بخشی از مقاله
چکیده
نیاز به یک رویکرد مبتنی بر تصمیم گیری دفاعی و امنیتی درکشور برای حفاظت از مراکز تأسیسات اتمی و حساس نظیر نیروگاه ها به دلیل تهدیدات و خطرات روزافزون نظامی امنیتی به شدت ضروری است. بررسی میزان آسیب پذیری زیرساخت های شهری و تحلیل خطرپذیری آنها، از جمله اقدامات مهم و پیشگیرانه در برابر تهدیدات به شمار می رود. این مسأله همواره یکی از دغدغه های اصلی مسئولان حوزه امنیت کشور می باشد. چنانچه الگویی دقیق و جامع در خصوص ارزیابی تهدیدات ارائه شود می تواند باعث کاهش چشمگیر آسیب پذیری ها شود و یا پیامدهای تهدید نظامی را به شدت کاهش دهد.
بنابراین توصیف و ارزیابی خطرپذیری زیرساخت ها می تواند اصلی مهم به منظور مقابله در برابر تهدیدات با ملاحظات پدافند غیرعامل باشد. در مرحله نخست، پس از شناسایی و تحلیل تهدیدات دشمن، تمهیدات و اقدامات پیشگیرانه براساس ضوابط و معیارهای دفاع غیرعامل اندیشیده می شود. سپس، چگونگی مقابله با تهدید را می توان مورد ارزیابی و تحلیل قرار داد. دانش دورکاوری به عنوان یکی از علوم دقیق کاربردی می تواند برای شناسایی نقاط حساس و ارائه اطلاعات مکانی به منظور مدلسازی یک رخداد، بسیار کارآمد باشد.
در این مطالعه با بررسی یکی از فجایع اتمی به ارزیابی سهم دانش دورکاوی در شناسایی تغییرات و بررسی آسیب ها پس از وقوع حوادث پرداخته می شود. به منظور تحلیل ابعاد فاجعه رخ داده با استفاده از شیوه های آشکارسازی تغییرات توسط تصاویر ماهواره ای، می توان اطلاعات مکانی از مناطق وسیع بدست آورد.
همچنین به کمک استخراج خودکار نواحی حساس از تصاویر، فرآیند پایش تغییرات به نحو مؤثرتری قابل انجام است. در این مقاله تصاویر ماهواره لندست 5 از نواحی آسیب دیده دراثر انفجار نیروگاه اتمی چرنوبیل بررسی شده است. این مقاله نمونه ای از عملیات آشکارسازی و پایش در زمینه فاجعه های هسته ای را نشان می دهد و کارایی دورکاوی را درخصوص فعالیت های نظارتی در برابر حوادث به منظور تحلیل و کاهش میزان تخریب ها ارائه می نماید.
.1 پیشگفتار
داشتن دانش در مورد انواع مخاطرات، پیامدهای ناشی از آن و همچنین نوع مقابله با آنها همواره در اصول مدیریتی و برنامه ریزی های کلان حائز اهمیت می باشد. ارزیابی میزان خطرپذیری زیرساخت های حساس و مهم شهری و شناسایی آنها می تواند کاهش آسیب پذیری ها و اثرات آن در مقابل تهدیدات را به همراه داشته باشد. کاربرد اصلی دورکاوی در شناسایی زیرساخت ها و تعیین میزان خطر پذیری نقاط حساس در نواحی شهری با مطالعه حوادث گذشته و آشکارسازی تغییرات ناشی از آنها توسط تصاویر ماهواره ای می باشد. دسترسی آسان به داده ها، دید وسیع و یکپارچه آنها و وجود بایگانی غنی از تصاویر تهیه شده از سطوح گسترده زمین، به عنوان یکی از عوامل برتری دانش دورکاوی به شمار می رود
پایش تغییرات پس از وقوع حوادث گذشته توسط تصاویر ماهواره ای می تواند منجر به اخذ تصمیم گیری های مناسب و کاهش پیامدهای ناشی از وقوع فاجعه شود. در این مقاله حادثه انفجار نیروگاه اتمی چرنوبیل به عنوان یکی از بزرگترین فجایع تاریخ مورد مطالعه قرار می گیرد
با توجه به راهبرد کلان کشور مبنی بر گسترش نیروگاه های هسته ای، نتایج این پژوهش می تواند در ایجاد زیرساخت های ضروری و اتخاذ رویکردهای لازم پدافندی در کشور مورد استفاده قرار گیرد. نیروگاه های هسته ای ضمن مزایایی که برای کشور دارد، خطرزا بودن آنها را نباید از نظر دور داشت. حفاظت و تضمین ایمنی این تأسیسات حساس و مهم از منظر پیشگیری و مدیریت بحران حائز اهمیت زیادی است و ضرورت دارد علاوه بر بهره بردای مناسب از این فناوری پیشرفته، تأمین امنیت و مدیریت و پایش تهدیدات به منظور کاهش احتمال وقوع خطر و پیامدهای آسیب زای آن را در دستور کار قرار داد. این بررسی با هدف شناسایی نقاط حساس، از جمله نیروگاه های هسته ای و ارزیابی خطر پذیری عوارض شهری و ارائه الگویی به منظور تحلیل اثرات ناشی از آن در طول زمان انجام شده است.
پژوهش های اولیه که بعد از انفجار حادثه چرنوبیل در ناحیه ای به وسعت 4200 کیلومتر مربع در منطقه ممنوعه صورت پذیرفت نشانگر آثار شدید تابش و افت محسوس در زیست بوم منطقه و کاهش گونه های گیاهی و جانوری بوده است. با توجه به ابعاد وسیع و طولانی مدت فاجعه مزبور و پیامدهای آن، تحلیل های فاجعه رخ داده می تواند راهگشایی برای توصیف، تفسیر و مدلسازی شرایط در مناطق دیگر را به همراه داشته باشد. خروجی چنین تحلیل هایی به دلیل فراهم کردن چارچوبی به منظور اتخاذ مناسب تصمیمات و برنامه ریزی ها و ارائه الگوی خطر در مقابل تهدیدات بسیار حائز اهمیت است.
.2 شناسایی آسیب ها
فاجعه به مخاطره ای طبیعی یا ناشی از فناوری اطلاق می شود که در پی آن آسیب فیزیکی، تخریب، از دست رفتن جان و یا تغییر شدیدی به محیط زیست وارد شود.[3] اصل اولیه و موضوع اساسی که در پدافند غیر عامل می توان در نظر گرفت شامل بررسی آمایش دفاعی و پدافند در مقابل تهدیدات ازجمله حمله هسته ای یا حمله به تأسیسات هسته ای است. توصیف و ارزیابی تهدید و خطر پذیری زیرساخت های ملی، چهارچوبی برای تحلیل و مدیریت خطرات مرتبط با حملات احتمالی علیه زیرساخت های حیاتی است.
دستیابی به الگوی مناسب برای ارزیابی تهدیدات، آسیب پذیری و تحلیل خطر پذیری با توجه به وضع تهدیدآمیز موجود در پیرامون کشور امری ضروری است. ارائه معیارهایی دقیق به منظور بررسی آسیب پذیری و میزان خطرپذیری زیرساخت های شهری با ملاحظات پدافند غیرعامل از جمله اهداف مهم در مقابله با تهدیدات است. همچنین با توجه به اهمیت زیرساخت های مهم و حساس کشورکه اهداف اولیه دشمن در حملات خواهند بود شناسایی مناطق پرخطر بااستفاده از تصاویر ماهواره ای و بررسی آسیب پذیری آنها می تواند به عنوان یکی از مهمترین کابردهای دانش دورکاوی در راستای راهبردهای پدافند غیر عامل مطرح شود.
استفاده از سلاح های اتمی به دلیل اثرات و ویژگی های خاص آن در جنگ های نوین بسیار حائز اهمیت است. آلودگی محیط، ایجاد خسارت جانی و مالی جبران ناپذیر، نفوذ اثرات تخریبی، تغییر توازن قدرت در جنگ، وسعت شعاع تخریب و پیامدهای بی پایان و خطرناک آن از جمله ویژگی های این گونه از جنگ افزارها به شمار می رود.[2] با توجه به تهدیدات نظامی که علیه کشور صورت می گیرد، بررسی این موضوع بسیار جدی و به مراتب از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است و ضرورت توجه دستگاه های امنیتی و دفاعی کشور به این مسأله را افزون می کند. پدافند غیرعامل هسته ای عهده دار اقداماتی نظیر رصد، پایش، آشکارسازی و تشخیص آلودگی های پرتویی می باشد.
دراین مقاله به منظور تحلیل و آشکارسازی تغییرات پس از وقوع حادثه هسته ای به سهم مهم دانش سنجش از دور در گردآوری داده های مکانی و تحلیل آسیب ها پیش و پس از رویداد پرداخته می شود. بدین منظور انفجار نیروگاه چرنوبیل در اتحادجماهیرشوروی در سال 1986 که یکی از فجایع هسته ای مهم بوده و اثرات جانبی فراوانی را با توجه به ابعاد حادثه به همراه داشته است مورد تحلیل قرار می گیرد.
با ملاحظه و بررسی رویدادها و فعالیت هایی که در این حوزه درسطح جهان انجام شده است، می توان آمادگی بیشتر در این زمینه را درون کشور تدارک دید و اصول پیش بینی و پیشگیری را در چنین مواردی مراعات نمود. با توجه به موقعیت زمانی و مکانی جمهوری اسلامی ایران، بررسی چنین مواردی ضروری است. با دراختیار داشتن دانش درست و بسنده باید در مقابل چنین تهدیداتی آمادگی های دفاعی لازم را در پهنه های گوناگون کشور پیاده کرد و وضعیت را به طور دقیق مورد بازبینی و ارزیابی قرار دهند.
.3 پیشینه و روش پژوهش
به عنوان یکی از نمونه های مطالعاتی در زمینه رخدادهایی که در اثر عملکرد بشر به وقوع پیوسته است، می توان به انفجارهای اتمی اشاره کرد. نیروگاه های اتمی مناطقی بسیار حساس هستند و زمانی که عامل خارجی وارد آن شود احتمال وقوع فاجعه بیشتر می شود. با توجه به ابعاد وسیع فجایعی از این نوع و پیامدهای غیر قابل جبران ناشی از آن، بررسی های متعددی درخصوص اثرات پس از رویداد بر روی زیست بوم منطقه انجام شده است. به عنوان مثال، از فاجعه نیروگاه اتمی دائیچی فوکوشیما که درپی زمین لرزه سهمگین و سونامی در تاریخ 11مارس 2011 دراثر ازکار افتادن ماشینآلات و نقص فنی درسامانه خنک کننده نیروگاه و نشت مواد رادیواکتیو به وقوع پیوست به عنوان بزرگترین فاجعه هستهای تاریخ پس از رویداد انفجار نیروگاه اتمی چرنوبیل یاد میشود. این رویداد اما از نظر پیچیدگی در مقام نخست فجایع اتمی جهان قرار می گیرد چرا که تمام رآکتورهای نیروگاه فوکوشیما در نتیجه این حادثه با مشکل مواجه شد.
در تحقیق حاضر به منظور بررسی اثرات وقوع انفجار هسته ای، فاجعه چرنوبیل که بدترین حادثه نیروگاهی اتمی در طول تاریخ شمرده می شود مورد بررسی قرار می گیرد. حادثه اتمی چرنوبیل، در 26 آوریل 1986 در نیروگاه اتمی چرنوبیل در کشور اوکراین رخ داد. انفجار و آتش سوزی در یکی از رآکتورهای این نیروگاه موجب آزادشدن مقدار بسیار زیادی از مواد رادیواکتیو، تولید ابری بزرگ از آن مواد، انتقال آلاینده ها به جو و آلودگی شدید محیط اطراف تأسیسات شد. با وجود اینکه بیشتر مواد راکتیو ساطع شده درشعاع 100 کیلومتری نیروگاه نشست کرد، بخش های بزرگی از غرب شوروی و اروپا نیز درگیر آلودگی هسته ای شد. در اثر این فاجعه 5 میلیون نفر آسیب دیدند و حدود 5 هزار مرکز مسکونی در شوروی آلوده به ذرات رادیو اکتیو شد.
با وجود اینکه مقامات آن کشور کمونیستی وقوع این حادثه را تا حد زیادی کتمان می کردند ولی با تحلیل تصاویر ماهواره ای می توان واقعیت اتفاق افتاده در این منطقه را روشن کرد. امداد رسانی در چنین مواقعی بسیار مشکل است چرا که در اثر بروز فاجعه هسته ای، امدادگران به دلیل آلوده شدن به تشعشات رادیواکتیو جان خود را از دست می دهند. پس از وقوع این حادثه برای زیست بوم منطقه و گیاهان جهش های ژنتیکی رخ داد و شکل برگ ها نیز تغییر پیدا کرد.
