بندي ها نشان داد که "بررسی سطح علمی منابع آموزشی ارائه شده در دروس مختلف" در رتبه اول و "سنجش و ارزیابی مهارت هاي آموزشی و تدریس اساتید" توسط انجمن در رتبه آخر یعنی چهاردهم قرار داشته است.
کاربردهاي احتمالی: یافته هاي پژوهش حاضر می تواند هم براي اعضاي هیئت مدیره انجمن کتابداري و اطلاع رسانی ایران، هم مدیران گروه هاي آموزشی و همچنین مسئولین وزارت علوم، تحقیقات و فناوري جهت تعامل بیشتر با یکدیگر در راستاي تنظیم برنامه درسی کارآمد تر، سودمند باشد.
اصالت/ ارزش: با توجه به اهمیت برنامه هاي درسی و ضرورت ارزیابی و نظارت بر آن ها از سوي یک نهاد علمی و از آنجایی که تاکنون در ایران پژوهشی در این زمینه صورت نگرفته، انجام پژوهش حاضر از نوآوري کافی برخوردار است.
دانش شناسی
مقدمه و بیان مسئله
برنامه ي درسی واژه اي است که در متون آموزش عالی کشورهاي مختلف جهان چندان متداول نیست - هیکس4، . - 2007 برنامه ي درسی در محیط آموزش عالی موضوعی نسبتاً جدید است که به تازگی توجه صاحبنظران و محافل علمی- پژوهشی در رشته ي مطالعات برنامه ي درسی را به خود مشغول کرده است. در واقع حقیقت قابل توجه در متون آموزش عالی آن است که علیرغم سابقه ي نه چندان طولانی واژه برنامه ي درسی در آموزش عالی، حیات و تداوم دانشگاه ها با مولفه ي طراحی برنامه ي درسی گره خورده است.
زیرا دانشگاه ها ناگزیر از طراحی و اجراي دوره هاي تحصیلی و برنامه هاي اثربخش براي جذب دانشجو و نیز انعکاس یافته ها و پژوهش هاي خود در قالب برنامه درسی بوده اند - گلدفینچ1، . - 2008 این امر سبب شده است، تا دانش عملی یا نحوه و فن تدوین برنامه هاي درسی در قلمروهاي مختلف و رشته هاي گوناگون آموزش عالی توسعه یافته و مورد توجه ویژه قرار گیرد - دیبا واجاري و همکاران، . - 1390
علم اطلاعات و دانش شناسی، یکی از حوزه هاي آموزشی دانشگاهی است که آموزش رسمی آن در نیمه ي دوم قرن نوزدهم - 1887 - در آمریکاي شمالی آغاز شد و اندیشه ها و روش هاي آن به تدریج به سایر نقاط جهان انتقال و گسترش یافت. در ایران هم این رشته ي دانشگاهی از آغاز شکل گیري آموزش رسمی در دهه ي پنجاه - 1345 - تاکنون با نوسان ها و فراز و نشیب هاي فراوانی روبرو بوده است؛ به گونه اي که برنامه هاي آموزشی آن به تناسب ضرورت ها و گاهی براساس سلیقه هاي فردي دگرگون شده و به دلیل این تفاوت در مبانی برنامه ریزي- یعنی ضرورت یا سلیقه ي فردي- برنامه هاي آموزشی این حوزه نیز داراي نقاط قوت وضعف زیادي است - حري، . - 1385
برنامه ي درسی هر رشته، براي برآوردن نیازهاي جامعه در آن رشته تنظیم گردیده و به برنامه ریزي براي تغییر و گسترش نیاز دارد - مختاري، . - 1384 با توجه به تغییرات سریع تکنولوژي که بر تمامی ابعاد زندگی، مشاغل و رشته هاي دانشگاهی تأثیرگذاشته است، نیاز به بازنگري پیوسته برنامه هاي درسی و مطابقت آن با این تغییرات سریع از ضروریات است. رشته علم اطلاعات و دانش شناسی نیز از این تغییرات سریع متأثر بوده و پیوسته نیاز به بازنگري و تغییر دارد و در چند نوبت از تاریخ شکل گیري این رشته دستخوش تغییراتی شده است.
متولی اصلی برنامه ریزي آموزشی در نظام آموزش عالی وزارت علوم و در رشته علم اطلاعات و دانش شناسی، کمیته علم اطلاعات وزارت علوم، تحقیقات و فناوري است. انجمن هاي علمی به عنوان قطب هاي علمی در هر رشته می توانند نقش موثري در این زمینه ایفا نمایند؛ اما در کشور ما انجمن کتابداري و اطلاع رسانی نتوانسته این نقش را به درستی ایفا نماید. شاید این مسئله به دلیل عدم اعتقاد گروه هاي آموزشی به این ارگان علمی در تأثیرگذاري بر برنامه هاي آموزش عالی باشد؛ از این رو پژوهش حاضر به دنبال پاسخ گویی به این سئوال است که انجمن کتابداري و اطلاع رسانی ایران در نظارت و ارزیابی برنامه هاي درسی از دید اعضاي هیئت علمی گروه هاي آموزشی علم اطلاعات و دانش شناسی چه جایگاهی دارد؟
مبانی نظري
برنامه ریزي درسی برنامه ریزي درسی فعالیت پاسخ گویی به سه پرسش اصلی است: هدف ها کدامند؟ روش رسیدن به هدف چیست؟ وارزشیابی چگونه انجام می شود؟. با توجه به سه مرحله اصلی و اساسی برنامه ریزي درسی، یعنی انتخاب هدفها، تعیین روش و طراحی ارزشیابی، عناصر یک برنامه درسی را می توان مشتمل بر هشت عنصر نیازسنجی، هدف، محتوا، سازماندهی، شیوه ارائه، زمان، موقعیت و مکان - با توجه به بهره گیري از تکنولوژي در تدریس - و ارزشیابی دانست.
در این راستا، محورها و موضوعاتی خاص مطرح می باشد که نیازمند مستندسازي و بررسی هستند؛ این موضوعات عبارتند از: شیوه ها و فنون نیازسنجی آموزشی، منابع انتخاب اهداف، منابع انتخاب محتواي برنامه، معیارها و اصول انتخاب محتواي برنامه، اصول سازماندهی محتوا، شیوه هاي سازماندهی محتوا براساس فعالیت هاي یادگیري، جامعه و موضوع درس، شیوه هاي ارائه محتوا به صورت مکتوب و تدریس شفاهی، انتخاب روش هاي تدریس مناسب و توجه به فواید و نقاط ضعف آن ها، زمان ارائه از حیث زمان شروع، زمان محتوا وجایگاه درس و انتخاب بجا و مناسب از تکنولوژي آموزشی و بهره گیري از انواع ارزشیابی هاي تشخیصی، تکوینی و تراکمی و روش ها و فنون مناسب ارزشیابی - زین الدینی میمند و همکاران، . - 1389
انجمن هاي علمی
در فرهنگ علوم اجتماعی از آلن بیرو - 1366 - انجمن را هم رده و در برابر شرکت آورده و آن را از ریشه لاتینی associare ، به معناي جمع کردن و پیوستن می داند. این مفهوم، در معناي کلی قبل از همه، عملیات یا فرآیندي را می رساند که بر پایه ي آن افرادي به صورت جمعی در شکلی از حیات اجتماعی جاي می یابند و در معناي معمول، نتیجه ي چنین عملیاتی از آن بر می آید: یعنی هر گروه سازمان یافته که به اراده ي اشخاصی چند در جهت تحقق هدفی مشترك پدید آید. در قوانین فرانسه انجمن چنین تعریف شده است: هر انجمن میثاقی است که بر پایه ي آن دو یا چند نفر دانسته ها یا فعالیت هایشان را به هم می آمیزند تا با آن اهدافی فارغ از سودجویی یا کسب منافع مالی تحقق پذیرند - شعبانی، . - 1381
انجمن هاي علمی به عنوان یکی از موثرترین سازمان هاي غیردولتی رسالتی عظیم در امور توسعه علمی به عهده دارند. اهمیت انجمن هاي علمی به جهت گیري هاي آن مربوط می شود. زیرا از یک سو در ترویج علم نقش دارند و از سوي دیگر بر روند عرصه هاي مخلتف اجتماعی تأثیر می گذارند. به عبارت دیگر انجمن هاي علمی از ابزارهاي کارآمد نهادینه کردن علم در جامعه محسوب می شوند. با توجه به کارکرد انجمن هاي علمی است که در برنامه چهارم توسعه اقتصادي، اجتماعی و فرهنگی جمهوري اسلامی ایران که اقتصاد مبتنی بر دانایی نام دارد، بر مشارکت این نهادها در فرایند توسعه علمی کشور تأکید شده است - عارف،. - 1383
جیمز کونئت دو قرن هفدهم و هجدهم را قرن انجمن هاي علمی می داند. در این دو قرن انجمن سلطنتی انگلیس و فرهنگستان علوم پاریش مهم ترین انجمن هاي علمی بوده اند - ابراهیمی، . - 1371 با نظري کوتاه به تاریخچه تأسیس انجمن هاي علمی در ایران و جهان متوجه وقفه بزرگی می شویم؛ زیرا تاریخ تأسیس انجمن سلطنتی بریتانیا به سال 1660 میلادي و تاریخ تأسیس اولین انجمن علمی در ایران به سال 1930 میلادي باز می گردد. به طور کلی فعالیت هاي انجمن هاي علمی در ایران به سه دوره تقسیم می شود. در دوره اول - 1310-1340 - فعالیت هاي انجمن هاي علمی در ایران بسیار محدود بود و در این دوران فقط انجمن هاي فنی و مهندسی فعالیت داشتند.
در دوره دوم - 1340-1370 - انجمن هاي علمی تحت حمایت وزارت فرهنگ و آموزش عالی قرار گرفته و فعالیت هاي آنان گسترش یافت. آگاهی از نقش انجمن ها در پیشبرد علم از علل توجه آن وزارتخانه به انجمن هاي علمی بود. در دوره سوم فعالیت انجمن هاي علمی یعنی از1370 تا کنون نقش وزارت علوم، تحقیقات و فناوري با صدور مجوز به انجمن هاي غیرپزشکی برجسته تر گردید. در اساسنامه مصوب انجمن هاي علمی ایران در دوره سوم فعالیت ها، هدف از تشکیل انجمن هاي علمی گسترش، پیشبرد و ارتقاي علمی و توسعه کیفی و کمی نیروهاي متخصص و بهبود بخشید به امور آموزشی، پژوهشی و تخصصی در زمینه فعالیت هر انجمنی ذکر شده است - قدیمی و حجازي، . - 1388
نخستین کوشش هاي حرفه اي در زمینه ي انجمن کتابداري در ایران به سال هاي 1340 تا 1344 باز می گردد. به زمانی که اولین جلسات هیئت موسسین از سال هاي نخست این دهه آغاز شد؛ تا اینکه اساسنامه در بهمن ماه 1344 به تصویب بنیانگذاران آن رسید و مجمع عمومی انجمن کتابداري ایران در مهر ماه 1345 تشکیل شد. این انجمن تا سال 1358 هجري شمسی در حوزه هاي حرفه اي، حقوقی، آموزشی و انتشاراتی فعال بود و در سال 1359 به دلیل مسائل و شرایط سیاسی جامعه منحل گردید - نیکنام
