بخشی از مقاله
چکیده
سنگهاي دگرگونی کمپلکس توتک در شمال استان فارس بخشی از واحدهاي با سن پالئوزوئیک در زون سنندج- سیرجان جنوبی است که در طی حوادث متعدد دگرگون شده اند. این کمپلکس دگرگونی شامل مجموعه اي از میکاشیست، متابازیت و مرمر است که توده گرانیتوئیدي بندنو درون آنها نفوذ کرده است. متابازیت ها که به صورت آمفی بولیت در تناوب با میکاشیست هاي پالئوزوئیک زیرین قرار گرفته اند، به ندرت آثاري از بافت آذرین اولیه خود را حفظ کرده اند.
خصوصیات ژئوشیمیایی عناصر اصلی و کمیاب بیانگر پروتولیت بازالتی از نوع تولئیتی براي این سنگ ها است. همچنین بر اساس نسبت هاي عناصر نامتحرك، این بازالتهاي تولئیتی متعلق به جایگاه تکتونوماگمایی درون صفحه اي هستند.
واژه هاي کلیدي: توتک، سنگ هاي دگرگونی، زون سنندج- سیرجان، متابازیت، ژئوشیمی، تولئیتی
-1 مقدمه
یکی از بهترین مناطق زون سنندج- سیرجان که واحدهاي سنگی پالئوزوئیک در آن رخنمون دارند را میتوان در کمپلکس دگرگونی توتک مشاهده نمود. این کمپلکس دگرگونی در یک ساختار طاقدیس با نام طاقدیس کوه سفید توتک قرار گرفته است. این طاقدیس با قطر بزرگ در حدود 20 کیلومتر و قطر کوچک در حدود 10 کیلومتر و با روند شمال غرب – جنوبشرق در بخش جنوب شرقی زون سنندج-سیرجان واقع است.
این طاقدیس با عرض جغرافیایی 30° 10ʹ تا 35ʹ 30° شمالی و طول جغرافیایی 53° 20ʹ تا 54° 00ʹ شرقی در نقشه زمین شناسی 1/250000 اقلید - هوشمند زاده و همکاران، 1369 - ، در فاصله حدود 80 کیلومتري شرق دهبید و در شرق و شمال شرق روستاي مزایجان قرار گرفته است این کمپلکس دگرگونی شامل تناوبی از سنگهاي رسوبی و ماگمایی است که همراه با هم متاثر از فازهاي دگرگونی و دگرشکلی شده اند. در این مطالعه خصوصیات ژئوشیمیایی و جایگاه تکتونوماگمایی پروتولیت سنگهاي متابازیتی کمپلکس توتک در طاقدیس کوه سفید مورد بررسی قرار میگیرد.
-2 زمین شناسی
سنگهاي دگرگونی کمپلکس توتک شامل یک توالی از مرمر، شیست و آمفیبولیت میباشند. قدیمیترین واحدهاي سنگی مربوط به یک توالی ضخیم و سیاهرنگ از سنگهاي گارنت میکاشیستی با سن اردویسین بالایی تا سیلورین زیرین میباشد - سبزه اي، . - 1375 درون این واحدهاي شیستی، تناوبهایی از سنگهاي متابازیتی به صورت آمفیبولیت هاي سبز رنگ را میتوان مشاهده نمود. سکانسی از مرمرهاي سفید رنگ ضخیم لایه با سن دونین تا اوایل کربنیفر - نوري خانکهدانی، - 1384 بر روي این واحدها قرار گرفته است که قسمت عمده طاقدیس کوه سفید توتک را تشکیل میدهد .
یک توده نفوذي گرانیتوئیدي - گرانیتوئید بندنو - درون شیستهاي سیاه رنگ نفوذ کرده است که خود در نتیجه تحمل حوادث تکتونیکی، ساخت گنایسی را به نمایش میگذارد . آثار دگرگونی مجاورتی حاصل از این توده بسیار اندك و تنها محدود به نزدیک خود توده است. در خارجیترین بخش طاقدیس کوه سفید توتک و به ویژه در یال شمالی آن، سکانسی شامل فیلیت، کوارتزیت، متاریولیت، متابازیت و مرمر با توپوگرافی ملایم و با درجه ضعیف دگرگونی - زون کلریت - به صورت ناپیوستگی فرسایشی بر روي واحدهاي مرمري کمپلکس توتک قرار گرفته اند که با نام کمپلکس سوریان معرفی گردیده اند - هوشمندزاده و همکاران، . - 1369
-3 پتروگرافی متابازیتها
ترکیب کانیشناسی این سنگها به صورت عمده شامل کانی هاي پلاژیوکلاز و هورنبلند است . کانی هاي دیگري از جمله گارنت، بیوتیت، کوارتز، اکتینولیت، اپیدوت، کلریت و اسفن را نیز میتوان در این سنگها مشاهده نمود. شواهدي از تبدیل شدگی کانی هاي هورنبلند به اکتینولیت و یا بیوتیت به کلریت در این سنگها دیده میشود.
در برخی از نمونه ها، پروتولیت آذرین این سنگها را میتوان به صورت بافت دلریتی این سنگها و یا وجود ماکلهاي پلیسنتتیک کانیهاي پلاژیوکلاز موجود در آنها استنباط کرد این سنگها با توجه به ترکیب کانیشناسی و ماهیت سخت و توده اي اولیه خود، کمتر از دیگر سنگهاي منطقه مورد مطالعه، متاثر از نیروهاي تکتونیکی شده و بنابراین غالبا برگوارگی مشخصی را نشان نمیدهند.
-4 ژئوشیمی
دادههاي عناصر اصلی و عناصر کمیاب استفاده شده در این مطالعه، بر اساس تجزیه XRF در سازمان زمینشناسی کشور است. جهت بررسی خصوصیات ژئوشیمیایی این سنگها، از تعداد 6 نمونه سنگی که بافت آذرین اولیه خود را حفظ کرده اند، استفاده شده است. جهت رده بندي این نمونه هاي متابازیتی، از نمودار ارائه شده توسط Cox et al. - 1979 - استفاده شده است .
بر اساس این نمودار، نمونه هاي مورد مطالعه به طور عمده در جایگاه سنگهاي بازالتی قرار میگیرند در نمودار Winchester and Floyd - 1977 - که در رده بندي سنگهاي ولکانیکی عناصر نامتحرك Zr و Ti را مورد استفاده قرار داده است، نمونه هاي مورد مطالعه - به جزء یک نمونه - ، در جایگاه بازالتهاي ساب آلکالن قرار میگیرند ماهیت سابآلکالن این ماگماتیسم بازالتی را بر اساس معیار ارائه شده توسط Irvine and Baragar - 1971 - نیز میتوان مشاهده نمود .
مچنین این خصوصیت سابآلکالن نمونه هاي مورد مطالعه را بر اساس نمودار Miyashiro - 1974 - مورد بررسی قرار گرفته است که نمونه هاي مورد مطالعه خصوصیات ژئوشیمیایی تولئیتی را نشان میدهند جایگاه تکتونوماگمایی این بازالتهاي تولئیتی در نمودار Meschede - 1986 - مورد بررسی قرار گرفته است. بر اساس این نمودار، نمونه هاي مورد مطالعه در جایگاه C قرار میگیرند.
این جایگاه متعلق به تولئیتهاي درون صفحه اي و بازالتهاي قوس آتشفشانی است همچنین، این نمونه ها بر اساس نمودار لگاریتمی Pearce and Norry - 1979 - ، در جایگاه بازالتهاي درون صفحه اي قرار میگیرند بر اساس مجموعه نمودارهاي ارائه شده، میتوان پروتولیت سنگهاي آمفیبولیتی کمپلکس توتک را از جنس ماگماهاي بازیک تولئیتی درون قارهاي دانست.
-5 نتیجه گیري
شواهد بافتی باقیمانده از جمله بافت دلریتی و در برخی موارد زونینگ شدید در بلورهاي پلاژیوکلاز موجود در سنگهاي آمفیبولیتی کمپلکس توتک بیانگر پروتولیت ماگمایی این سنگها است. خصوصیات ژئوشیمیایی این سنگها نشان میدهد که ماگماتیسم پالئوزوئیک زیرین در این ناحیه از نوع بازالتی با ماهیت تولئیتی و مرتبط با رژیم تکتونوماگمایی درون صفحه اي است.
