بخشی از مقاله
چکیده:
امروزه انتخاب محل مناسب دفن پسماند در شهرها به یکی از مسائل مهم مدیریت زیست محیطی تبدیل شده است. انتخاب مناسب ترین محل برای دفن زباله می تواند از هر گونه اثرات زیست محیطی و اجتماعی و اقتصادی جلوگیری کند. فرآیند انتخاب محل به عوامل مختلفی بستگی دارد که نادیده گرفتن هریک از این عوامل موجب انتخاب نامناسب محل دفن می شود که اثرات نامناسب زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی را به دنبال دارد. دراین مطالعه کاربرد فرآیند تحلیل سلسله مراتبی - AHP - در استان مرکزی و در شهر محلات انجام می شود.
شش معیار محتلف شامل آب های سطحی، آب های زیرزمینی، شیب، فاصله از شهر، فاصله از جاده و فاصله از گسل به عنوان معیارهای تاثیرگذار انتخاب گردید. با استفاده از فرایند تحلیل سلسله مراتبی این معیارها وزن دهی شدند و اهمیت هر یک مشخص گردید. سپس با استفاده از نظر متخصصین هر یک از زیرمعیارها تعیین گردید و در نهایت با ترکیب خطی وزن دار اهمیت هر شاخص که شامل معیار و زیرمعیار می شود و به عنوان وزن نهایی معرفی می گردد تعیین شد.
در بین معیارها فاصله از آب های زیرزمینی با وزن 0/431 به عنوان مهم ترین عامل در مکان یابی محل دفن پسماند و معیار فاصله از گسل با وزن0/021 به عنوان کم اهمیت ترین معیار انتخاب گردید. در بین زیر معیارها و محدوده ها نیز فاصله بیش از 2000 متر از آب های زیر زمینی با وزن 0/185 به عنوان بهترین و موثر ترین زیر معیار انتخاب گردید که این امر توجه به دور بودن فاصله محل دفن زباله از آب های زیرزمینی را بیش از پیش نمایان می سازد.
هم چنین معیارهای فاصله از مناطق شهری و فاصله از جاده های ارتباطی نیز به ترتیب با وزن 0/227و 0/163 در رتبه های دوم و سوم پر اهمیت ترین معیارها قرار گرفتند که این امر رویکرد چند گانه و اثرگذاری معیارهای زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی در تعیین ساخت محل دفن زباله را بیش از پیش نمایان می سازد.
-1 مقدمه
افزایش ثروت، بهبود استانداردهای زندگی، افزایش نرخ رشد جمعیت، همراه با افزایش سطوح فعالیت های تجاری و صنعتی در مناطق شهری اطراف جهان، از دلایل اصلی افزایش قابل توجهی در مقادیر تولید زباله های جامد هستند
سیستم مدیریت زباله های شهری از یک یا چند روش برای دفع یا از بین بردن پسماند استفاده می کنند. برخی از این روش ها عبارتند از: دفع زباله، سوزاندن، پسماند، کمپوست - . - 2 شایع ترین مشکلات ناشی از مدیریت نامناسب پسماند مانند انتقال بیماری، خطرات آتش سوزی، اختلال بو، آلودگی اتمسفری و آب، مزاحمت زیبایی و زیان های اقتصادی . - 3 - دفع زباله برای سال ها به عنوان رایج ترین روش برای دفع در جوامع مختلف استفاده شده است. حتی اگر ترکیبی از مدیریت ذکر شده یا دیگر تکنیک ها مورد استفاده قرار می گیرد و اگر سیاست کاهش ضایعات و استفاده مجدد از آنها مورد نظر باشد، وجود دفن زباله های بهداشتی باز هم یک ضرورت به حساب می آید
انتخاب سایت دفن زباله یک فرآیند پیچیده شامل معیارهای اجتماعی، محیط زیست و پارامترهای فنی و همچنین مقررات دولتی است که به وضوح نیاز به پردازش عظیم دارد. در این مطالعه از ابزار تحلیل سلسه مراتبی برای تعیین میزان اهمیت هر یک از معیارها استفاده گردید.
-2 تئوری و پیشینه تحقیقات
AHP یک رویکرد تصمیم گیری چند معیاره است که توسط توماس ساتی در سال 1970 معرفی گردید. این روش یک تکنیک تصمیم گیری است که می تواند برای حل مشکلات پیچیده تصمیم گیری و به عنوان یک ابزار برای حمایت از آن استفاده شود. هم چنین قادر است به تجزیه و تحلیل مسائلی که دارای اهداف متعدد و حتی رقابتی هستند بپردازد. هم چنین ساختار سلسلسه مراتبی چند سطحی آن فرآیند تصمیم سازی را تسهیل می کند و مسائل دشوار را به چندین مسئله ساده تر تقسیم می کند.
هنگامی که سلسله مراتب ایجاد شد، یک جفت زوج ماتریس مقایسه هر عنصر در هر سطح می تواند ساخته شود. شرکت کنندگان می توانند هر عنصر در هر سطح را با هم مقایسه کنند که هر یک از این سطوح با سطوح بالا و پایین ارتباط دارند GIS . - 5 - اجازه می دهد داده ها از منابع مختلف به درستی مرتب و نمایش داده شوند که این موضوع باعث کاهش زمان و هزینه در فرایند انجام کار می شود
در زمینه تحقیقات گذشته نیز، زلنوویچ و همکاران در سال 2012 با استفاده از قوانین پسماند در اتحادیه اروپا و کاربرد AHP و GIS در مکان یابی بهترین مکان ساخت محل دفن پسماند را در شهری در صربستان مشخص نمودند که براساس این تحقیق 9 درصد زمین های این شهر مناسب و بالای 82 درصد دارای شرایط نامناسب برای ساخت محل دفن پسماند تعیین گردید
قبادی و همکاران در سال 2013 با استفاده از ترکیب سیستم اطلاعات جغرافیایی و تحلیل سلسله مراتبی بهترین مکان برای دفن پسماند در شهر همدان را تعیین نمودند که نتایج حاصل نشان می داد که نزدیک به 7 درصد مساحت شهر همدان دارای شرایط ایده آل برای ساخت محل دفن پسماند هستند
خان و همکاران در سال 2015 در هند با استفاده از ترکیب AHP و GIS و مشخص نمودن معیارهای تاثیرگذار بهترین محل ساخت دفن پسماند در ایالت دژان باد را تعینن نمودند. این محل دارای 4 هکتار مساحت و 90 درصد این زمین خشک و خالی از سکنه است که شرایط مناسبی برای ساخت محل دفن پسماند فراهم می آورد
چابک و همکاران در سال 2016، 15 پارامتر تاثیر گذار در تعیین محل دفن پسماند در شهری در عراق را معرفی نمودند و دو محل را بعنوان بهترین مکان برای ساخت محل برای دفن پسماند تعیین کردند که این دو محل قادرند تا زمین لازم تا سال 2030 برای دفن پسماند را تامین کنند
ایلدریم و همکاران در سال 2016 در ترکیه، شهر مرسین را برای بررسی شرایط ساخت محل دفن پسماند انتخاب نمودند و براساس شرایط خاص منطقه فاصله از آب های سطحی و فاصله از چاه و قنات به عنوان مهم ترین و تاثیرگذارترین عامل شناسایی گردید . - 12 - خشند و همکاران در سال 2018 با بررسی شهر اراک سه محل را به عنوان کاندید معرفی نمودند و از بین این سه مکان، بهترین محل را براساس معیارهای اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی برای محل دفن پسماند مشخص نمودند
-3 مواد و روش ها
-1-3 معرفی منطقه
شهرستان ساوه به مساحت 8855 کیلومتر مربع - معادل 30 درصد مساحت کل استان مرکزی - در شمال استان مرکزی قرار گرفته است که بدین ترتیب وسیع ترین شهرستان استان مرکزی به شمار می آید. این شهرستان از شمال وشمال غربی به کرج و قزوین، شمال شرقی به شهریار، جنوب شرق به قم از جنوب به تفرش و از غرب به همدان محدود می گردد. مرکز آن شهر ساوه، در ارتفاع 995 متری از سطح دریا قرار گرفته است و با مرکز استان - اراک - 152 کیلومتر فاصله دارد. شهرستان ساوه براساس آخرین تقسیمات کشوری سال 1375 دارای 5 شهر - ساوه، زوایه، غرق آباد ، مأمونیه، نوبران - 4 بخش و 12 دهستان بوده است.این شهرستان از دو بخش به نام های مرکزی و نوبران تشکیل شده است. بنابر سرشماری مرکز آمار ایران، جمعیت شهرستان ساوه در سال 1395 برابر با 283538 نفر و 87444 خانوار بوده است. شکل 1موقعیت جغرافیایی این شهر را نشان می دهد.
شکل :1 موقعیت جغرافیایی شهر ساوه
-2-3 روش AHP
هر روزه معیارهای تصمیم گیری و عوامل تاثیر گذار در انتخاب محل دفن مناسب در حال افزایش است. از این رو استفاده از ابزاری مناسب برای تحلیل این پیچیدگی ها ضروری به نظر می رسد. روش های تصمیم گیری چند معیاره از مهم ترین ابزارها برای تعیین اهمیت معیارها در انتخاب هدف مورد نظر است. در میان روش های تصمیم گیری چند معیاره ها، فرایند تجزیه و تحلیل سلسله مراتبی - AHP - می تواند به عنوان محبوب ترین ابزار تجزیه و تحلیل تصمیم برای تجزیه و تحلیل مشکلات تصمیم گیری پیچیده در نظر گرفته شود. این روش به طور گسترده ای برای حل مسائل تصمیم گیری در مورد انتخاب محل های دفن زباله پیچیده مورد استفاده قرار می گیرد.
برای تعیین ضریب اهمیت - وزن - نسبی معیارها و زیرمعیارها، نخست دوبهدو آنها را با هم مقایسه میشوند. وزن هر عامل نشاندهنده اهمیت و ارزش آن نسبت به عوامل دیگر است. بنابراین انتخاب آگاهانه و صحیح وزنها کمک بزرگی در جهت تعیین هدف مورد نظر مینماید. مقایسههای دوبهدو، در یک ماتریس n×n ثبت میشوند و این ماتریس، ماتریس مقایسه دودویی معیارها نامیده میشود
جدول1، مقیاس 9 کمیتی ساعتی برای مقایسه دودویی معیارها را نشان میدهد. در مرحله بعد باید بردار ویژه - C - و مقدار ویژه - max - ماتریس مقایسه دوتایی را تشکیل دهیم و در نهایت برای تعیین میزان صحت کار سه پارامتر شاخص سازگاری - CI - ، ضریب تصادفی - RI - و نسبت سازگاری - CR - را تعیین کرد. ضریب تصادفی با استفاده از جدول 2 حاصل می شود. در صورتی که نسبت سازگاری کم تر از 0/1 باشد نتیجه قابل قبول است در غیر این صورت باید وزن دهی دوباره انجام شود. در ادامه معادلات لازم آورده شده است.
