بخشی از مقاله
چکیده
اقتصاد بسیاری از کشورها اعم از ایران اقتصادی تک محصولی است بدین معنی که در این کشورها تنها از یک منبع برای تأمین درآمد استفاده شود. به طور مثال اقتصادهایی که بر پایه یک محصول مانند نفت قراردارند، بسیار آسیب پذیر بوده و با اندک نواسانات اقتصادی و یا کاهش تقاضا به سرعت و به شدت دچار مشکل شده و درآمد و منابعشان دچار نقصان می گردد. یکی از راه-هایی که میتواند اقتصاد کشور را از قید و بند درآمدهای صرف نفت و گاز رها نماید، صنعت گردشگری است.
با توجه به این موضوع که امروزه گردشگری مذهبی در سراسر جهان 26 درصد از کل جریان های این صنعت را به خود اختصاص داده و نیز پتانسیل بالای اماکن مقدسه و جاذبههای گردشگری مذهبی در کشور، گردشگری حلال از گزینه های مناسب و پیش روی ایران برای رهایی از اقتصاد تک محصولی است. گردشگری حلال محصول جدید درصنعت گردشگری است و سازمان جهانی جهانگردی، آن را نوع خاصی از گردشگری مذهبی میداند.
یکی از مهمترین اثرات مثبت اقتصادی گردشگری حلال - مانند سایر اشکال گردشگری - این موضوع است که درآمدهای ناشی از جذب گردشگر در این حوزه مستقیماً به جیب مردم بومی همان منطقه میرود و این موضوع برعکس اقتصاد وابسته به نفت است که باعث درآمدزایی دولت و به تبع آن در کشورهای جهان سوم باعث شکل گیری دولت رانتی میگردد. نتایج این پژوهش نشان میدهد که برخی از شهرهای ایران از جمله شهرهای مقدس مشهد، قم، شیراز و ری دارای اماکن و جاذبه های مذهبی، پتانسیل جذب گردشگران حلال را دارا بوده لیکن موفقیت آن منوط به برنامه ریزی و هماهنگی سازمان های مربوطه، ایجاد زیرساخت ها و شرایط مورد نیاز برای این نوع از گردشگران است. لازم به ذکر است مقاله حاضر یه شیوه توصیفی تحلیلی نگاشته شده است.
مقدمه
اندیشه گسترش صادرات غیر نفتی از دیر باز در سطحی گسترده مورد توجه و اقبال کارشناسان امور اقتصادی بوده و از لحاظ نظری و عملی فراز و نشیب های زیادی را پشت سر گذاشته است. مسلماً کشوری مانند ایران که از منابع سرشار طبیعی برخوردار است باید بتواند با تولید و صدور محصولات غیر نفتی در دنیا به ویژه منطقه خاورمیانه عرض اندام نماید. اما طی نیم قرن گذشته، نفت نه تنها مهمترین کالای صادراتی بلکه عامل تاثیر گذار و دیکته کننده برنامه ها و تحولات اقتصادی ایران بوده است که پیامدهای منفی و ناگواری را در ساختار اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و حتی فرهنگی کشور ایجاد کرده است.
به همین دلیل اندیشه جایگزین کردن منابع درآمدی که کشور را از اتکای شدید به اقتصاد تک محصولی نفت نجات دهد، در چند سال اخیر شدت گرفته است. با توجه به پتانسیل زیاد ایران در زمینه صنعت گردشگری و توان بالقوه این صنعت برای درآمدزایی، اشتغال و به عبارتی صادراتی غیر مرئی، صنعت گردشگری از گزینه های پیش روی کشور ایران برای کسب هدف درآمدهای غیر نفتی است.
در قرن بیست و یکم به دلیل فراهم آمدن زیرساخت های تکنولوژیکی، سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی، پدیده گردشگری به عنوان واقعیتی اجتناب ناپذیر تلقی می شود. از همین رو یکی از صاحب نظران به نام دوکت، گردشگری را گذرنامه توسعه نامیده است
این صنعت یکی از نیروهای شکل دهنده جهان امروز ماست - - Higgins-Desbiolles,2004:25 وبا نرخ 9 درصد از تولید ناخالص داخلی در جهان - - GDP و 8 درصد از کل اشتغال دنیا در سال 2010، یکی از بزرگترین صنایع دنیاست - - El Hanandeh,2013:14، به خصوص زمانی که سود دیگر بخش های اقتصادی در حال کاهش باشد، جایگزین مناسبی برای آن ها و راهبردی برای توسعه است؛ یعنی به عنوان یک فعالیت اقتصادی جایگزین در یک اقتصاد تک محصولی می تواند روند توسعه را با تنوع بخشی به اقتصاد ملی تسریع نماید
صنعت گردشگری صنعتی است که دارای ابعاد بسیار متنوعی است یکی از شاخه های نوین و درآمدزا برای کشورها، به خصوص برای کشورهای اسلامی، گردشگری مذهبی است. با توجه به جمعیت بالغ بر 1.6 میلیاردی مسلمانان جهان به نظر می رسد این شاخه از صنعت گردشگری به خصوص برای کشورهایی مانند کشورمان که از تواتایی بالقوه در داشتن اماکن مذهبی و دینی برخوردار است، در آینده در صورت توجه به آن بسیار درآمدزا خواهد بود.
گردشگری مذهبی برای اقتصاد بسیاری از کشورها عامل تعیین کننده ای بوده و سایر کشورها نیز سعی در جذب گردشگران مذهبی میکنند؛ چرا که بسیاری از محققان، گردشگران مذهبی را آرام و کم آزارترین افراد در مقایسه با دیگر انواع گردشگران می دانند. بنابراین می توان گفت که اثرات منفی گردشگری مذهبی در مقایسه با منافع اقتصادی حاصل از آن ناچیز است.
امروزه گردشگران مذهبی به طور جزیی تر، خود شامل گونه های مختلفی اند که افراد در آن ها دارای انگیزه های متفاوتی بوده و این تفاوت در انگیزه باعث تفاوت در اعمال و رفتار آن ها در طول سفر می شود.یکی از این گونه ها، گردشگری حلال است که امروزه بسیاری از کشورها به خصوص مالزی برای جذب این گونه از گردشگران با فراهم آوردن امکانات و خدماتی خاص دست به اقدامات در خور توجهی زده اند.
ادبیات موضوع
یکی از مهمترین مشکلاتی که ناشی از اقتصاد وابسته به یک محصول است و عمدتا کشورهای نفت خیز به آن دچار می شوند، بیماری هلندی است. بیماری هلندی زمانی اتفاق می افتد که محصولات به خصوص منابع طبیعی یک کشور با افزایش بی رویه قیمت همراه می شود و در نتیجه باعث افزایش درآمدهای ارزی آن کشور می شود که در نتیجه این پدیده اقتصاد ملی را از حالت صنعتی بیرون می برد.
با توجه به ابتلای اقتصاد ایران در چند دوره به این بیماری و برای جلوگیری از ادامه این روند، گردشگری به خصوص گردشگری مذهبی - به طور خاص گردشگری حلال - می تواند مانع متضرر شدن اقتصاد ایران از این بیماری شود.
صنعت گردشگری به عنوان منبع مهم درآمد بسیاری از کشورها محسوب می شود. درآمد های حاصل از گردشگری معرف نوعی "صادرات نامرئی و پنهان" است، یعنی این درآمدها نتیجه فروش خدمات گردشگری یک کشور به جهانگردان و مسافران خارجی است. مخارج این صنعت، عکس درآمدها هستند. این مخارج و هزینه ها - که به سبب مسافرت اتباع یک کشور به خارج بر کشور تحمیل می شود - ، نشان دهنده نوعی "واردات پنهان" هستند
در فرهنگ اسلامی، سیاحت به عنوان سیر آفاقی در برابر سیر انفسی مورد توجه قرار گرفته است. اسلام به انسان و نیازمندی هایش نگاهی دقیق دارد و آنچه را که به واقع، زندگی و حیات را شیرین و آسان می کند و در سلامت و سالم سازی روح و روان آدمی اثرگذار است، به رسمیت می شناسد
در حقیقت گردشگری و مذهب از گذشته تا به امروز با هم در ارتباط بوده اند و هر دو رشد و توسعه یکدیگر را تقویت کرده و بنابراین از یکدیگر تفکیک ناپذیرند
حال به تعریف دو مفهوم اصلی در این پژوهش یعنی گردشگری مذهبی و گردشگری حلال می پردازیم:
گردشگری مذهبی پدیده ای جدید نبوده و مذهب از دیرباز انگیزه ای برای مسافرت و به طور رایج به عنوان قدیمی ترین شکل مسافرت های غیر اقتصادی1 بوده است
همچنین هرنر2 و اسواربروک - 2006 - 3 این شکل از گردشگری را یکی از قدیمی ترین اشکال گردشگری دانسته و وجود آن را بدون شک مدت ها قبل از پیدایش مسیحیت عنوان میکنند
راجا4 و مورپت5 فعالیت های گردشگران مذهبی را شامل فعالیت هایی مثل عبادت، تحقیق و دیدن وتماشا می دانند که توسط پیروان یک دین یا دیگر گردشگرانی که از پیروان آن دین نیستند انجام می شود.
