بخشی از مقاله
-1 مقدمه
یکی از مهمترین عوامل موثر در مدیریت حوضه های آبریز که شهرها و مناطق مسکونی فراوانی در آنها واقع شده است، شناخت دقیق پارامترهای فیزیوگرافی آن ها می باشد. ورود سیلاب به پهنه ی شهرها، آب گرفتگی معابر در اثر سیلاب ، نامناسب بودن و نبودن امکانات زیربنایی برای ایجاد فضاهای سبز در بخش های کاربری های شهری حوضه های آبریز، آلودگی های زیست محیطی،توسعه فیزیکی نامناسب به انواع کاربری ها توجه به شناخت خصوصیات حوضه های آبریز را ضروری ساخته است.
امروزه سیستم اطلاعات جغرافیایی - - GIS به عنوان یک نرم افزار بسیار کاربردی با دقت و قابلیت های بسیار بالای خود امکان محاسبه ویژگی های فیزیوگرافی حوضه های مختلف در کوتاه ترین زمان ممکن و با بیشترین دقت را برای محققین فراهم ساخته است. هدف از انجام این پژوهش بررسی و تحلیل برخی خصوصیات فیزیوگرافی حوضه آبریز رودخانه زرد با استفاده ازنرم اقزار GIS می باشد.
محدود مورد مطالعه تحت عنوان حوضه آبریز رود زرد با وسعت663/117کیلومتر مربع در طول جغرافیایی 49 ˚ 42 30 تا 5 ˚ 7 30 شرقی و عرض 31 ˚ 24 0 تا 31 ˚ 42 0 شمالی در جنوب غربی ایران و شرق استان خوزستان - شهرستان باغملک - قرار دارد - شکل. - 1 این منطقه یکی از زیر حوضههای آبریز بزرگ کارون می باشد .وضعیت توپوگرافیکی حوضه درشرق و جنوب شرق کوهستانی و جنگلی با ارتفاع بیش از2500متر و در میانه ، کوهپایه و در بخش های مرکزی و غربی به صورت دشت میباشد.
-2 مواد و روشها
ابتدا و با استفاده از لایه رستری مدل رقومی ارتفاعی - DEM - 1 با قدرت تفکیک 27 متر در محیط ARCMAP از طریق اکستنشن spatial analyst to مرز محدود ه مورد مطالعه تعیین و تکفکیک گردید.[3]، سپس ویژگی فیزیوگرافی حوضه ازقبیل، محیط ، مساحت، ضریب گردوارگی، مستطیل معادل حوضه، خطوط ارتفاعی2 ، نقشه شیب، جهات شیب، نیمرخ طولی آبراهه اصلی استخراج و طبقه بندی گرددید همچنین ، طول آبراهه ها، ضریب انشعاب حوضه محاسبه شد.
-3 بحث و نتایج
-1-3 خصوصیات فیزیوگرافی حوضه
خصوصیات فیزیوگرافی حوضه را می توان به دو دسته تقسیم کردعبارتنداز:
- 1 پستی بلندی - شامل شیب، سطح حوضه، الگوی شبکه های رودخانه ای -
-2 نفوذپذیری - توان جذب آب به داخل خاک، وذخیره رطوبت - که این ویژگی ها از عوامل موثر بر ایجاد رواناب وسیل می باشند. .[1]
-1-1-3مساحت و محیط حوضه: از اولین خصوصیات فیزیکی که در رابطه با حوضه مطرح میشود، مساحت و محیط آن است که به طور مسلم تأثیر زیادی در شکل هیدروگراف دارند..
-2-1-3 شکل حوضه:شکل حوضه تاثیرقابل توجهی در مدل هیدرولوژیکی حاکم بر حوضه دارد و این تأثیر در زمان تمرکز، شکل هیدروگراف و شدت دبی نمود بیشتری دارد. در زیر متداول ترین روشهای تعیین شکل حوضه آورده شده است.
-3-1-3 ضریب گراویلیوس - گردوارگی - : این ضریب میزان گرد شدگی و یا به عبارتی انحراف شکل حوضه از دایره را نشان می دهد. که توسط رابطه زیر محاسبه میشود.
-4-1-3تراکم شبکه زهکشی
آبراههها به دلیل انتقال آبهای حاصل از بارش در حوضه نقش مهمی را برعهده دارند و مهمترین جزء فیزیوگرافی هر حوضه محسوب میشوند.
-1-2-3مدل رقومی ارتفاعی منطقه
ارتفاعات تشکیل دهنده درون حوضه در کل تحت عنوان سلسله کوه های منگشت شناخته می شوند به لحاظ پراکندگی و تراکم نواحی شرق و شمال شرق حوضه نواحی مرتفعی هستند هر چه به سمت نواحی مرکزی و غربی پیش می رویم از رتفاع حوضه کاسته می شود.. . برای بهتر مشخص شدن وضعیت توپوگرافی حوضه، مدل طبقه بندی بندی شده خطوط حوضه نیز در تصویر شماره 4 - و - 3 نشان داده شده است.
-2-2-3شیب حوضه
شیب حوضه نیز یکی دیگر از پارامترهای مهم در حوضه های آبخیز میباشد و تأثیر زیادی بر زمان تمرکز دارد روشهای مختلفی برای محاسبه شیب ×حوضه بکار میرود. یکی از روشها محاسبه شیب ناخالص حوضه - شیب متوسط حوضه - به کمک فرمول هورتن می باشد.
-3-2-3جهات شیب
در هدایت رواناب ها وطراحی شبکه های آبیاری، سیستم های فاضلاب شهری بسیار کاربردی می باشد.درتصویر زیر جهات هشتگانه شیب حوضه مورد مطالعه بررسی وارائه شده است.می بینیم که بیشترین گسترش شیب در جهت های غربی است.
