بخشی از مقاله
مروري بر مطالعات انجام شده در خصوص آلودگي منابع آب زيرزميني در ايران
چکيده :
آب از اصليترين عوامل محدوديت در دستيابي به توسعه پايدار است . بخصوص در مواردي که علاوه بر محدوديت هاي کمي منابع آبي از نظر کيفي نيز در معرض تهديد جدي قرار داشته باشد. محدوديت هاي کمي به صورت طبيعي و در اثر افزايش جمعيت بوجود ميآيد در حالي که محدوديت هاي کيفي به دليل استفاده بيش از حد، استفاده ناکارآمد از منابع آب و عدم مديريت صحيح پساب هاي توليدي بوجود ميآيد. در اين مقاله ضمن پرداختن به محدوديت هاي کمي منابع آب کشور به بحث و بررسي آلودگي منابع آب زيرزميني کشور در برخي حوزه ها و دشت ها پرداخته شده است و در نهايت نتايج بدست آمده با مقادير حداکثر مجاز استاندارد آب هاي آشاميدني ايران و EPA مقايسه گرديده است . بطور کلي بر اساس اطلاعات جمع آوري شده منابع آب زيرزميني در برخي دشت هاي مانند دشت تهران ، تبريز، زنجان و رفسنجان و دشت هاي واقع درحوزه هاي دز و کارون ، زايند رود، آلوده به انواع آلاينده ها از جمله فلزات سنگين ، نيتروژن غير آلي ( نيترات ، نيتريت و آمونياک)،ُ ُُُب و مواد آلي است . با توجه به اينکه آلودگيها ناشي از تخليه پساب هاي کشاورزي، شهري و صنعتي هستند از اين رو جمع آوري مناسب پساب ها و تصفيه آنها مطابق استانداردهاي تخليه به محيط زيست از راهکارهاي پيشنهادي ميباشد.
کليد واژه : منابع آب تجديدشونده ، شاخص کميابي آب ، استانداردهاي منابع آب ، آلودگي آبهاي زيرزميني
١- مقدمه
آب اين موهبت الهي و سرمايه حيات ، امانتي است گرانبها که همه انسان هاي اين کره خاکي مکلف هستند تا با نگهداري و استفاده منطقي از آن امکان بهرمندي آيندگان از اين نعمت را فراهم سازند. اکثر بررسيهاي صورت گرفته در کشور براي کنترل و بررسي کيفيت منابع آب شامل بررسي پارامترهاي کيفي و بررسيهاي کمي منابع آب ميباشد. براي روشن تر شدن وضعيت منابع آب کشور از لحاظ کمي دو شاخص ميزان آب قابل تجديد و کميابي آب بررسي مي شود.
ميزان آب قابل تجديد به متوسط ميزان آبي اطلاق ميشود که هر ساله از طريق بارندگي در اختيار مصرف کننده گان مختلف قرار ميگيرد و به صورت مترمکعب بر نفر در سال بيان ميگردد. محدوديت منابع آب و افزايش جمعيت کشور، ميزان سرانه آب قابل تجديد کشور را کاهش داده است ، به طوريکه اين رقم در سال ١٣٣٥ حدود ٧٠٠٠ مترمکعب بود.
در سال ١٣٧٥ به حدود ٢٠٠٠ مترمکعب کاهش يافته است . اين ميزان با توجه به روند افزايش جمعيت کشور با نرخ فعلي در سال ١٣٨٥ به حدود ١٧٥٠ و در افق سال ١٤١٥ به حدود ٨٠٠ مترمکعب تنزل خواهد يافت که کمتر از مرز کم آبي ( ١٠٠٠ مترمکعب ) است . از اين رو بر اساس تقسيم بنديهاي سازمان ملل متحد در سال مزبور ايران نه تنها شرايط تنش و فشار ناشي از کمبود آب را تجربه خواهد کرد، بلکه وارد شرايط کميابي شديد آب ميگردد[١و٢].
شاخص کميابي آب به صورت نسبت آب مورد استفاده به منابع آب در دسترس در سال تعريف مي شود. که محدوده تغييرات آن از صفر تا ١٠٠ مي باشد و تخمين زده ميشود زماني که اين شاخص بيش از ٢٠ باشد، آب به عنوان يک عامل عمده توسعه اقتصادي اجتماعي محسوب گردد. از مهم ترين کشورهاي منطقه اقيانوسيه و آسيا که در آنها اين شاخص بيش از ٢٠ مي باشد ميتوان به کره جنوبي، پاکستان ، هند، و ايران اشاره نمود که شاخص کميابي آب به تريب برابر ٢١، ٢٣، ٣٠، ٦٢ ميباشد، همانطوري که معلوم است ، شاخص کميابي آب در ايران در مقايسه با کشورهاي رو به بحران ، رقم بسيار بالايي را نشان ميدهد. اين شاخص بيانگر اين واقعيت است که کشور به لحاظ منابع آبي در وضعيت بحراني قرار دارد[٢و٣].
در سالهاي اخير با توجه به پيدايش بيماريهاي جديد که اکثرًا عوامل آن در محيط طبيعي انسان و بخصوص در منابع آب مصرفي انسان ها نمود داشته ، باعث شده تا بررسي دقيق آلاينده هاي منابع آب مورد توجه قرار گيرد. اکثر مطالعات انجام گرفته در کشور به صورت موردي به بررسي آلاينده هاي منابع آب در يک منطقه از کشور پرداخته است . هدف از نگارش اين مقاله اين بوده که با يک نگرش کلان وضعيت آلاينده هاي منابع آب زيرزميني در نقاط مختلف کشور مورد بررسي قرار گيرد تا دست اندرکاران صنايع آب کشور بهتر متوجه خطرات ناشي از آلودگي منابع آب کشور شوند در ضمن راهکارهاي براي کاهش آلودگيها و اثرات آن ارايه شود. براي اين منظور اطلاعات موجود در زمينه آلودگي منابع آب کشور به آلاينده هاي مختلف از پايان نامه هاي تحصيلي و گزارش هايهاي مرتبط جمع آوري گرديده است که در اين مقاله سعي شده به مواردي از آنها در نقاط مختلف کشور اشاره گردد.
٣-آلودگي منابع آب زيرزميني کشور
براي بررسي آلودگي منابع آب کشور برخي از اطلاعات موجود در رابطه با آلودگي منابع کشور تحت عنوان پايان نامه هاي تحصيلي و گزارش هاي بررسي آلودگي جمع آوري گرديد که جهت بررسي گسترده آلودگي در کشور در اين قسمت اطلاعات جمع آوري شده از منابع آبهاي زيرزميني دشت هاي تهران ، تبريز، حـوزه زاينـده رود، حـوزه دز و کـارون ، دشـت زنجان و دشت رفسنجان ارايه شده است و نتايج آن با استاندارد آبهاي آشاميدني ايران و سازمان حفاظـت محـيط زيـست آمريکا (EPA) مقايسه گرديده است که به ترتيب در ادامه به آنها پرداخته مي شود.
٣-١- آلودگي آبهاي زيرزميني در دشت تهران
با توجه به اهميت بهره برداري از منابع آب زيرزميني در شهر تهران و جهت انجام بررسيهاي کمي، کيفي و شناخت آلودگي آبخوان دشت تهران ، شرکت آب و فاضلاب تهران در سالهاي ١٣٧٦ تا ١٣٧٩ مجموعاً نمونه هاي تهيه شده از حدود ٩٠ حلقه چاه عميق و نيمه عميق غيرشرب و ٥٠ حلقه چاه تأمين آب شرب را مورد آناليز شيمياي و کيفي قرار داده است که نتايج آنها به صورت حداقل و حداکثر مقدار آلاينده ها در جدول ٣ آورده شده است . [٧].
*- ١٠ ميليگرم بر ليتر بر حسب نيتروژن معادل ٤٥ ميليگرم بر ليتر نيترات است . **- ١ ميليگرم بر ليتر بر حسب نيتروژن معادل ٣ ميليگرم بر ليتر نيتريت است .
بر اساس مطالعات انجام گرفته يون آهن بصورت پراکنده در نواحي محدودي از دشت تهران بين ٠.٠٥ تا ٠.١٥ ميليگرم در ليتر بوده ليکن در کليه نواحي ميزان غلظت آن کمتر از حد مجاز استاندارد ايران و EPA ميباشد. يون روي در دشت تهران نسبت به يون آهن گستردگي زيادي دارد اما در تمامي موارد از حد مجاز آب هاي آشاميدني ايران و EPA
کمتر ميباشد. يون سرب تقريباً در تمامي نواحي دشت تهران وجود داشته در برخي نواحي غلظت آن به ٠.١٢ ميليگرم در ليتر ميرسد که از مقدار مجاز براي آب آشاميدني ايران و EPA خيلي بيشتر مي باشد و نشان دهنده آلودگي منابع آب زيرزميني دشت به فلز سرب مي باشد که ميتواند ناشي از آلودگي هواي تهران و نفوذ اين آلاينده در آبخوان توسط بارندگي باشد. دترجنت ها نيز مانند فلز سرب در سرتاسر دشت تهران گسترده شده و در تمامي موارد مقدار آن کمتر از حد مجاز ميباشد. نزديک بودن مقادير حداکثر دترجنت به حداکثر مجاز استاندارد نشان دهنده ورود پساب هاي شهري به منابع آب زيرزميني در دشت تهران مي باشد. نيترات و نيتريت و آمونياک نيز در سر تاسر دشت تهران گسترش يافته و مقادير نيتريت و آمونياک در تمامي موارد کمتر از حد مجاز براي آب هاي آشاميدني ايران و EPA ميباشد. حداکثر مقدار نيترات به ١٣٠ ميلي گرم در ليتر ميرسد که بسيار بيشتر از حد مجاز بوده که در مجموع آلودگي آب هاي زير زميني دشت تهران در برخي مناطق به نيترات را نشان ميدهد.
٣ ٢- آلودگي منابع آب زيرزميني در دشت تبريز
عادلي شهميري به راهنمايي باغوند (١٣٧٩) در دانشکده محيط زيست دانشگاه تهران در پايان نامه اي تحت عنوان
"بررسي آلودگي آبهاي زيرزميني غرب تبريز ناشي از فلزات سنگين " به بررسي منابع آب زيرزميني در اين منطقه پرداخته اند.که در آن چاه هاي نمونه برداري در بخش غربي دشت به گونه انتخاب شده که اثر تمامي کارخانه ها و صنايع بر آب هاي زيرزميني به خوبي معلوم شود. همچنين نمونه ها در دو فصل پرآبي و کم آبي تهيه گرديده اند. نتايج در جدول ٤ آورده شده است [٨].
جدول ٤ : مقادير فلزات سنگين اندازه گيري شده در دشت تبريز (بر حسب ميليگرم در ليتر)[ ٤، ٥, ٦ و ٨ .
مقايسه مقادير اندازه گيري شده با مقادير حداکثر مجاز استاندارد آب هاي آشاميدني ايران و EPA نشان ميدهد که آب هاي زيرزميني در اين منطقه آلوده به انواع فلزات سنگين ميباشد. به طوري که مقدار ميانگين حداقل فصلي فلزات کادميم و سرب و جيوه از ميزان حداکثر استاندارد آب هاي آشاميدني ايران و EPA و مقدار ميانگين حداقل فصلي فلزکرم از ميزان حداکثر استاندارد ايران بيشتر مي باشد و آلودگي شديد آب هاي منطقه به اين فلزات را نشان ميدهد. در مورد فلز مس مقدار حداکثر فصلي از مقدار استاندارد ايران و EPA تجاوز نموده است . فلز روي در آب هاي منطقه کمتر از مقدار مجاز ميباشد.
٣ ٣- آلودگي منابع آب در دشت هاي حوزه زاينده رود
