بخشی از مقاله
چکیده
تخریب خاک یعنی کاهش کیفیت خاک که معمولا از طریق استفاده نامناسب توسط انسان ایجاد میشود. این تخریب شامل از بین رفتن فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی میباشد . روش GLASOD پیشنهادی از طرف FAO سعی در بیان و تشریح جنبه های مختلف تخریب اراضی و ارائه روشی برای ارزیابی شدت رخداد آن پدیده های تخریب می باشد. شناسایی و تعیین شدت تخریب اراضی و جوانب مختلف آن با روش گلاسود در دشت ارومیه برای استفاده در برنامه ریزیهای حفاظت خاک مسئله اساسی این تحقیق است.
این تحقیق با تفسیر عکس های هوایی و تصاویر ماهواره ای برای تعیین حدود اراضی و شناسایی اولیه تخریب اراضی طبق روش GLASOD و تعیین جنبه های فیزیکی، شیمیایی، بیولوژیکی و آلودگی خاک با تکمیل فرم های میدانی برآورد تخریب اراضی، تعیین شدت هر یک از جنبه های تخریب براساس تکمیل اطلاعات میدانی آن در فرم های مربوطه تهیه نقشه شدت و اشکال تخریب در محیط GIS انجام گرفته است. نتایج نشان داد بیشترمساحت منطقه تحت تاثیر فرسایش خاک سطحی می باشد.
تخریب فیزیکی، سپس تخریب شیمیایی به اشکال شوری زایی و فرسایش مواد مغذی و آلی خاک از انواع تخریب شناسایی شده در منطقه هستند. شوری زایی به خصوص در حاشیه دریاچه ارومیه و نیز در برخی قسمت های میانی منطقه قابل مشاهده است. تنها نوع تخریب در حال تشدید شوری زایی است مهمترین عاملی که موجب تخریب اراضی میشود مربوط به فعالیت های کشاورزی است.
مقدمه
سطح اراضی کره زمین 13/2 میلیارد هکتار است که 7 میلیارد اراضی قابل کشت و 1/5 میلیارد تحت کشت می باشد.از اراضی تحت کشت حدود 0/34 میلیارد هکتار - - %23 اراضی شور و 0/56 میلیارد هکتار - %37 - خاکهای سدیمی اند .
حدود 18 میلیون هکتار از اراضی ایران قابل کشت است ولی تنها 1/3 مورد استفاده کشاورزان قرار گرفته است و در حقیقت نیمی از جمعیت جهان غذای خود و نیمی دیگر جمعیت را فراهم می کنند. براساس داده های موجود از کل 165 میلیون هکتار زمینهای سطح کشور، مساحتی حدود 23,5 میلیون هکتار یا 14,2 درصد کل در مقادیر متفاوت با مشکلات شوری ، سدیمی بودن، زهداری و حالت ماندآبی روبرو بوده است . مقدار بیان شده مساوی 30 درصد مساحت فلات های کم ارتفاع و دشت های کشور نیز می باشد
از عواملی که نقش عمده ای در کاهش حاصلخیزی خاک های کشور دارد، عامل شور شدن اراضی است.
شوری فرآیندی است که بواسطه آن املاح محلول در آب،در خاک تجمع پیدا می کنند و یک منبع نگرانی است ،چرا که املاح اضافی از رشد گیاهان جلوگیری می کنند و توانایی جذب آب را برای گیاه محدود مینماید.
پدیده شوری خاک در اقلیم نیمه مرطوب تا خشک به وجود می آید .این خاک ها دارای مقادیر زیاد املاح نمکی بوده و در مناطقی که دارای زهکشی مناسب نیستند، تشکیل می گردند .بیش از 90 درصد سطح کشور در منطقه خشک و نیمه خشک قرار دارد .تبخیر سالیانه از 700 میلی متر در کناره دریای خزر تا بیش از 4000 میلی متر در کویر و جنوب شرقی استان خوزستان تغییر می کند. شورشدن منابع آب و خاک از جمله مسائلی است که بخصوص در نواحی خشک و نیمه خشک که کیفیت آب آبیاری پایین، میزان تبخیر وتعرق بالا و در برخی موار د سطح آب زیرزمینی در دشتها بالاست اهمیت دو چندان پیدا میکند.
شور شدن خاک نتیجه بالا بودن تبخیر بالقوه رطوبت از سطح خاک نسبت به میزان نزولات سالیانه در مناطق خشک،از جمله کشور ما می باشد.
این پدیده در عرصه های منابع طبیعی - اراضی پست - و نیز اراضی زراعی - با زهکشی نامناسب و مدیریت غیراصولی - رخ می دهد. مشکل شوری مناطق وسیع نظیر کویر لوت و کویر نمک به عنوان یک واقعیت طبیعی قابل تحمل است ولیکن این مشکل در محدوده اراضی زراعی غیرقابل تحمل است.
شوری تحت تاثیر عوامل طبیعی و یا در اثر فعالیتهای انسان ایجاد می گردد که در نتیجه آن املاح در خاک افزایش و تجمع می یابد و باعث ایجاد مشکلاتی در جهت رشد گیاهان و در نهایت کاهش پتانسیل تولید خواهد بود.املاح در خاکهای مناطق خشک و نیمه خشک معمولاٌ در نتیجه مواد مادری شور و یا فقدان آب تجمع پیدا می کنند.
بدیهی ست شناخت خصوصیات خاکهای شور و قلیا و نحوه تشکیل و تکامل آنها و شناخت علل آنها میتواند اولین و مهمترین قدم در راه اصلاح و بهره برداری مناسب این خاکها باشد.
اسدیان - 1368 - در تحقیقی به بررسی علل شوری و قلیلییت خاکهای دشت اسد آباد همدان پرداخت و خصوصیات مربوط به تشکیلات زمین شناسی را از عوامل فرعی مسئول در شوری و قلیاییت دشت و عامل اصلی شوری و قلیاییت دشت اسدآباد همدان را پتانسیل ضعیف زهکشی آن به علت خصوصیات ژئومورفولوژیکی و نفوذپذیری کم خاکها بیان نموده است.
مکلین و پاولوک - 1975 - با مطالعه اثر آب زیرزمینی و رژیم رطوبتی برروی شوری خاک در نقاط با پستی و بلندی متفاوت در آلبرتا دریافتند که همه خاکهایی که در اراضی با شیب کمتر قرار دارند بر خلاف زمینهای مرتفع دارای تجمع نمک و گچ هستند.اما عمق تجمع املاح با توجه به سطح آب زیرزمینی فرق می کند و یک رابطه نزدیکی بین عمق آب زیرزمینی و توپوگرافی زمین وجود دارد بطوری که خاکهای قلیایی سیاه و شور در نقاط پست،جایی که آب زیر زمینی در نیم متری قرار دارد،یافت می شودو خاکهای چرنوزیم در ارتفاعات بالا جایی که سطح آب در عمق بیش از دو متری است یافت می شود.
صالح و شاهاتا - 2001 - طی مطالعه ای یکی از عوامل شوری خاک را در مناطق خشک،وجود سفره های آب شور زیر زمینی کم عمق دانستند.
پیک و هاتن - - 2003 در مطالعه ای در استرالیا ،شوری ثانویه در برخی از نقاط استرالیا را بدنبال حذف پوشش گیاهی بومی در اراضی خشک کشاورزی می دانند که مشکلات اقتصادی و زیست محیطی را برای خاک و آب ایجاد کرده است.
سواریز - 1992 - یکی از عوامل شوری خاکهای نزدیک پلایا را نمکهایی می داند که بوسیله باد در این منطقه رسوب می کند.
بای بوردی - 1368 - نقش انسان در اراضی تحت آبیاری دارای اهمیت بیشتری است.انسان از طریق مدیریت به بسیاری از خواص خاک از جمله، بر ساختمان،خلل و فرج و... تاثیر میگذارد که خود در پروسه های مهمی از خاک موثرند.
کافکافی - 1984 - خاکهای شوررا بدلیل وجود بیش از حد یک یا چند عنصر غذایی در محلول خاک،تعادل تغذیه ای گیاه را بهم زده که این امر بررسی واکنش گیاه به کودها را دشوار می سازد.
مرجوی وهمکاران - - 1383 درتیمار بذر گیاه کاشته شده متحمل به شوری مستقیماً درخاک شوریا شورسدیمی - بدون نیازبه آبشویی قبل ازکاشت - کاشته شد وباچندآبیاری پی درپی نسبت به کم شورشدن محل استقراربذراقدام گردیده وبا آبیاریهای معمول بعدی میتوان شوری وسدیمی منطقه گسترش ریشه را کا هش داد.بااستفاده ازآب مطلوب جهت آبیاری ووجود منابع کلسیمی درآب یاخاک می توان بدون استفاده ازموادبهساز علاوه برشوری زدائی روندسدیم زدا ئی خاک رانیزدنبال کرد.
طرح گلاسود به عنوان اولین قدم به سوی ارزیابی جهانی توزیع جغرافیایی تخریب خاک شناخته شده است. در هنگام فرمول بندی هدف اصلی گلاسود شامل:افزایش آگاهی در زمینه های سیاسی و مدیریتی است که باعث ایجاد نتایج خطرناک از مدیریت نادرست زمین و خاک می شود و سبب ایجاد پایه ای برای تاسیس بهترین برنامه های عملی می گردد.. لذا هدف اصلی این تحقیق دستیابی به موارد زیر بوده است:
· تعیین شدت تخریب اراضی و ارائه نقشه مربوط در منطقه مورد مطالعه
· تعیین گسترش اشکال مختلف تخریب اراضی و ارائه نقشه مربوط در منطقه مورد مطالعه
اهداف تحقیق
دشت ارومیه در غرب دریاچه ارومیه و در جنوب شرقی شهر ارومیه واقع گردیده است. منطقه مورد مطالعه بین دریاچه و ارتفاعات جنوبی و شرقی از نظر جغرافیایی محدود شده است. به لحاظ جغرافیایی محل اجرای طرح در حداقل500786طول شرقی و 4132305 عرض شمالی و تا حداکثر 528396 طول شرقی و 4159466 عرض شمالی قرار گرفته است.
