بخشی از مقاله
چکیده
یکی از شاخص های اصلی مهندسی بهداشت محیط موضوع مواد زائد جامد شهری می باشد. مدیریت مواد زاید شهری یکی از مهمترین مسائل زیست محیطی کشور است. از عناصر موظف در مدیریت مواد زائد جامد شهری بحث دفن بهینه می باشد. یافتن مکانی مناسب جهت محل دفن بهداشتی پسماندها با توجه به معیارهای مهندسی، اقتصادی و زیست محیطی و توسط ابزارهای مختلفی از جمله روش ادهوک، صورت ریز، اقتصادی، ترسیمی، مقایسه جفتی، ماتریس - ماتریس لئوپولد - انجام می پذیرد. روشهای مذکور پیچیده، پرهزینه و وقت گیر می باشد.
در اکثر جوامع پیشرفته، شیوههای سنتی دفن زباله را کنار گذاشته و به شیوه های نوین روی آوردهاند. از جمله روشهای نوین دفن زبالههای شهری استفاده از مکان یابی با سامانه GIS - Geographical Information System - است. امروزه در اکثر کشورهای پیشرفته از این سیستم برای مکان یابی استفاده می نمایند .
.1 مقدمه
برنامه ریزی و مدیریت فضاهای شهری نیازمند اطلاعات دقیق فضایی در زمان های متوالی از طرح تغییرات کاربری های اراضی شهری است. پایش این تغییرات برنامه ریزان و تصمیم گیران اطلاعات مورد نیاز را درباره وضعیت فعلی توسعه و تغییرات رخ داده نمایان می سازد و GIS ابزار اساسی جهت تجزیه و تحلیل علمی این تغییرات و داده های پوشش سطح زمین بوده که زمینه مدیریت مورد نیاز را فراهم می کند.
بنابراین تحقیق حاضر به بررسی زمینه های کاربرد این ابزار نوین در برنامه ریزی و مدیریت شهری پرداخته است. مدیریت مکانی و زمانی جمعیت و به دنبال آن خدمات بهینه به جامعه شهری مسیر یابی بهینه و مدیریت شبکه ترانزیت جاده ای سازماندهی سیستم حمل و نقل و کنترل هوشمند ترافیک مدیریت بحران جهت پیشگیری حداکثر از خسارات ناشی از حوادث طبیعی تهیه نقشه های پارک ها و فضای سبز شهری و همچنین نقشه هایی جهت تعیین مناطقی با اولویت بالا برای استگاه های اضطراری تعیین مناطق امن و پر خطر از لحاظ میزان جرم و جنایت بهترین مکان برای دفن زباله های شهری مکان یابی اقتصادی و در نهایت آمایش فضاها و المان های شهری از جمله قابلیت های سامانه اطلاعات جغرافیایی می باشد. بنابراین با کاربرد GIS می توان ضمن بالا بردن سرعت و سهولت مطالعات شهری مانند سیر تحول شهر عمران و توسعه پیشنهادی مورد نظر و مدل سازی توسعه آتی را برای برنامه ریزی شهری آنالیز نمود و جای هیچ شکی نیست که در قرن حاضر طراحی و برنامه ریزی شهری بدون استفاده از این ابزار قدمی بر نخواهد داشت
GIS .2 و محیط زیست
یکی از مباحث اصلی در مهندسی بهداشت محیط پسماند است. روشهای مختلف دفع زباله در شهرها به عوامل و شاخصهای زیادی بستگی دارد و ازجمله این روشها، سوزاندن، تبدیل به کمپوست و تولید بیوگاز و در مواردی دفن پیشنهاد شده است . با این حال به نظر می رسد، هنوز هم در بسیاری از مناطق شهری بهترین روش دفع، دفن بهداشتی زباله ها می باشد و در خیلی از مواقع الزام به آن وجود دارد
معیارهای انتخاب محل دفن شامل معیارهای مهندسی، معیارهای زیست محیطی و معیارهای اقتصادی می باشد. یافتن مکانی مناسب جهت محل دفن بهداشتی پسماندها با توجه به معیارهای مذکور و توسط ابزارهای مختلفی از جمله روش ادهوک، صورت ریز، اقتصادی، ترسیمی، مقایسه جفتی، ماتریس - ماتریس لئوپولد - انجام می پذیرد. روشهای مذکور پیچیده، پرهزینه و وقت گیر می باشد.
در مکانیابی و احداث لندفیلها بایستی حفاظت آبهای زیر زمینی در برابر نفوذ شیرابه، هزینه احداث، مساحت زمین مورد نظر، هزینه انتقال مواد زاید، بهم خوردن پوشش گیاهی و اکوسیستم جانوری منطقه، مونیتورینگ پس از دفن در نظر گرفته شود.برای تلفیق عوامل گفته شده و انتخاب بهترین مکان دفن در اکثر جوامع پیشرفته، شیوههای سنتی برای انتخاب محل دفن زباله را کنار گذاشته و به شیوه های نوین روی آوردهاند. از جمله روشهای نوین برای دفن زبالههای شهری استفاده از مکان یابی با سامانه مهندسی Geographical Information GIS - System - است.
در بیشتر کشورهای پیشرفته برای احداث هر محل از جمله ایستگاههای آتش نشانی، مدرسه و بیمارستان و کارخانه های مختلف و تمام محلهای دفن از این سامانه استفاده می شود که از جمله این مطالعات، مطالعه شریفی و وانوستن - Sharifi - and Vanwesten با استفاده از آنالیز چند معیاره مکانی و با استفاده GIS اقدام به مکانیابی دفن پسماند در شهر سین چینا - Cinchina - واقع در کشور کلمبیا نمودند.
چانگ - chang - و همکاران در سال 2007 در پژوهشی به انتخاب محل دفن مواد زائد جامد در شهر هارلینگن - Harlingen واقع در جنوب تگزاس پرداختند در این پژوهش با استفاده از سیستم تصمیم گیری مکانی، ارزیابی چند معیاره، منطق فازی ، مکان های مناسب طی دو مرحله انتخاب و اولویت بندی گردیدند . درمرحله اول، مناطقی که برای محل دفن مناسب نبودند با استفاده ازمعیار های کاربری اراضی، فاصله از رودخانه ها، تالاب ها، فاصله از جاده ها، جمعیت منطقه، پارک های حیات وحش، فاصله از فرودگاه، نوع خاک و آب زیر زمینی حذف گردیدند. در مرحله دوم با استفاده از منطق فازی شایستگی مکان های مناسب با اثرات اکولوژیکی و محیط زیست، موضوع انتقال زباله و نارضایتی مردم مورد ارزیابی قرار گرفتند و مکان مناسب برای محل دفن انتخاب شد
سینر - - sener و همکاران در سال 2005 در پژوهشی با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی و آنالیز تصمیم گیری چند معیاره به انتخاب مکان های مناسب برای دفن مواد زائد جامد در نزدیکی آنکارا پرداختند . بدین منظور 16 لایه نقشه ورودی شامل توپوگرافی مناطق مسکونی - مراکز شهرها و روستاها - ، جاده ها - بزرگراهها و جاده های روستایی - ، خطوط راه آهن، فرودگاه، تالاب ها، زیر ساختها - لوله ها و خطوط انتقال نیرو - ، شیب، زمین شناسی، کاربری زمین، دشتهای سیلابی، آبخوانها و آبهای سطحی تهیه شدند و دو روش مختلف آنالیز تصمیم گیری چند معیاره - وزندهی افزودنی ساده و فرآیند تحلیل سلسله مراتبی - در یک سامانه اطلاعات جغرافیایی انجام شدند.
مقایسه نقشه های تولید شده به وسیله این دو روش نشان داد که هر دو روش نتایج قابل انطباقی داشتند . همچنین بررسی های میدانی تایید کرد که محل های انتخاب شده مطابق با معیار های مورد نظر بودند. .[7 ] در مطالعه ای که توسط هروگ پروسک و جان ویکو - - HerwigProske. Jan Vlcko درسال 2005 انجام گرفته عوامل زیست محیطی مؤثر در مکانیابی محل دفن بررسی شده است. در این تحقیق مناطقی را که نمی توان از آنها برای دفن زباله استفاده کرد مشخص شده اند، که شامل : مناطق نزدیک به دریاچه ها، آبگیرها،رودخانه ها، مناطق مردابی، چاههای آب، مناطقی که سطح آبهای زیرزمینی فصلی بالاست ، مناطق ماسه ای وزمینهای در معرض سیلاب می باشد.
در ایران نیز امینی در سال1385، با روشهای تحلیلی مختلف در مکانیابی محل دفن زباله در شهر ساری پرداخته است .وی در این تحقیق از دو روش بولین و فازی استفاده کرده است.[9 ] شاه علی در سال1385 نیز، مکانیابی دفن زباله های شهری زنجان را با روش فازی انجام داده است. وی با در نظر گرفتن پارامترهایی مانند شیب، شرایط زمین شناسی، آبهای سطحی، فاصله از شهر و فاصله از جاده ها، تحلیلهای مورد نیاز را انجام داده است.
روشها و مدلهای مختلفی جهت ارزیابی و تحلیلاطّلاعات درGIS به کار گرفته می شود که از جمله ی آنها میتوان به روش سیستم وزن دهی افزایشی ساده، ، روش نسبی، مدل بولین، مدل همپوشانی فاکتورها و مدل منطق فازی اشاره نمود. هدف نهایی از مکانیابی دستیابی به مناسب ترین محلی است که کمترین اثرات سوء را برای محیط زیست و منابع طبیعی اطراف و از نظر اقتصادی کم هزینه ترین و از دیدگاه مهندسی نیز بهترین ویژگی را دارا باشد.
خراسانی و کورکی در سال 1382 با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی برای انتخاب محل مناسب دفن زباله در مناطق خشک - مطالعه موردی زباله های شهر کرمان - انواع پارامترهای شیب، ایستابی زیرزمینی، بارندگی سالیانه، فاصله محل دفن تا شهر و ... را به کار بردند و محل مناسب را در 7 کیلومتری شهر کرمان مکان گزینی کردند
شمسایی فرد در سال 1382 در پایان نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان مکان یابی محل دفن بهداشتی مواد زاید جامد شهری با استفاده از GIS در شهر بروجرد چنین بیان میکند که میتوان نتیجه گرفت مناطقی که بعنوان بهترین مناطق برای دفن زباله در منطقه مورد مطالعه معرفی شده اند دارای امتیازاتی چون کاهش خطر سلامت عمومی در محل، و به حداقل رساندن آلودگی آب سطحی چشمه نهر ها و رود خانه ها و آبهای زیر زمینی در یک ناحیه جغرافیایی عنوان نمود
موارد دیگر مطالعات انجام گرفته مکان یابی محل دفن با GIS در ایران شامل، مطالعات حسن بیگ محمدی و همکاران در سال89 در شهر شیراز، محمد غفوری و همکاران در سال83 در شهر مشهد مقدس، سید رضا آل نبی و همکاران در سال86 در شهر کرمان،حسن شایسته عظیمیان و همکاران در سال82 در شهر نیشابور، احمد پوراحمد و همکاران در سال 86 در شهر بابلسر، مرضیه نیکنامی و ناصر حافظی مقدس در سال89 در شهر گلپایگان ، محمد تقی صمدی و همکاران در سال86 در شهر رزن ، رحمت االله فرهودی و همکاران در سال84 در شهر سنندج ، بهروز دهزاد و آرش رضایی در سال 86 در شهر جدید هشتگرد را نام برد.
.3 نحوه استفاده از سامانه GIS
بعداز دستیابی به اطلاعات مربوط به پسماند و آنالیز و تحلیل آنها برای مکان یابی احداث یک لندفیل از نرم افزار استفاده می شود. بدین ترتیب که شرایط احداث یک لندفیل را با توجه به استانداردها در نظر می گیریم تا بر مبنای آنها به گردآوری اطلاعات مکانی، نقشه ها و همچنین اطلاعات توصیفی منتسب به آنها اقدام شود که در این مرحله پیش نیازی برای ایجاد پایگاه داده های مکانی و غیرمکانی می باشد.در مرحله بعد مهمترین اطلاعات مکانی براساس نقشهآّبهای سطحی، نقشه راهها و شبکه حمل و نقل، نقشه توپوگرافی و شیب در منطقه، نقشه زمین شناسی منطقه، نقشه آبهای زیر زمینی، نقشه های زیستگاههای گیاهی و جانوری در منطقه،... جمع آوری خواهد شد.در مرحله بعد اگر اطلاعات اگر به شکل کاغذی بوده باید به نحوی - با استفاده از دیجیتایز کردن - آنها را به شکل رقومی درآورد
