بخشی از مقاله
خلاصه
رقابت یکی از ارکان هر اقتصاد آزاد و از الزامات هر بنگاه اقتصادی بوده و به عنوان شرط بهینه تخصیص منابع دراقتصاد شناخته می شود؛ اما در خصوص صنعت بیمه در کشور ایران، با توجه به عدم شناخت کافی بخش قابل توجهی از جامعه و همچنین عدم آموزش های عمومی لازم در این خصوص، رقابت به صورت پیچیده تری میان بیمه گران به وجود آمده است؛ از سویی دیگر شرایط اقتصادی کشور به گونه ای است که شرکت های بیمه - بیمه گران - می بایست جهت جذب مشتری - بیمه گذار - از هر روشی بهره جویند. شرایط اقتصادی همچون تورم، افزایش سریع قیمت ها، عدم توازن قدرت خرید نسبت به سطح درآمدی مردم، ناتوانی مردم برای جبران زیان های وارده و امثالهم باعت شده که گرایش مردم به موضوع بیمه بیشتر شود.
از آنجائی که طی 10-12 سال اخیر، صنعت بیمه به یک باره رشد بی رویه ای را از حیث افزایش تعداد شرکت های بیمه ای تجربه نموده، با توجه به محدودیت مشتریان - بیمه گذاران - ، بیمه گران جهت جذب و حفظ بیمه گذار در این شرایط، روی به روش هایی آورده اند که الزاما با توانگری آن ها رابطه مستقیمی ندارد. کاهش مبلغ حق بیمه تحت عنوان حق بیمه رقابتی صرفاً با توجه به نرخ های اعلام شده از سوی شرکت های بیمه ای رقیب، دریافت حق بیمه کمتر از بیمه گذار و جبران آن از طریق منافع شرکت، از جمله روش های پیش روی شرکت های بیمه ای می باشد. در این مقاله به بررسی چالش های رقابتی صنعت بیمه و ارتباط آن با شرایط اقتصادی کشور پرداخته شده است، رقابتی که عملا جنبه فنی نداشته و در شرایط اقتصادی بیمار امروز کشور، بیش از آن که مداواگر باشد، تسکین دهنده می نماید.
کلمات کلیدی: بیمه گر، بیمه گذار، حق بیمه، اقتصاد آزاد، رقابت.
.1 مقدمه
با توجه به موضوع رقابت در صنعت بیمه در شرایط اقتصاد آزاد، بهتر است قبل از شروع بحث، با این مفاهیم آشنایی بیشتری پیدا کنیم که در ذیل به آن ها اشاره می گردد:
.1,1 بیمه
.1,1,1 طی یک قرارداد بیمه، ریسک مشخصی از یک طرف قرارداد - یعنی مشتری که از این به بعد بیمهگذار نامیده میشود - به طرف دیگر - یعنی شرکت بیمه که از این به بعد بیمهگر نامیده میشود - منتقل میگردد. بنا به تعریف، بیمهگر شخصی حقوقی است که در مقابل دریافت حق بیمه از بیمهگذار، جبران خسارت یا پرداخت مبلغ مشخصی را در صورت بروز حادثه تعهد میکند. در مقابل، بیمهگذار شخصی حقیقی یا حقوقی است که با پرداخت حق بیمه، جان، مال یا مسوولیت خود را تحت پوشش بیمه قرار می دهد .
.2,1,1 بیمه ساز و کاری است که طی آن یک بیمهگر، بنا به ملاحظاتی تعهد میکند که زیان احتمالی یک بیمهگذار را در صورت وقوع یک حادثه در یک دوره زمانی خاص، جبران نموده یا خدمات مشخصی را به وی ارائه دهد؛ بنابراین، بیمه یکی از روشهای مقابله با ریسک است .
.3,1,1 طبق ماده 1 قانون بیمه، بیمه عقدی است که به موجب آن یک طرف - بیمه گر - تعهد میکند در ازای پرداخت وجه یا وجوهی از طرف دیگر - بیمه گذار - در صورت وقوع یا بروز حادثه خسارت وارده بر او را جبران نموده یا وجه معینی را بپردازد. متعهد را بیمه گر، طرف تعهد را بیمهگذار، وجهی را که بیمهگذار به بیمهگر میپردازد حق بیمه و آنچه را که بیمه میشود موضوع بیمه نامند .
.2,1 رقابت
رقابت به عنوان دنیای ایده آل اقتصاددانان و شرط بهینه تخصیص منابع در اقتصاد شناخته می شود. رقابت در بازار محصول موجب افزایش کارآیی و بهره وری شده و رشد بهره وری به خودی خود، یکی از منابع رشد اقتصادی در کشورها به شمار می رود. بین رقابت و کارآیی و همچنین رقابت و نرخ رشد بهره وری رابطه ای مثبت وجود دارد. در صورت وجود رقابت، بنگاه ها عملیات خود را جهت افزایش کارآیی و در نتیجه حفظ سودآوری تعدیل می نمایند و بنگاه های ناکارآمد از بازار خارج می شوند. خروج این بنگاه ها موجب آزاد شدن منابع می شود که بنگاه های کارآمدتر می توانند از آن استفاده نمایند . همچنین بین انحصار و کارآیی ارتباط منفی وجود دارد. به عبارت دیگر، انحصار موجب اخلال در تخصیص منابع شده و رشد بهره وری را دچار خدشه می نماید .
.3,1 اقتصاد آزاد
اقتصاد آزاد یعنی اقتصادی که دولت در تولید، فروش، توزیع و دیگر بخشها هیچ نقشی نداشته باشد و عوامل بازار یعنی فروشندگان و خریداران بر آن نظارت داشته باشند. اقتصاد آزاد را می توان شفاف ترین نوع اقتصاد دانست و همین مساله سبب می شود تا نه تنها راندمان فعالیت اقتصادی بیشتر شود بلکه قیمتها نیز کمتر باشد. در مقابل، زمانی که عوامل غیر بازاری - از قبیل کنترل دولت یا وضع حداقل و حداکثر قیمت توسط دولت - بر وضعیت بازار کنترل داشته باشند قیمت ها غیر متناسب با کیفیت محصول تولیدی خواهد بود و این به کاهش هزینه های مصرفی که یکی از عوامل مهم در ایجاد تولید ناخالص داخلی کشورها است می انجامد.اقتصاد آزاد در نقطه مقابل اقتصاد دولتی یا اقتصاد سیاسی قرار دارد. در اقتصاد دولتی، دولت بر بخش های مختلف اقتصاد کنترل دارد و تولید، توزیع و فروش همگی با کنترل کامل دولت انجام می شود. در چنین اقتصادی قیمت ها نه تنها توسط دست اندرکاران بازار تعیین نمی شود بلکه دولت با توجه به سیاست های خود، قیمت ها و اقتصاد را مدیریت می کند.اقتصاد کاملا آزاد نیز همچون اقتصاد کاملا بازاری در دنیا وجود ندارد ویک وضعیت ایده آل برای مطالعات اقتصادی است. اما هر چه در جه آزادی اقتصاد بیشتر باشد و کنترل دولت بر عملکرد بازار و قیمت ها کمتر باشد،آن اقتصاد بهتر و بیشتر می تواند عمل کند .
.2 شرح و بحث
در شرایط اقتصادی امروز، کمتر بنگاه اقتصادی است که مفهوم رقابت را به درستی درک ننموده باشد، البته رقابت به تناسب عملکرد و بازار مشتری گرا. این در حالی است که در صنعت بیمه کشور، با رشد شرکت های بیمه به صورت نامتوازن با نیاز جامعه، رکود اقتصادی گریبانگیر بیمه گران نیز شده است. در حال حاضر قریب 30 شرکت بیمه در کشور وجود دارند که هر یک از این شرکت ها دارای شعب و نمایندگان زیادی در سراسر کشور هستند، با این حال تعداد بیمه گذاران به این اندازه توسعه نیافته است که نشانه عدم تناسب تعداد بیمه گذاران با بیمه گران است؛ به عبارت دیگر، تعداد شرکت های بیمه - بیمه گران - افزایش یافته در صورتی که الزامی وجود ندارد به همین نسبت نیز بیمه گذران افزایش یافته باشند. معضل اصلی از همین جا آغاز می شود که بیمه گران به جای آن که در صدد افزایش نوآوری و به خدمت گیری روش های نوین باشند، متوسل به روش های رقابتی می شوند که البته عمده رقابت در این شرایط، شرایط رقابت غیر فنی است و بیش از این که به سود آن ها باشد به زیان آن ها و به تبع آن، به زیان صنعت بیمه خواهد بود. در ادامه به چند روش رقابتی به کار گرفته شده،اشاره و پرداخته خواهد شد:
.1,2 کاهش حق بیمه بر اساس حق بیمه اعلامی سایر شرکت های بیمه ای رقیب:
یکی از روش های رقابتی بیمه گران در شرایط اقتصادی همراه با چالش امروز کشور همچون تورم، افزایش سریع قیمت ها، عدم توازن قدرت خرید با سطح درآمدی مردم، ناتوانی مردم برای جبران زیان های وارده و امثالهم، فروش بیمه نامه به هر قیمتی و بدون در نظر گرفتن محاسبات فنی است. به این صورت که بیمه گران جهت اعلام نرخ و به تبع آن، حق بیمه مورد نظر بیمه گذار، استناد خود را بر اساس نرخ های کتبی اعلام شده از سوی سایر شرکت های بیمه ای رقیب قرار داده و حق بیمه های واقعی خود را کاهش می دهند. این در حالی است که اگر بیمه گذاری از چند شرکت بیمه مختلف، نرخ های پایینی، استعلام و به شرکت و یا شرکت های بیمه دیگری ارائه نماید، حق بیمه های پایین تری دریافت می نماید، حال آن که هر چه تعداد شرکت های بیمه مورد استعلام بیشتر باشد، حق بیمه ها به مراتب کاهش بیشتری نشان خواهند داد. به طور مثال، برای بیمه نامه ای که حق بیمه آن در شرایط واقعی و با در نظر گرفتن محاسبات فنی، بیش از 3 میلیارد ریال بوده، با توجه به استعلام از سایر شرکت های بیمه، بیمه گذار، پیشنهاد حق بیمه ای به مبلغ کمتر از یک میلیارد ریال و در حدود 500-600 میلیون ریال دریافت نموده است .
بدیهی است، حق بیمه یک بیمه نامه بر اساس درجه تحقق ریسک، سرمایه تحت پوشش، شرایط اختصاصی مورد بیمه، توانگری بیمه گر جهت پرداخت خسارت و همچنین میزان عملکرد پرتفوی یک بیمه گذار مشخص می گردد که در واقع اساس بیمه گری است و بر پایه محاسبات فنی به دست آمده است؛ در حالی که در شرایط رقابتی فوق که در پاراگراف بالا اشاره شد، هیچ یک از این موارد در نظر گرفته نشده است. این بدان معناست که بیمه گران بدون در نظر گرفتن ریسک و همچنین توان پرداخت خسارت، صرفاً با هدف دریافت حق بیمه و جلوگیری از ورشکستگی در بازار نابسامان اقتصادی امروز، مبادرت به رقابتی این چنین می ورزند به این امید که خسارتی محقق نگردد؛ حداقل این که خود
را با این نظریه سازگار می نمایند که تمامی ریسک های تحت پوشش بیمه، الزاماً منجر به وقوع خسارت نخواهند شد
.2,2 دریافت حق بیمه کمتر از بیمه گذار و جبران آن از طریق منافع شرکت:
