بخشی از مقاله
چکیده
امروزه اغلب شهرهای جهان بویژه در کشورهای در حال توسعه با مشکلات و مسائل زیستمحیطی مختلفی روبرو هستند که حل آنها نیازمند توجه به عوامل مختلف اقتصادی- اجتماعی، سیاسی، فیزیکی و نهادی دارد. برای این منظور ارزشگذاری مسائل و مشکلات زیستمحیطی در ابعاد مختلف گام اساسی در جهت حل مشکلات و همچنین حفاظت و بهرهبرداری از محیطزیست و دستیابی به توسعه پایدار محسوب میشود. یکی از ابعاد ارزشگذاری مسائل محیطزیست، ارزشگذاری اقتصادی است که در چند دهه گذشته در ادبیات اقتصاد محیطزیست و توسعه پایدار مطرح بوده است.
علاوه بر این، در عرصه عمل نیز ارزشگذاری سیاست-های زیستمحیطی بیشتر از گذشته با ملاحظات اقتصادی روبرو گردیده است به گونهای که برای طراحی مناسب سیاستهای توسعه پایدار و اجرای کارآمد طرحها و پروژهها بویژه در مناطق شهری و همچنین ارزیابی اثرات و پیامدهای زیستمحیطی آن نیاز به تجزیه و تحلیلهای اقتصادی در ارتباط با مسائل محیط زیست همواره مد نظر و از اهمیت خاصی برخوردار بوده است و لذا به فراخور موضوعات مورد بررسی، روشهای مختلف ارزشگذاری اقتصادی نیز مطرح و به کار گرفته شده است. با توجه به اینکه ارزشگذاری اقتصادی اثرات زیستمحیطی در تصمیمسازی برای تخصیص منابع کمیاب نقش مهمی ایفا میکند، شناخت اصول و کاربرد روشهای ارزشگذاری میتواند به سیاستگذاران و برنامهریزان برای طراحی موثر و مناسب سیاستهای توسعه پایدار شهری در مواجهه با مشکلات زیستمحیطی شهرها کمک نماید.
این مقاله، به معرفی روش ارزشگذاری مشروط و نقاط قوت و کاستیهای آن پرداخته و مطالعات انجام شده با استفاده از این روش را در بخش کشاورزی و منابع طبیعی در ایران مرور کرده است. نتایج این مرور تحقیقاتی نشان میدهد که روش ارزشگذاری مشروط ابعاد مختلفی از ارزش کالاها و خدمات زیستمحیطی را اندازهگیری میکند و میبایست در بکارگیری این روش به قابلیتها و نقاط ضعف آن توجه کرد. در ایران نزدیک به 67 مطالعه با روش ارزش-گذاری مشروط انجام شده است که اکثر آنها در مورد ارزشگذاری پارکها و مکانهای تفرجی بوده است.
مقدمه
دنیای کنونی با بحرانهای زیستمحیطی عمدهای مواجه بوده است. بروز مشکلاتی چون از بین رفتن لایه اوزون، گرم شدن کره زمین و اثر گازهای گلخانه، افزایش آلودگیها و آلایندهای مختلف، نابودی و سیر قهقرائی اکوسیستمهای طبیعی و بخصوص جنگلهای استوایی و تالابها همگی از شواهد چنین بحرانهایی به حساب میآیند - پرون و اسماعیلی، . - 1389 پارکها و جنگلها از ارزشمندترین اکوسیستمها میباشند که خدماتی از قبیل زیستگاه گیاهی و جانوری، بهبود کیفیت محیطزیست مانند کاهش آلودگی هوا، جلوگیری از تخریب اراضی ملی و فرسایش خاک در اثر باد و باران، افزایش سرانه فضای سبز، خدمات تفریحی و فرصتهای تفرجگاهی بیرون از منازل و عامل تحکیم روابط اجتماعی و غیره را ارایه مینمایند.
تلاش برای برآورد ارزش واقعی مجموعه کالاها و خدمات حاصل از برخی منابع طبیعی و بویژه جنگلها از آنجا ضرورت مییابد که هم اکنون فشارهای گوناگون برآمده از انگیزهها و مقاصد اقتصادی، زمینهساز زوال و انهدام همیشگی آنها شده است. بخصوص در بخش جنگل، شاهد نابودی و تخریب رو به تزاید عرصههای جنگلی در گوشه و کنار هستیم - وایت و لوت1، . - 1999 ارزشگذاری منابع زیستمحیطی و در میان آنها جنگلها و پارکهای جنگلی، در سیاستگذاری دولتها برای افزایش رفاه عمومی بسیار موثر و مهم است. برآورد ارزش اقتصادی خدمات زیستمحیطی هر چند کاری پیچیده است، اما برای مدیریت عاقلانه ضروری است. انسانها اغلب جز مجانی بودن منابع زیستمحیطی، تصوری دیگر از این منابع ندارند.
رویهم رفته، ارزشگذاری کارکردها و خدمات غیربازاری محیطزیست به دلایل زیادی از جمله: شناخت و فهم منافع زیست-محیطی و اکولوژیکی توسط انسانها، ارائه مسائل محیطی کشور به تصمیمگیرندگان و برنامهریزان، فراهمآوردن ارتباط میان سیاستهای اقتصادی و درآمدهای طبیعی، تعدیل و اصلاح مجموعه محاسبات ملی مانند تولید ناخالص ملی و جلوگیری از تخریب و بهرهبرداری بیرویه از منابع زیستمحیطی طرحریزی میشود.
افزون بر این، امروزه برای ایجاد جامعهای سالم و توسعه یافته نیاز به توسعه و نگهداری مناسب از تفرجگاهها و منابعزیستی مثل پارکها و جنگلها ضروری است - باقرزاده، . - 1389 شناخت یک منبع طبیعی مستلزم برشمردن و طبقهبندی کارکردها، کالاها و خدمات مختلفی است که در ارزشگذاری دخالت دارند. کارکردهای منابع طبیعی به 4 گروه اصلی تقسیم میشوند؛ این کارکردها شامل کارکردهای تنظیمی، کارکردهای زیستگاهی، کارکردهای تولیدی و کارکردهای اطلاعاتی می باشند. به طور کلی چهار رویکرد برای ارزشگذاری کالاها و خدمات منابع طبیعی وجود دارد که شامل قیمت بازار یا تمایل به پرداخت آشکار1، شواهد و ملاک ضمنی یا تمایل به پرداخت انتسابی2، روش انتقال فایده3، بررسی و یا اظهار تمایل به پرداخت4 میباشند - امیرنژاد، . - 1385
روش تحقیق
روش تحقیق این مقاله مبتنی بر مرور پژوهش ها و سوابق تحقیقاتی مرتبط بوده که از طریق جستجو در اسناد کتابخانهای و پایگاههای اینترنتیبدست آمده و به صورت توصیفی در متن این تحقیق نَقل شده است.
مفاهیم کلیدی در ارزشگذاری اقتصادی
قبل از معرفی روشهای ارزشگذاری اقتصادی لازم است مفاهیم پایهای که در مباحث ارزشگذاری اقتصادی مطرح است تعریف شود.
مفهوم ارزش: کارکرد عینی هدف یا قصدی که مورد جستجو واقع میشود، میباشد. ارزش از یک تغییر در رفاه مردم ناشی می-شود که از یک تغییر کمی یا کیفی در بهرهمندی کالا یا هر یک از مشخصههای آن کالا بوجود میآید - پیرس و پیرس5، . - 2001
ارزشگذاری: ارزشگذاری یک ابزار تحلیلی است که اطلاعات مفیدی را برای تصمیمگیری بین گزینههای مختلف یا ترکیبات ممکن از مداخلههای قابل ترجیح برای تصمیمگیران فراهم میآورد و با بازگوکردن ارزش کمی کارکردها، کالاها و خدمات اکوسیستمها، برنامهریزان و مدیران اجرائی، اجتماعی و اقتصادی را در برنامهریزی حفاظت و بهرهبرداری پایدار منابعطبیعی یاری میدهد - ونکاتاچالام6، . - 2003
مفوم ارزش اقتصادی: ارزشی که برای انسانها بر اساس ترجیحات پایهریزی شدهاست و در ارتباط با هدف حداکثرسازی رفاه بشر باشد - بکرمن و پاسک7، . - 2001
