بخشی از مقاله
مروري بر مطالعات انجام شده در مورد یائسگی و درمانهاي آن
چکیده :
مقدمه : یائسگی شروع دوران جدیدي در زندگی یک زن است که همانند تمام مراحل دیگـر زندگی، گذشته از زوایاي مثبت آن مثـل فراغـت از مشـکلات دوران بـارداري، خطـرات و مشـکلاتی سلامت زنان را تهدید میکند. از آنجا که یائسگی اجتنابناپذیر است و در زندگی هـر زنـی بـه وقـوع خواهد پیوست شناخت عوامل خطر و راههـاي کـاهش عـوارض و درمـان مشـکلات آن از ضـروریات زندگی هر زنی است.
از عوارض یائسگی سندرم متابولیک، افسردگی، تغییرات خلقوخو، اختلالات خواب، تغییرات جنسی (مانند خشکی واژن، خـارش و سـوزش، دیسـپارونی، واژینیـت آتروفیـک، پـرولابس ژنیتـال، احساس خستگی، پوکی استخوان، درد مزمن در قسمت کمر، گرگرفتگی و ... میباشد.
نتیجه گیري : نتایج تحقیقات متعدد ثابت نمودهاند که مصرف مواد مختلـف ماننـد پـروتئین
سویا، ویتامین D3 ، عصاره آبی شیرین بیان، رژیمهـاي درمـانی هورمـونی جـایگزین (HRT)داروي
گیاهی ویتاگنوس و پاسیپی، گردو و آموزش خـود مراقبتـی در دوران یائسـگی و بـا ایجـاد وضـعیت سلامتی مناسب میتوان عوارض یائسگی را به میزان قابل ملاحظهاي کاهش داد.
واژههاي کلیدي : یائسگی- سویا- شیرینبیان- فلوکستین- ویتاگنوس .
-1 مقدمه :
نیمی از جمعیت جهان را زنان تشکیل میدهند و طبق آمارهاي منتشره تقریبـاً 90 درصـد از آنـان بـه سن یائسگی میرسند یعنی به طور متوسط یک سوم از طول عمر خود را در دوره یائسگی سپري میکنند.((1
در بررسیهاي به عمل آمده نیز سن متوسط یائسگی براي زنان ایرانی حـدود 47/7-49 سـال گـزارش شده است (2) بنابراین تقریباً همه زنان دنیا این مرحله بحرانی از زندگی را تجربه میکنند.
مراحل مختلف یائسگی شامل دوره قبل از یائسگی، یائسگی و بعد از یائسگی است.
دوره قبل از یائسگی (پري منوپوز) از 2-8 سال قبل از آخرین قاعدگی به عـلاوه یـک سـال اول بعـد از یائسگی (منوپوز) است. (3)
شروع دوره یائسگی معمولاً در اواسط دهه پنجم زندگی یک زن است و بصورت عـدم وقـوع قاعـدگی بـه مدت 12 ماه اطلاق میشود که بحرانیترین دوره براي بروز عوارض یائسگی است. (4)
منظور از یائسگی قطع دائم قاعدگیمیباشد که در طی آن ترشح هورمون 1FSH افزایش (بـیش از 40
واحد در لیتر) و هورمونهاي استروژن و پروژسترون کاهش مییابند. (5)
این دوره باعث عوارض و تغییرات مختلفی نظیر قطع قاعدگی، اختلالات خواب، تغییر خلقوخو، افزایش نبض، عرق شبانه، گرگرفتگی مـیشـود. کـاهش انـدازه دسـتگاه اداري- تناسـلی «Atrophy»، بیمـاريهـاي قلبی- عروقی و پوکی استخوان از عوارض دیررس مربوط به این دوره میباشد. (6)
در مطالعات متعدد شایعترین و اولین علامت یائسگی گرگرفتگی ( hot Flushes ) یـا افـزایش موقـت درجه حرارت بدن گزارش شده است. (7)
مطالعات اپیدمیولوژي نشان داده است که در بین آسیاییها میزان شکستگی استئوپروتیک بیماريهاي قلبی- عروقی، علائم بعد از یائسگی و بعضی از سرطانها نسبت به غربیها کمتر است. به عنـوان مثـال میـزان شکستگی لگن در زنان آسیایی 50-60 درصد کمتر از زنان غربی میباشد. این مزیـت بـه طـور قابـل تـوجهی زمانیکهĤسیاییها با سبک زندگی و عادات غذایی غربی سازگار میشوند کاهش مییابد. (8)
عوارض دوران یائسگی به ویژه عوارض قلبی- عروقی و اسکلتی علل مهم موربیدیتی و مورتـالیتی زنـان یائسه را در هر جامعهاي تشکیل میدهند و به شدت بر کیفیت زندگی و سلامت جامعه تأثیرگذار هستند. (9)
در حالیکه با اصلاح سبک زندگی و بهبود مراقبت میتوان از وقوع بسیاري از ایـن عـوارض جلـوگیري نمود. (10)
-2 روشها :
رویکرد نوین و خردمندانه به یائسگی باعث شده تا دست کم براي بسیاري از پیامدهاي جسمی و روانی
آن چارهاندیشی شود. آگاهی از این دوره و تأثیر مصرف مواد مناسب در زمـان یائسـگی باعـث کـاهش عـوارض
یائسگی شده و تأثیر مثبتی بر روي کیفیت زندگی فرد دارد.
در سراسر جهان براي پیشگیري از علائم یائسگی و جلوگیري از عـوارض و عواقـب دراز مـدت یائسـگی نظیر استئوپورز و بیماريهاي قلبی- عروقی از درمان هورمـونی جـایگزین پـس از یائسـگی بـه طـور گسـترده استفاده میشود. (11)
امروزه جهت پیشگیري و درمان پوکی استخوان از استروژن درمانی، داروهـاي مثـل بیسفوسـفوناتهـا، کلسیتونین و دالوکسیفن (12) استفاده میشود اما به دلیل عواقب احتمـالی اسـتروژن درمـانی شـامل افزایش خطر سرطان آندومتر (به جز در موارد استفاده همزمان استروژن و پروستروژن) و افزایش خطـر سرطان پستان پذیرش این نوع درمان در بین زنان بسیار کم است 14)و(13 و تنهـا 3-8 درصـد زنـان یائسه حاضر به این نوع درمان میباشند. (15)
گفته شده کـه تجـویز اسـتروژن پـس از یائسـگیمیتوانـد تغییـرات کیسـتیک و دیسپلاسـتیک قابـل مشاهدهاي ایجادکند. (16)
استروژن میتواند با اثر موضعی باعث بهبود عملکرد جنسی و افزایش رضایت جنسـی شـود و بـه علـت وجود رسپتونوروتر انسمیترهاي مغزي توانسته باعث درك لذت جنسی، افزایش بیشتر کیفیت زندگی شده و بـا فعال کردن نورو ترانسمیترهاي مغزي باعث کاهش افسردگی و اضطراب، بهبود سیکل خـواب شـود ولـی هنـوز مطالعات زیادي لازم است تا حداقل دوز لازم درمانی را جهت کسب بهترین نتیجه نشان دهد. (17)
فلوکستین یک داروي ضد افسردگی است (مهار کننده انتخابی باز جذب مجدد سروتونین) مکانیسم اثر آن بر افسردگی از طریق متعادلسازي نورواندوکرین سروتونین در مغز اعمال میشود و باعث بهبـود افسـردگی میشود. (18)
اما مکانیسم عملکرد فلوکستین بر گرگرفتگی، شناخته نشده است به نظر میرسد که ایـن دارو و سـایر داروهاي این گروه عملکردي مشابه هورمونها بر گرگرفتگـی ندارنـد و بـه احتمـال قـوي تـأثیر آنهـا مرکـزي است. (19)
مشاهده شده که عوارض یائسگی از جمله سردرد، میگرن، تعریق شـبانه و گرگرفتگـی بـا مصـرف ضـد افسردگیهایی مانند فلوکستین، پاروگزنتین و فلافاکسین از شدت و دفعات آنها کاسته میشود و مصرف آنها به خصوص در کسانیکه کنتراندیکاسیون مصرف استروژنها را دارند یا از مصرف این عوامل هورمونی درهراسند توصیه میشود. (20)
عوارض جانبی فلوکستین از قبیل سردرد، سرگیجه، عدم تحمل گوارشی، بیاشتهایی، کم شـدن میـل جنسی است. البته این عوارض معمولاً بعضی در مراحل اولیه مصرف (هفته اول) و یا بعضی در مصارف طـولانی مدت ممکن است بوجود آید. (19)
علامت کلاسیک ناشی از کمبود استروژن گرگرفتگی است این علامت بصورت دورههاي راجعه و موقـت بر افروختگی، تعریق، احساس گرما بروز میکند که غالباً طپش قلب، احساس اضطراب و برخـی اوقـات بـا لـرز همراه میباشد. این علامت شایع و ناراحت کننده در زنان یائسه خصوصاً در شب میتواند موجب برخاستن فرد از خواب شود. در نتیجه، کیفیت نامطلوب خواب منجر بـه خسـتگی مـزمن تحریـکپـذیري، تمرکـز ناکـافی و اختلال حافظه در فرد خواهد شد. (21)
سویا بخشی از رژیم غذایی سنتی در آسیا است و با افزایش تعداد مطالعات، رابطهاي بین دریافت سـویا و بیماريهاي ذکر شده مشخص گردیده (22) در برخی از تحقیقات سویا به عنوان منبع مهمـی از ایـزوفلان و مادهاي مؤثر در کنترل گرگرفتگی مطرح گردیده. (23)
گرگرفتگی تجربه شده در این دوره زندگی زنان به دنبال کاهش سطوح استروژن اتفاق میافتد. مصرف آجیل سویا سبب کاهش تعداد دفعات گرگرفتگی شده است، اما مکانیسم اصلی آن ناشـناخته مـیباشـد. البتـه
کاهش نامحسوس FSH-LH و کاهش نسبتاً معنیدار استرادیول با مصرف آجیل سـویا مشـاهده شـده اسـت.
همچنین محققین معتقدند سویا بصورت انتخابی بر رسپتورهاي استروژن اثر کرده و میتواند اثر آنتاگونیسـتی، آگونیستی یا خنثی داشته باشد (5) و لذا فیتواستروژنها پس فیتواستروژنهاي قوي باشد سرنوشت آنها هر چه باشد فیتواستروژنها بطور قابل توجهی با استروژنهاي سنتتیک متفاوت هستند زیرا به آسانی تجزیه میشوند، در بافتها ذخیره نمیشود و زمان کمی در بدن میمانند. بنابراین ترکیبات هرگاه بعنـوان جزئـی از یـک رژیـم غذایی معمولی مصرف شوند به احتمال قوي، ایمن و سودمند هستند. (24)
برخی محققین معتقد هستند مصرف روزانه سویا باعث کاهش مقدار استرادیول موجود در گردش خون میشود و چنین مطرح شده است که جایگزین استرادیول با فیتواستروژنهاي اختصاصی هدف، ممکن اسـت در تخفیف علائم منوپوز مفید واقع شود. (25)
مطالعات فراوانی، روي اثر رژیم غذایی به ویژه سویا بر استرس اکسیداتیو متمرکز شدهاند. (26)
برخی مطالعات عملکرد آنتی اکسیدانی ایزوفلاونهاي سویا را گزارش کردهاند. (27)
ولی تعداد کمی از مطالعات تأثیر کم آنتیاکسیدانی ایزوفلاونهاي سویا را ذکر کردهاند. (28)
دادههاي اخیر پیشنهاد میکند که هم پروتئین سویا و هم دانه کامل سویا میزان 1TAC (ظرفیت تام
آنتی اکسیدانی سرم) را افزایش و میزان 2MDA را کاهش میدهد. ولی تعداد کمی از مطالعات، تأثیر کم آنتی اکسیدانی ایزوفلاونهاي سویا را ذکر کردهاند. در برخی مطالعات، تأثیر پروتئین سویا و دانه کامل سویا با وجود
بالاتر بودن مقدار فیتواستروژنها در دانه سویا بر شاخصهاي اسـترس اکسـیداتیو و TAC مشـابه بودنـد ایـن مسئله ممکن است ناشی از مقدار بیشتر چربی در دانه کامل سویا باشد. در مجموع به نظـر مـیرسـد پـروتئین سویا با افزایش شاخصهاي استخوانسازي و مهار شاخصهاي خوردگی استخوان در تغییر متابولیسم استخوان در جهت حفظ تودهي استخوانی به ویژه در افراد در معرض خطر میتوان مؤثر باشد. بنابراین مصـرف پـروتئین سویا که منبع با ارزشی از استروژنهـاي گیـاهی اسـت. بـراي حفاظـت از بافـت اسـتخوان بـه ویـژه در جهـت پیشگیري از پوکی استخوان توصیه میگردد. (29)
تأثیر گیاهان دارویی بر کاهش و بهبود عوارض یائسگی: از گیاهان مؤثر مـیتـوان ویتـاگنوس ( Vitex
(Agnus castus، پاسیپی و عصاره آبی شیرینبیان (Glycyrriza glabra) را نام برد.
ویتاگنوس گیاهی گلدار از خانواده شاهپسند (Verbenaceae) است کـه بـه گیـاه پـنج انگشـت هـم مشهور است. از این گیاه جهت درمان اختلالات قاعدگی، علائم یائسـگی، نـازایی بیمـاريهـاي فیبروکیسـتیک پستان و آکنه استفاده میشود که بصورت قرص، کپسول و عصاره تهیه شده و به میزان 150-350 میلیگرم و دو تا سه بار در روز تجویز میشود. (30)
Jasmin در مقاله خود با عنوان یازده گیاه مخصوص زنان اشاره نموده که ویتاگنوس در درمـان علائـم وابسته به استروژن با ارزش است این دارو روي محـور هیپـوفیز هیپوتـالاموس اثـر گذاشـته و مطالعـات نشـان میدهد وقتی که ویتاگنوس بطور منظم براي 4 تا 8 هفته استفاده شود موجـب افـزایش هورمـون لـوتئینیزه و پروستروژن شده که با ایجاد بالانس هورمونی به پیشرفت سلامتی کمک میکند و میتواند براي زنـان حـول و حوش یائسگی به طور عجیب مؤثر باشد. (31)
