بخشی از مقاله
چکیده
اسامی خاص به عنوان یکی از لایه هاي مهم شعري در راستاي اهداف سیاسی احمد شاملو به کار گرفته شده است . تعهد اجتماعی و دردهاي جامعه شاعر را بر آن داشته است که به قهرمان سازي و حماسه سازي بپردازد. او با ساخت قهرمانانی چون وارتان، ارانی، مسیح و آبایی برآن است که جامعه رخوت زده خود را به تحرك وا دارد. نقطه عطف و برجسته اکثر حماسه هاي او هم عصري آنها با شاعر است.
نگاه واگرایانه شاملو به مسیح سبب می شود که مرثیه به صلیب کشیده شدن او جایش را با حماسه اي نو عوض کند. در این دیدگاه زنان عصر او هم مریم هایی هستند که قهرمان پرورند . اگر چه تمام ویژگی هاي حماسه در شعر شاملو مشاهده نمی شود ولی روح حماسی و عنصر قهرمان سازي در آن به خوبی قابل رؤیت است. شاملو با انتخاب قهرمانان حماسه هایش از بین شخصیت هاي سیاسی جامعه به صورت روشن فکري جلوه گر شده است که می خواهد چراغی را فرا راه مردم قرار دهد تا راه از چاه بازشناسند.
مقدمه
اسامی خاص در شعر احمد شاملو کارکردهاي متفاوتی پیدا کرده است . شاعر به خاطر تعهد اجتماعی و زیباتر شدن شعرهایش دست به آفرینش اسطوره ها، اسطوره زدایی، کارکرد حماسی، سیاسی – اجتماعی و نمادین زده است. این کارکردها گاه با آمیختن چند کارکرد با هم به صورتی زیباتر در آمده است. این آمیختگی سبب داستان وارگی و غناي اشعار شاملو شده است. اسامی خاص توانسته است بار بزرگی از رسالت شعري شاعر را بر عهده بگیرد و تفسیر آنها می تواند در شناخت شعر شاملو مؤثر باشد.
اگر بخواهیم تعریف ساده اي از اسامی خاص ارائه دهیم: »اسم خاص آن است که تنها بر یک فرد معین از افراد نوع دلالت کند مانند: داریوش« - فرشید ورد، - 118 : 1388 تعریفی که فرشید ورد از اسم خاص می دهد ساده ترین تعریفی است که می توان از آن ارایه داد. در ادامه ویژگی اسم خاص را چنین بیان می کند: »اسم خاص کمتر از اسم عام وابسته میگیرد و جمع می شود. - « همان - اسامی خاص الزاماً با معنی هستند ولی گه گاه زیر ساخت معنایی آنها در طول زمان تیره شده است و به صورت بی معنی به نظر می رسند. این اسم ها در اکثر موارد داراي ارجاع در دنیاي واقعی هستند.
اینکه چرا بشر به اسامی خاص روي آورده است را می توان در ذات بشر جستجو کرد . فطرت انسان گرایش به راحت طلبی دارد البته نباید از دلایل اجتماعی این مسئله مثل عادت هاي اجتماعی، کاربرد آسان و غیره هم بگذریم. پس اسم خاص جایگزینی براي توصیف هاي طولانی و قراردادهاي اجتماعی به منظور سهولت ارتباط است. اسامی خاص گاهی تا حدودي بارز هستند و ما را با کمی از خصوصیات شی مورد نظر آشنا می کنند مانند پریسا. کلمه ي پري سا که در اصل پري سان بوده است اشاره به زیبایی و چابکی فردي دارد که این اسم بر او نهاده شده است و این ویژگی ها در مفهوم کلمه پري نهفته است.
همچنین کلماتی مانند: پري مهر، پري ناز، یاکریم، خرس قهوه اي و ... . اگر چه بعضی از اسم ها به دلایل حذفیات تاریخی یا فرهنگی امروزه براي ما گنگ و نامأنوس هستند اما انتخاب نام ها در ادوار گذشته با دقت خوبی همراه بوده است. بشر براي انتخاب اسم هاي خاص و یا عام از رنگ، ویژگی خاص، شکل، حالت و یا عوامل مهم دیگر استفاده می کرد. البته این ساده ترین مرحله است کم کم اسم ها دنیاي خاصی پیدا کردند به طوري که انتقال دهنده مفاهیم عمیق تري شدند مثل نرگس در فرهنگ ایرانی که روایتگر دختري است که با دیدن خود در کنار برکه ي آب و علاقه شدید به خویشتن و غرق شدن در برکه به مظهر خود شیفتگی تبدیل میشود و در فرهنگ اروپایی هم نارس و نارسیسم به همین معنا کاربرد دارد.
اسامی خاص مذهبی، سیاسی، اجتماعی، اسطوره اي در شعر شاملو بسامد ویژه اي دارد. مهم تر آنکه این نام هاي خاص تنها در کارکرد معمول خود به کار نرفته اند بلکه شاملو برخی از آنها را در جهت اهداف سیاسی اش به گونه اي حماسی به کار می گیرد. در واقع برخی از اسم ها که شخصیت هایی دینی، اسطوره اي یا سیاسی اند، در شعر او کاربرد حماسی می یابند و به صورت قهرمانانی که می خواهند الگویی براي هم عصران خود باشند در می آیند.
تعریف حماسه
حماسه را اینگونه می توان تعریف کرد: »حماسه نوعی از اشعار وصفی است که مبتنی بر توصیف اعمال پهلوانی، مردانگیها و افتخارات و بزرگی هاي قومی یا فردي باشد به نحوي که شامل مظاهر مختلف زندگی آنان گردد.«
در واقع حماسه ها داستان رشادت ها و دلاوري هاي مردمانی است که با شجاعت خود به قصه هاي کودکان و شخصیت اصلی داستان هاي مادران تبدیل شده اند تا آنها را در گوش کودکانشان زمزمه کنند. بسیاري از حماسه ها وقتی شکل گرفته اند که خطر فراموشی این دلاوري ها به گوش حماسه سرایان رسیده است. همانگونه فردوسی شاعر بلند مرتبه توس رنج هاي زیادي را متحمل شده تا فرهنگ پهلوانی و زبان مادریش را حفظ نماید. اگر چه شخصیت حماسه ها متفاوت اند اما روح پهلوانی در همهي آنها دیده می شود.
انگیزه شاملو براي استفاده از شخصیت هاي حماسی
شاملو که شاعري متعهد است و درد وطن او را به سرودن مرغ سحر گونه اي می کشاند از حماسه براي تهییج افکار عمومی و رستاخیز اجتماعی بهره برده است. در واقع او به خوبی درك کرده است که در شرایط اجتماعی خاص خود براي اینکه بتواند به تعهد خویش عمل نماید یکی از مؤثرترین راه ها، به کار گیري حماسه است. از آنجا که حماسه ها به دلیل داشتن روح پهلوانی و شخصیت ممتاز مورد توجه عوام قرار می گیرد، شاعر می تواند آنها را براي از بین بردن رخوت و یأس اجتماعی و ایجاد حس مبارزه و پیگیري سیاسی به کار گیرد. آشنایی مردم با شخصیت هاي سیاسی و اُنس آنها با روح حماسی سبب خواهد شد که مخاطبان با مفاهیم شعري ارتباط عمیق تري داشته باشند و تأثیر کلام شاعر بر مردم دو چندان شود . در ضمن شعر شاملو به دلیل استفاده از حماسه ها، روایات کهنِ ملی و دینی از غناي بیشتري برخوردار شده است . هر چقدر که او اینگونه مفاهیم را در شعرش بازتاب می دهد به زیبایی شعرش افزوده می گردد و شعرش اوج می گیرد.
