بخشی از مقاله
خلاصه
رشد شتابان شهرنشینی در دهههای اخیر و بروز مشکلات گسترده در ابعاد گوناگون، چالشهای متعددی از قبیل آلودگی هوا، معضلات ترافیکی، کاهش امنیت محیطی و غیره را پیشروی کلانشهرها قرار داده است.
در کلانشهر تهران معضلات متعدد مطرح شده و کمرنگ شدن تعاملات اجتماعی در فضاهای شهری، به مسئلهای بدل گشته که همه اقشار جامعه را درگیر نموده است؛ لذا نیازمند راه حلی جهت برگرداندن آرامش و آسایش به شهر و شهروندان و استفاده از رویکردی نوین در برنامهریزی و طراحی شهری است؛ که از یکسو بر اساس منطق ساختاری فضا باشد و از سوی دیگر بتوان از پیامدهای آن پیش از به اجرا درآمدن، آگاهی پیدا کرد.
هدف پژوهش حاضر؛ بررسی چیدمان فضایی محله تجریش با استفاده از نرمافزار اگراف میباشد. این پژوهش از جمله پژوهشهای توصیفی- تحلیلی است؛ نوعیت دادهها کمی- کیفی؛ و شیوه گردآوری آنها کتابخانهای- میدانی بوده است. یافتههای پژوهش نشان میدهد که با توجه به ارگانیک بودن بافت محله و عدم وضوح کافی، شهروندان قادر به انتخاب درست نمیباشند. به عبارت دیگر در محدوده مورد مطالعه ارزش انتخابی کاهش یافته و همچنین از میزان نفوذپذیری نیز کاسته شده است.
-1 مقدمه
رشد جمعیت به تبع آن رشد پرشتاب شهرها، افزایش تقاضای مردم جهت سکونت در مراکز شهری علاوه بر مهاجرت بیرویه روستاییان به شهرها، بالا رفتن فشار و تراکم در محیطهای شهری و... همگی از ویژگیهای توسعه شهرها و الگوی بسط آن در دهههای گذشته بوده که سبب ایجاد مشکلات زیستمحیطی، ترافیکی، عملکردی و کالبدی گردیده است. فلذا فضاهایی شلوغ، پرازدحام و بی هویت در شهرها بوجود آمده که غالباً قادر به پاسخگویی به نیازهای کمی و کیفی استفادهکنندگان نمیباشند.
از سوی دیگر چگونگی این توسعه و ابعاد آن سبب خدشهدار شدن پایداری در شهرها گردیده و کیفیت لازم در فضاهای شهری را از بین برده است و به همین سبب حیات شهری را در بسیاری از شهرهای جهان از جمله تهران به مخاطره افکنده و دغدغههایی جدی برای مسئولان و مدیران شهری بوجود آورده است
در چنین شرایطی ابزار رایانه و قابلیت آن برای در نظر گرفتن تأثیر عوامل متعدد به صورت همزمان، توجه طراحان را به خود جلب نمود و تحقیقات به منظور یافتن راهکارهایی برای استفاده از این ابزار در طراحی شهرها آغاز شد. یکی از نتایج این تحقیقات، ایجاد مدلهایی برای پیشبینی تأثیرات طرحهای مختلف شهری بود که از آن جمله میتوان به مدلهای مورد استفاده در روش چیدمان فضا 1اشاره کرد. بدین ترتیب امید میرود که طراحان تا حدودی بتوانند بر مشکل عدم تحقق طرحها - که پس از انقلاب صنعتی حادث شده است - فائق آیند و طرحهای خود را هرچه بیشتر در جهت تأمین اهداف مورد نظر سوق دهند.
به دنبال روند ورود ایران به دوران تجدد، بسیاری از مشکلات شهرهای اروپای متجدد گریبانگیر شهرهای ایران نیز شد، که عدم تحقق طرحهای شهری از آنجمله است. در چنین شرایطی به نظر میرسد کاربرد روشهای علمی و از جمله روش چیدمان فضا بتواند گره از این مشکل بگشاید و موجب کاهش زمان و هزینه مصرفی در تهیه و اجرای طرحهای شهری شود .
هدف این نظریه تحلیل نحوه ترتیب و چیدمان فضاهای موجود در سطوح شهری است تا از طریق آن اولاً نقش و کارکردهر فضا را تعیین کند و ثانیاً از طریق موقعیت و کارکرد هر فضا، رفتار و فعالیتهای اجتماعی شهروندانی را که در این فضاها فعالیت میکنند تحلیل نماید. این نظریه با روش چیدمانی و با کمک نمایش گرافهای همبند که یک شاخه از ریاضیات گسسته است، نحوه پیکربندی فضایی یا نحوه چیده شدن فضاهای شهری در کنار یکدیگر را مدلسازی و تحلیل میکند. در واقع این نظریه به دنبال تحلیل فرمهای شهری از طریق مدلسازی ریاضی آنهاست
بنابراین پژوهش حاضر که با هدف بررسی چیدمان فضایی محله تجریش انجام پذیرفته است؛ به دنبال شناسایی نقاط مسئلهدار و دارای پتانسیل این محله میباشد.
-2 پیشینه تحقیق
تا کنون پژوهشهای متعددی در خصوص ساختار فضایی شهرها با تکنیک چیدمان فضا در داخل و خارج از کشور صورت پذیرفته است. در زیر به مرور برخی از این پژوهشها خواهیم پرداخت.
.1 ایزدی و شریفی - 1394 - در پژوهشی تحت عنوان " ارزیابی طرح کارل فریش بر پیکربندی ساختار فضایی بافت قدیمی شهر همدان - با استفاده از تکنیک چیدمان فضا - " با تکنیک اسپیس سینتکس به تحلیل ساختار و همپیوندی شهر در دوره قبل و بعد از خیابان کشیها پرداختند. نتایج پژوهش آنها نشان داد که ساختارمندی و انسجام بافت شهری نسبت به دوره قبل از خیابان کشیها دچار ضعف گردیده و همچنین همپیوندی - دسترسی - در قسمت بازار کاهش محسوس و چشمگیری داشته است؛ از سوی دیگر مقدار همپیوندی خیابانها سیر سعودی را طی نموده است
.2 سلطانیفرد و همکاران - 1393 - در پژوهشی با عنوان "تحلیل دگرگونی بافت تاریخی شهر سبزوار با استفاده از تئوری چیدمان فضا 1385 - ؛1285 ه.ش - " به بررسی نحوه دگرگونی ساختار فضایی هسته تاریخی شهر سبزوار در دوره زمانی 1285 - و 1385 ه.ش - پرداختند. نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که محدوده مورد مطالعه در سال 1285 از ساختاری منسجم برخوردار بوده است که در آن، بازار به عنوان همپیوندترین فضای شهر نقش اصلی را در نحوه توسعه و دگرگونی بر عهده داشته است اما در سال 1385، خیابان بیهقی به عنوان همپیوندترین فضای شهر سبزوار معرفی گردید که در این دوره این خیابان عامل اصلی گسستگی کالبدی و فضایی در محدوده بافت تاریخی است
.3 لطفی و بختیاری - 1392 - در تحقیقی با عنوان "ساماندهی نظام حرکتی در بافت محلههای شهری از طریق تحلیل اصل اتصالپذیری در نهضت نوشهرسازی و با بهرهگیری از روش چیدمان فضا" تلاش دارند با به کارگیری اصل اتصالپذیری در نوشهرسازی و با استفاده از روش چیدمان فضا به ارائه روشی بسطپذیر به منظور تحلیل ساختار شبکه ارتباطی شهرها و ساماندهی آن بپردازند. نتایج تحقیق نشان داد که محلات درونی بافت تاریخی مرکز شهر با وجود مجاورت با همپیوندترین و در دسترسترین معابر شهری، در گذر زمان هنوز نتوانستهاند به خوبی با ساختار جدید شهر ارتباط برقرار کنند. به عبارت دیگر اتصال معابر درونی محلات مرکزی با کل شهر کم است و دسترسی به درون بافت به راحتی صورت نمیپذیرد. همچنین ارزیابی معیار اتصالپذیری نشان داد که شبکه ارتباطی شهر، اتصالپذیری نسبتاً مناسبی دارد که البته این امر در مورد سواره، کاهش مییابد
.4 پیلهور و همکاران - 1391 - در تحقیقی با عنوان "بررسی تأثیر میانکنش فضایی بر تعادل فضایی در ساختار شهری بجنورد با استفاده از فن چیدمان فضا" با هدف بررسی ساختار فضایی شهر و نقش عوامل کالبدی- عملکردی در شکلدهی به این ساختار، به بررسی هر یک از سی و دو منطقه شهری بجنورد پرداختند. نتایج نشان داد که همبستگی بین موقعیت مکانی مناطق و میانکنش فضایی یا وجود ندارد یا در کمترین مقدار قرار دارد. لذا ساختار کالبدی- فضایی شهر نامتعادل و میزان یکپارچگی مناطق بسیار کم است.
.5 ریسمانچیان و بل - 1390 - در پژوهشی با عنوان "بررسی جدا افتادگی فضایی بافتهای فرسوده در ساختار شهر تهران به روش چیدمان فضا" به بررسی خصوصیات فضایی بافتهای فرسوده از طریق روش چیدمان فضا بر اساس تئوری حرکت طبیعی پرداختند. نتایج این تحقیق ارائه مدارک مستدل درباره چگونگی جدا افتادگی فضایی اجباری بافتهای فرسوده از ساختار شهر تهران و رفع نواقص روایی بودن مطالعات تاریخی میباشد. همچنین تفاوت بین جدا افتادگی فضایی اجباری و انتخابی را در بافتهای مختلف شهری پررنگ کرده است
-3 مفاهیم و بنیانهای نظری
نفوذپذیری در مورد بافتهای شهری پاسخ یا سازوکاری است که آگاهانه برای سهولت یا محدود نمودن نظامی از حرکت انتخاب میشود. تعاریف ارائه شده از نفوذپذیری به سهولت، تنوع و تراکم مسیرهای ورود و خروج و همچنین زمان و فاصله دستیابی به نقاط مختلف بافتهای شهری اشاره دارند
