بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر، به لحاظ ماهیت از نوع کاربردی و از نظر اجرایی، به روش پیمایشی بود . هدف از این پژوهش تعیین عوامل مؤثر برسطح موفقیت اقتصادی خانوار روستایی استان خراسان جنوبی با تأکید بر مدل رگرسیون خطی چند گانه به روش گام به گام است. جمعیت تحت مطالعه این پژوهش شامل کلیه سرپرستان خانوار های روستایی ساکن در روستاهای استان خراسان جنوبی بود . اطلاعات لازم از طریق ارائه پرسشنامه به داده بخشان گردآوری گردید .
داده های بدست آمده توسط یک مدل رگرسیون خطی چند گانه به روش1گام به گام تحلیل شد . نتایج بدست آمده نشان داد که از بین ضرایب تبیین مدل های مختلف برازش داده شده بر داده های تحقیق بهترین R مربع ، مربوط به مدل شماره 14 وحدود 0/76 بود ، به دین معنی که 76 درصد تغییرات متغیر وابسته توسط مدل شماره 14 تشریح گردیده است ؛ تحلیل وضعیت فرهنگی مخاطبان تحقیق نشان داد ، با2تغییر یا افزایش یک واحد به میزان روابط اجتماعی ، به طور متوسط مقدار سطح موفقیت اقتصادی سرپرست خانوار به اندازه 5,479 افزایش یافته است .
بررسی وضعیت خانوادگی داده بخشان نشان داد که با یک واحد تغییر در میزان مدیریت فشار و استرس از طرف اعضای خانواده ، سطح دسترسی خانواده به منابع مالی نقدی و غیر نقدی و وضعیت تعادل کاری بین اعضای خانواده ، به طور متوسط سطح موفقیت اقتصادی سرپرست خانوار روستایی به ترتیب میزان 0/676 ، 0/759 و 0/895 افزایش پیدا کرده است .
بررسی وضعیت حرفه ای پاسخگویان نشان داد که با تغییر توانایی به عدم توانایی درک موقعیت های زمانی و مکانی برای سرمایه گذاری مالی و اطلاع به عدم اطلاع از مهارتهای تجاری ، به طور متوسط سطح موفقیت اقتصادی سرپرست خانوار روستایی به ترتیب میزان 2/155 افزایش و 1/541 کاهش یافته است . بررسی وضعیت منطقه ای مخاطبان نشان داد که با تغییر هر یک درجه ؛ در فاصله روستا تا مراکز شهری یا استانی ، در میزان دسترسی سرپرستان خانوار به اطلاعات معتبر و مفید حرفه ای و در سطح کلی آموزش و سواد منطقه ، به طور متوسط سطح موفقیت اقتصادی سرپرست خانوار روستایی به ترتیب میزان 0/678، 0/788 و 0/619 افزایش یافته است .
بررسی وضعیت سایر متغیر های مستقل نشان داد که با تغییر مالکیت مسکن شخصی سرپرست خانوار روستایی به عدم مالکیت و داشتن منابع متنوع درآمدی برای خانوار روستایی به نداشتن منابع متنوع درآمدی، به طور متوسط سطح موفقیت اقتصادی سرپرست خانوار روستایی به ترتیب میزان 3/410 و 1/924 کاهش یافته است .
همچنین نتایج بررسی وضعیت عضویت سرپرستان خانوار در تعاونی های مختلف روستایی و تعداد افراد تحت تکفل سرپرست خانوار روستایی نشان داد که با تغییر عضویت مخاطبان به عدم عضویت در تعاونی های مختلف روستایی و تغییر تعداد افراد تحت تکفل سرپرست خانوار روستایی ، به طور متوسط سطح موفقیت اقتصادی سرپرست خانوار روستایی به ترتیب 7/811 و 0/367 افزایش یافته است . و در نهایت نتایج نشان دادند که با تغییر سطح ارزیابی سرپرست خانوار از وضعیت اقتصادی فعلی خانواده به اندازه یک درجه ، به طور متوسط سطح موفقیت اقتصادی سرپرست خانوار روستایی 1/824افزایش یافته است .
.1 مقدمه
توسعه فرآیند جامع و فراگیری است که به وسیله انسان آغاز می شود و هدف آن بهبود بخشیدن به شرایط زیستی کلیه افرادی است که در یک جامعه زندگی می کنند . توسعه روستایی یکی از ابعاد گسترده توسعه است که طیف وسیعی از فعالیت های گوناگون انسانی را در بر می گیرد، و غایت نهایی آن توانمند سازی و خود اتکائی مردم روستاها می باشد
بانک جهانی اهداف توسعه روستایی را عبارت از رشد، فقرزدایی، مدیریت بهبود یافته منابع پایه طبیعی ، توسعه تکنولوژی و پذیرش سریع آن در سیستم های تولید و فرآوری کشاورزی میداند
عمده ترین هدف از توسعه روستایی بهبود استاندارد سطح زندگی جمعیت روستایی در بخشهای کشاورزی، صنعت و تسهیلات اجتماعی می باشد.[1] و اصلی ترین مؤلفه در دستیابی به اهداف توسعه روستایی ، رشد اقتصادی و فقرزدایی از روستاهاست لذا توجه به توسعه اقتصادی روستا و جمعیت روستایی در اولویت برنامه های توسعه می باشد
در کشورهای در حال توسعه مثل ایران هنوز در محیط روستا با مشکلات عدیده اقتصادی مواجه هستیم و درصد بالایی از مردم روستایی برای رفع نیازهای روزمره خود دچار مشکل هستند ، اینها همه مسائلی است که به عوامل متفاوتی مثل ویژگی های فردی ، اجتماعی و حرفه ای روستاییان از قبیل سطح سواد ، زیر ساختهای اقتصادی روستاها و سیاست گزاریهای کلی روستایی، نیازسنجی های غیرواقعی از محیط روستا ، آمارهای اشتباه و غیر کارشناسانه از وضعیت اقتصادی روستاها و بسیاری عوامل و تنگناهای دیگر که می تواند در وضعیت اقتصادی روستا مؤثر باشد؛ برمی گردد .
توجه به وضعیت اقتصادی خانوار روستایی به عنوان رکن اساسی و واحد متشکله ساختار روستا مهمترین مؤلفه توسعه زیربنای اقتصادی روستا است، چون تمام تلاش ها و عملکردها در ابعاد مختلف اقتصادی روستا بازتاب آن در وضعیت اقتصادی خانوار روستایی مشهود است یا به عبارتی خانوار روستایی و وضعیت اقتصادی آن نمودار عملکرد اقتصادی روستا در برنامه های توسعه روستایی خواهد بود
درپژوهش های گذشته ، امرار معاش متنوع در زندگی روستایی را به عنوان یکی از مباحث و سیاست های جدی برای کاهش فقر در کشور های کم درآمد در حال توسعه بیان کرده اند و اعتقاد بر این است که امرار معاش روستایی متنوع توانایی ایجاد فاصله از فقرمطلق روستایی به سمت فقر نسبی و حداقل امرارمعاش پایدار روستایی را دارد ؛ و باعث کاهش تمرکز فقر در کمترین نوع توزیع درآمد می شود . منابع متفاوت درآمدی می تواند تفاوت گسترده ای را در عدم تساوی بر پایه ثروت ایجاد کند . نظام های امرارمعاش متنوع و گوناگون روستایی برای جوامع کم درآمد آسیب پذیری کمتری نسبت به نظام های امرار معاش ثابت دارند
برخی مطالعات نشان داده اند که نهادهای ارایه دهنده اعتبارات توسعه از قبیل بانکها، تعاونیها، صندوقهای قرضالحسنه، منابع غیر رسمی و ... نقش مهمی در رویارویی با چالشهای توسعه اقتصادی روستا داشته و رابطهای مستقیم با توسعه روستایی به ویژه ابعاد اقتصادی آن دارند
در جایی دیگر عضویت اعضای خانواده بویژه زنان را در تعاونی های روستایی به عنوان یکی از عوامل کاهش احتمال فقر خانوار دانسته ؛ در این پژوهش چگونگی توسعه و تقویت نهادهایی چون تعاونی ها و گسترش آنها در سطح اعضای خانواده را به عنوان یکی از راهکارهای کاهش فقر روستایی در آینده بیان می کند
درنتایج مشابه دیگر ایجاد فرصت های شغلی مناسب و پایدار را تنها راه دستیابی به رشد درآمد سرانه و کاهش فقر خانوارهای روستایی کم درآمد و محروم دانسته ؛ و بر این نکته معتقد است که در واقع ابزار اعطای وام و اعتبارات خرد به تنهایی نمی تواند تاثیر قابل ملاحضه ای بر کاهش فقرخانوار های روستایی بگذارد و عمده مسیر مصرف وام ها به سمت خرید کالاهای مصرفی خانوار در حال انحراف می باشد
در پژوهش های توسعه روستایی بر اثرات اقتصادی بازارچه های هفتگی روستایی به عنوان عامل دسترسی مستقیم و بدون واسطه نواحی روستایی به بازار فروش و همچنین فاکتور شکل گیری و سازمان دهنده واحدهای تجاری در روستاها اشاره شده است و در این زمینه به بررسی مشکلات پیش روی روستاییان برای طی مسافت های طولانی تا شهر و تحمیل هزینه های حمل و نقل که باعث انتقال منافع تولیدیشان به سوی شهرها می شود می پردازد.
نتایج آمارگیری از هزینه و درامد خانوار های روستایی ایران در سال 1387 نشان داد که 77/53 درصد افراد شاغل ، 40/98 درصد بیسواد ، 82/70 درصد دارای مسکن ملکی بوده و 38/6 درصد هزینه ها را هزینه های خوراکی و دخانی تشکیل می دهد. متوسط درآمد سالانه یک خانوار روستایی 48 میلیون و 424 هزار ریال بوده است. 33,4 درصد این مقدار از مشاغل مزد و حقوق بگیری، 37,6 درصد از مشاغل آزاد کشاورزی و غیر کشاورزی و 29,0 درصد از محل درآمدهای متفرقه خانوار تامین شده است
ارقام متوسط هزینه ناخالص خانوار های شهری و روستایی نشان می دهد که در مناطق روستایی بررسی سطح زندگی همواره پایین تر از مناطق شهری و در حدود 65 درصد آن بوده است ؛ این اختلاف بین هزینه ها به نوعی نشان دهنده اختلاف درآمد ها را نیز منعکس می کند که می تواند یکی از دلایل عمده مهاجرت روستائیان به شهر ها باشد.
بررسی نتایج آمارگیری هزینه و درآمد خانوارهای روستایی ایران در سال 1387 نشان می دهد که بین وضعیت اقتصادی خانوار های روستایی استان خراسان جنوبی و متوسط وضعیت اقتصادی خانوار روستایی در ایران شکاف و فاصله قابل توجهی و جود دارد که شایان توجه و قابل بررسی است
لذا در این پژوهش به دنبال تحلیل مجزا و جداگانه عوامل موثر برسطح موفقیت اقتصادی خانوار روستایی استان خراسان جنوبی هستیم ؛ تجزیه و تحلیل منطقی فاکتور های از قبیل - درآمد، هزینه، پس انداز ، مالکیت ، کسب اعتبارات ، وضعیت منطقه ای ، وضعیت خانوادگی ، وضعیت کارآفرینی و اشتغال ، وضعیت مشاغل کوچک خانگی و بازارهای محلی ، وضعیت فرهنگی ، عضویت در تشکل ها و تعاونی ها - به طور جداگانه و اثر پذیری مستقیم سایر عوامل مرتبط می تواند ما ر ا در دستیابی به رهیافتی جامع برای کاهش شکاف اقتصادی موجود و ارائه راهکارهای مناسب برای حرکت به سمت وضعیت مطلوب هدایت کند .
.2 مواد و روش ها
پژوهش حاضر، به لحاظ ماهیت ، کاربردی و از نظر روش شناسی، از نوع مشاهده ای است ، از نقطه نظر زمانی و اجرائی نیز به ترتیب از نوع ناظر به گذشته و بطریق پیمایشی می باشد.
داده های مورد استفاده در این تحقیق به روش ارائه پرسشنامه به مخاطبان ، بدست آمد. جمعیت مورد مطالعه ، شامل کلیه سرپرستان خانوارهای روستایی است که در روستاهای استان خراسان جنوبی سکونت دائم دارند و دراین روستاها به امرار و معاش اقتصادی می پردازند و بر اساس سرشماری سال 1385 شامل 78637 خانوار روستایی بوده اند . میزان حجم نمونه از این جمعیت آماری ، با استفاده از روش نمونه گیری طبقه بندی شده کاملا تصادفی و مطابق فرمول کوکران تعیین گردید . فرمول تعیین حجم نمونه به صورت زیر بود:
که در آن n حجم نمونه و t آماره تی استیودنت و براساس سطح معنی داری %5 برابر با d . 1/96 میزان خطای برآورد است که در این تحقیق0/035 فرض گردید . مقادیر p و q برابر با یکدیگر و مساوی با 0/5 فرض شدند . براساس مفروضات فوق حجم نمونه تقریبا برابر با 784 بدست آمد. روایی پرسشنامه توسط متخصصین بررسی و تأئید شد. از کل پرسشنامه های توزیع شده، تعداد 772 پرسشنامه ی تکمیل شده واصل گردید . پایایی سؤالات پرسشنامه تحقیق، توسط روش کرونباخ آلفا تعیین گردید که مقدار آن حدوداٌ 79 درصد بود که نشان می دهد سؤالات مزبور از تکرار پذیری نسبتا بالایی در نمونه گیری های مکرر، برخوردارند.
اطلاعات حاصل از پرسشنامه های مزبور توسط یک مدل رگرسیون خطی چند گانه با الگوریتم گام به گام بوسیله نرم افزارspss نسخه 18 تحلیل شد که در آن اثر متغیرهای مستقل - سازه های مؤثرو تشکیل دهنده مدل - بر متغیر پاسخ - سطح موفقیت اقتصادی سرپرست خانوار روستایی - مورد تحلیل و ارزیابی قرار گرفت
