بخشی از مقاله
چکیده
به تازگی گیاهان و مشتقات زیست-فعال آنها از جمله عصارهها، اسانسها - روغنهای ضروری - و متابولیتهای ثانویه توجه پژوهشگران زیادی را جلب کرده است. این علاقه از تقاضای مصرفکنندگان برای عرضه مواد غذایی ایمنتر از حیوانات سالمتر و نیز نیاز صنعت برای شناسایی محرکهای رشد جدید به جای آنتیبیوتیکهای ممنوع شده ناشی میشود. در میان بیش از 300 گونه از گیاه هیبیسکاس، چای ترش - هیبیسکاس سابداریفا - کاربردهای دارویی قابل توجهی دارد، به طوری که عصاره کاسبرگ آن به عنوان پاککننده رادیکال آزاد و نیز تحریککننده آنزیمهای فاز دوم سمزدایی داروها شناخته شده است. علاوه بر فعالیت پاد اکسیدانی که در بیشتر پژوهشهای منتشر شده گزارش شده است، کاسبرگهای این گیاه خواص ضد باکتریایی و کاهندگی کلسترول را نشان دادهاست.
دانهها و برگهای این گیاه نیز مانند کاسبرگها برای هر دو هدف دارویی و غیر دارویی قابل استفاده میباشد، اما در سراسر جهان از جمله ایران معمولاً مفیدی مصرف آن نادیده گرفته شده و بدون استفاده دور ریخته میشود. کمبود منابع آب قابل دسترس و وجود آب و هوای خشک و نیمه خشک در اکثر مناطق ایران و به ویژه شرق کشور، امکان گسترش کشت این گیاه را که گیاهی یکساله، حساس به سرما و مقاوم به خشکی است، فرآهم میآورد تا بتوانیم ضمن اشتغالزایی از پتانسیلهای این گیاه چند منظوره حداکثر استفاده را در کشور داشته باشیم.
مقدمه
در میان بیش از 300 گونه از گیاه هیبیسکاس، چای قرمز - هیبیسکاس سابداریفا - 1 کاربردهای دارویی بسیاری دارد .[Ologundudu et al., 2010] این گیاه که در ایران به نامهای چای قرمز و چای مکی معروف است، عضوی از خانواده مالواسهآ2 میباشد ]طباطبایی یزدی و همکاران، .[1395 اگرچه در سراسر جهان از جمله ایران برگ و دانههای آن دور ریخته میشود [Chen et al., 2013]، اما از کاسبرگهای این گیاه برای درست کردن یک نوشیدنی محبوب استفاده میشود
علاوه بر نوشیدنی، در تولید کوکتل، سس، مربا، مارمالاد، آب نبات، ترشی و ادویه نیز استفاده می شود. کاسبرگها عطر منحصر به فرد، طعم ترش و رنگ قرمز مایل به زرد دارد .[Patel , 2014] برگها رنگ سبز با رگههای مایل به قرمز و دانهها کلیهای شکل به رنگ قهوهای روشن میباشد .[Morton, 1987] صرف نظر از خواص ضد باکتریایی [Olaleye, 2007] و کاهندگی کلسترول [Carvajal-Zarrabal et al., 2005]، چای ترش به عنوان یک پاد اکسیدان قوی معرفی شده است
فعالیت پاد اکسیدانی عصاره برگ و کاسبرگ به پلیفنولها [Ochani and Mello, 2009] و فعالیت پاد اکسیدانی دانهها به توکوفرولهای محلول در چربی [Mohamed et al., 2007] نسبت داده شده است. در جوجههای گوشتی، اثر منفی آفلاتوکسین بر اندامهای داخلی بدن، ایمنی و عملکرد تولیدی - محمدی و همکاران، - 1394 و در مرغهای تخمگذار اثر منفی تنش گرمایی بر نسبت هتروفیل به لنفوسیت و نرخ مرگ و میر به وسیله چای ترش کاهش یافته است
در صنعت پرندگان اهلی، نگرانی مصرفکنندگان از اثرات نامطلوب مواد نگهدارنده شیمیایی و ممنوعیت استفاده از آنتیبیوتیکها باعث بازگشت بیماریهای عفونی و خسارتهای اقتصادی فراوانی میگردد
در حالی که فعالیتهای ضد باکتریایی چای ترش در برابر میکروارگانیسمهای استافیلوکوکوس اورئوس، باسیلوس استروترموفیلوس، میکروکوکوس لوتئوس، سراتیا مسنسیس، کلستریدیوم اسپوروجنیز، اشرشیا کلی، کلبسیلا نومونیا، باسیلوس سروس و سودوموناس فلورسنس گزارش شده است
با شناخت کارکردهای دارویی بخشهای مختلف این گیاه، میتوان زمینه را برای گسترش کشت این گیاه به ویژه در مناطق خشک و نیمه خشک شرق کشور پیشنهاد و فرآهم نمود.
مواد و روشها
فعالیت پاد اکسیدانی و ضد لیپیدی عصارههای برگ و کاسبرگ چای ترش را در موش بررسی کردند. در انتهای آزمایش، موشها بعد از 12 ساعت گرسنگی سر بریده شده و خون آنها برای اندازهگیری LDL/HDL و شاخص آتروژنیک - TC/HDL - جمعآوری شد
کبد موشها نیز بعد از جداسازی در محلول %10 فرمالین نگهداری گردید. از عصاره به دست آمده از کبد به وسیله محاسبه درصد تشکیل اسید تیوباربیتوریک - TBARS - برای تعیین مهار پروکسید شدن چربی استفاده شد
Ajiboye et al ., [2011] پتانسیل پاد اکسیدانی و متابولیز کردن دارو به وسیله عصاره آنتوسیانین چای ترش را در شرایط برونتنی و درونتنی - موشهایی که به وسیله تتراکلرید کربن دچار آسیب اکسیداتیو شدند - ، بررسی کردند. در شرایط برونتنی مخلوط عصاره چای ترش و رادیکالهای آزاد بعد از همگن شدن به مدت 30 دقیقه در دمای اتاق نگهداری شد و سپس جذب محلول در طول موج 517 نانومتر اندازه گرفته شد
در شرایط دورنتنی 30 موش با میانگین وزن 175 گرم به طور تصادفی در شش گروه قرار گرفتند. در پایان آزمایش، از نمونههای خون که به مدت 5 دقیقه سانترفیوژ گردید، سرم جداسازی شد. کبد جداشده از موشها نیز پاکسازی شده و در محلول 0/25 مولار از ساکارز قرار گرفت تا آنزیم های موثر در سمزدایی داروها یعنی یوریدین دی فسفات گلوکورونیل ترنسفراز >Fishmann and Bernfeld, 1955]، گلوتاتیون -S ترانسفراز، [Habig et al., 1974] و گوئینون ردوکتاز >Brower and Woodbridge, 1970] اندازه گرفته شود.
نتایج و بحث
در جدول1 فعالیت پاد اکسیدانی و ضد لیپیدی عصارههای برگ و کاسبرگ چای ترش گزارش شده است. کاهش پروکسید شدن چربی با مکمل شدن چای ترش، فعالیت پاد اکسیدانی این گیاه را نشان میدهد. بالاترین فعالیت پاد اکسیدانی را در عصاره اتانولی کاسبرگ و بعد از آن در عصاره اتانولی برگ مشاهده شد
این نتایج با این حقیقت که کاسبرگها غنی از ویتامین 141 - Cمیلیگرم در 100 گرم - ، آنتوسیانین 2/52 - میلیگرم در 100 گرم - ، بتاکاروتن 1/88 - میلیگرم در 100 گرم - ، لیکوپن 164 - میکروگرم در 100 گرم - ، پلیفنول و سایر پاد اکسیدانهای محلول در آب هستند، سازگار بود
همچنین در موشهای تیمار شده با کاسبرگ و برگ چای ترش کاهش معنیداری در شاخص آتروژنیک و نسبت LDL/HDL مشاهده شد. در پژوهش مشابه دیگری، افزودن عصاره الکلی کاسبرگ خشک شده چای ترش در جیره موش به میزان 5 درصد بهترین نتیجه را در کاهش لیپیدهای سرم خون نشان داد .[Carvajal-Zarrabal et al., 2005] حتی در برخی از پژوهشها، کاهش لیپوپروتئین با چگالی بسیار پایین - VLDL - همزمان با افزایش سطح HDL سرم به وسیله عصاره چای ترش گزارش گردید.
دلیل این کاهش، مهار سنتز تری آسیل گلیسرول یا فعالیت پاد اکسیدانی در برابر اکسیداسیون LDL معرفی شد که چندین گروه از ترکیبات در عصاره چای ترش مثل آنتوسیانینها و اسید پروتوکاتچوئیک میتواند در این اثرات دخالت داشته باشد .[Da-Costa-Rocha et al., 2014] آنتوسیانین چای ترش در مرغهای تخمگذار نیز مقدار TBARS در زرده تخممرغ و پلاسمای خون را کاهش داده است .[Sukkhavanit et al., 2011] علاوه بر آنتوسیانین، شواهدی نیز برای نقش پلیفنولها و اسید هیبیسکاس در این اثرات ارائه شده است Fernández-Arroyo et al., ] .[2013; Aziz et al., 2013 2011; Hopkins et al., فعالیت ضد لیپیدی در عصاره اتانولی برگها نیز گزارش شده و دلیل آن حضور پلیفنولها و فلاوانولهای دارای فعالیت ضد لیپیدی معرفی گردیده است
در جانوران تکمعدهای کاهش کلسترول خون یک ارزش افزوده است، زیرا منجر به انباشت کمتر کلسترول در فرآوردههای تولیدی - مثل گوشت و تخممرغ - میشود، بنابراین بروز بیماریهای قلبی-عروقی ناشی از مصرف این فرآوردهها را در انسانها کاهش مییابد .[Kwari et al ., 2011] به همین دلیل در تعدادی از پژوهشهای منتشر شده، چای ترش علاوه بر کنترل چربی خون و کبد [Yang et al., 2010]، به عنوان یک عامل ضد آترواسکلروسیز و چاقی [Tee et al., 2002; Chen et al., 2013; et al., 2014] معرفی شده است.
جدول-1 فعالیت پاد اکسیدانی و ضد لیپیدی عصارههای برگ و کاسبرگ چای ترش در موش
