بخشی از مقاله
چکیده
دنیای امروز دنیای اطلاعات و استفاده بهینه از آنها می باشد. بدون شک اطلاعات به عنوان مهمترین ابزار در دست مدیران و تصمیمگیران اجرایی میتوانند کمکهای بسیار زیادی در رفع مشکلات و برآورد نمودن نیازهای آنها کند. مدیریتهای شهری باتوجه به گسترش روزافزون شهرها به شکل نوین، نیازمند ابزارهای جدید برای مدیریت بهتر و خدماترسانی سریعتر به شهروندان میباشد. برنامه ریزی و مدیریت فضاهای شهری نیازمند اطلاعات دقیق مکانی در زمان های متوالی از طرح تغییرات کاربریهای اراضی شهری است.
پایش این تغییرات برای برنامه ریزان و تصمیم گیران اطلاعات مورد نیاز را درباره وضعیت فعلی توسعه و تغییرات رخ داده نمایان میسازد و GIS1 ابزار اساسی جهت تجزیه و تحلیل علمی این تغییرات و دادههای پوشش سطح زمین بوده که زمینه مدیریت مورد نیاز را فراهم میکند. توجه به فضای سبز بطور عام به عنوان ریه های تنفسی شهرها تعریف اغراق آمیزی از کارکردهای آن نیست بلکه این تشبیه بیان کننده حداقل کارکرد آن در مفهوم اکولوژیک شهرها به شمار میرود.
بدلیل محدودیت مالی و زمانی استفاده از سامانه-های اطلاعات جغرافیایی - GIS - یا فنآوریهای دیگر از جمله سنجش از دور در امور جنگلداری شهری حائز اهمیت بالایی میباشد و میتواند به عنوان ابزاری کارآمد در طراحی فضاهای سبز شهری و جنگلداری شهری مورد استفاده قرار گرفته تا محیط مطلوبی برای زندگی جوامع انسانی و کاهش آسیب به محیط زیست را فراهم آورد.
مقدمه
امروزه مفهوم شهرها بدون وجود فضای سبز مؤثر در اشکال گوناگون آن دیگر قابل تصور نیست. پیامدهای توسعه شهری و پیچیدگی های معضلات زیست محیطی آنها موجودیت فضای سبز و گسترش آن را برای همیشه اجتناب ناپذیر کرده است. شهرها به عنوان کانونهای تمرکز، فعالیت و زندگی انسان ها برای اینکه بتوانند پایداری خود را تضمین کنند چاره ای جز پذیرش ساختار و کارکردی متأثر از سیستم های طبیعی ندارند. در این میان فضاهای سبز به عنوان جزء لاینفک و ضروری پیکره یگان شهرها در متابولیسم آنها نقش اساسی دارند که کمبود آنها میتواند اختلالات جدی در حیات شهرها به وجود آورد
اکوسیستم های جنگلی که طی زمان های متمادی به صورت فعلی درآمده اند نقش مؤثری در حفظ تعادل و برقراری موازنه طبیعت دارند و بهره گیری از این منابع باید با مطالعه دقیق خصوصیات رویشگاه و تعیین توان اکولوژیک آنها صورت پذیرد. ارزیابی سرزمین در واقع شامل پیش بینی یا سنجش کیفیت سرزمین برای کاربری خاص از نظر تولید، آسیب پذیری و نیازمندی های مدیریت است
اصطلاح جنگلداری شهری به تازگی در واژگان فضای سبز جای باز کرده است و هدف آن سوق دادن شهرها به سوی فضاهای سبز است که در آن درختان نقش بیشتری داشته باشند و تیمار مدیریت آنها براساس فنون جنگلداری صورت گیرد. به مجموعه درختان و فضاهای سبز موجود در محیط زندگی شهری که سیمای جنگلی پیدا کنند، جنگل شهری می گویند که برای حفظ موجودیت و پایداری آنها باید ملاحظات ویژه و متعددی از قبیل مدیریت، کاشت، اصلاح و گسترش به کار گرفت که بی شباهت به فعالیت های جنگلداری نیست. به همین دلیل به کلیه اقداماتی که در مدیریت این جنگلها به کار گرفته میشود جنگلداری شهری یا Urban Forestry گفته می شود
از طرفی آمایش سرزمین طبق ضوابطی با نگرش بازده پایدار و درخور بر حسب توان و استعداد کیفی و کمی سرزمین برای استفاده های مختلف انسان از آن، به تعیین نوع کاربری از سرزمین می پردازد. بنابراین از هدررفتگی منابع طبیعی و ضایع شدن محیط زیست و درنتیجه از فقر انسانی که روی زمین حاکم است میکاهد .[6] در نتیجه آمایش سرزمین در مکانیابی عرصههای مناسب برای توسعه جنگل و فضای سبز براساس خصوصیات اکولوژیکی آنها به ما کمک می کند و از طرفی استفاده از سامانههای اطلاعات جغرافیایی - GIS - به علت تواناییهای آنها در تجزیه و تحلیل سیستمیک اطلاعات می توانند راهگشای بسیاری از مشکلات و معضلات در راه توسعه جنگل و فضای سبز در اطراف شهرهای بزرگ باشند
بنابراین تحقیق حاضر به بررسی زمینههای کاربرد سامانههای اطلاعات جغرافیایی - GIS - در برنامهریزی و مدیریت جنگلداری شهری در ادبیات فن پرداخته است.
روش تحقیق
این تحقیق به روش اسنادی و کتابخانهای با مرور منابع ذکر شده، به بررسی منابع و جمعآوری اطلاعات موجود درباره مواردی که از سامانه اطلاعات جغرافیایی - - GIS و سنجش از دور - - RS در مدیریت و برنامه ریزی فضای سبز و جنگلداری شهری استفاده شده، پرداخته و سپس به صورت توصیفی و تحلیلی نتایج مربوطه را مورد ارزیابی قرار داده است:
وانگ و همکاران - 2015 - در مطالعه خود یک روش جدید ارزیابی محیط زیست شهری ارائه کردند که شامل یک سیستم ارزیابی شاخص آسیب پذیری زیست محیطی و یک سیستم ارزیابی شاخص اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی مبتنی بر کاربری اراضی، توسعه اقتصادی، پیشرفت اجتماعی و حفاظت از محیط زیست با استفاده از فن آوری تجزیه و تحلیل مکانی - سنجش از دور - RS - و سامانه اطلاعات جغرافیایی - - - GIS میباشد.
با استفاده از مدل - PSR - فشار-حالت -پاسخ و فرآیند تحلیل سلسله مراتبی - AHP - براساس یک شاخص زیست محیطی پایدار، شاخص الگوی چشم انداز و شاخص درجه بهره برداری منابع زمینی و وضعیت آسیب پذیری زیست محیطی که بطور جامع با استفاده از تجزیه و تحلیل مؤلفه اصلی - PCA - ارزیابی شده و روش امتیازدهی متخصص، یک سیستم شاخص ارزیابی آسیب پذیری زیست محیطی تهیه نمودند. همچنین یک سیستم شاخص ارزیابی اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی با استفاده از تحلیل عوامل ایجادکردند. شاخصهای سیستم مرتبط با GIS و AHP را به عنوان نمونه در استان جیانگ سو کشور چین به منظور بررسی انطباق و کارایی روش ارزیابی مورد استفاده قرار دادند.
نتایج نشان داد که: - 1 - آسیب پذیری زیست محیطی جیانگ سو نسبتا کم اما نابرابر توزیع شده است. مناطق با آسیب پذیری های خفیف و سبک و متوسط 79/49 درصد از مساحت کل را تشکیل داده است
سیزده شهر براساس مزیتهای اقتصادی - Suzhou - ، براساس مزیتهای زیست محیطی Nanjing - ، Wuxi، Yangzhou، Zhenjiang و - Taizhou، براساس مزیتهای امنیت اجتماعی Changzhou - ، Xuzhou و - Nantong و نوع عمومی Lianyungang - ، Huaian، Yancheng و - Suqian تقسیم شدند.
وضعیت کلی محیط زیست شهری متوسط یا بالا طبقه بندی و نابرابر توزیع شده بود. محیط زیست شهری به چهار دسته تقسیم شدند و به تدریج روند از جنوب شرقی به شمال غربی کاهش یافته، منجر به شیب از جنوب جیانگ سو به میانه جیانگ سو و شمال جیانگ سو گردید . هر شهر باید بر اساس نقاط ضعف خود در رسیدن به توسعه سالم و مطلوب ساخته شده باشد. نتایج نشان داد که این روش یک فرآیند کارآمد و عملی است که از روش های موجود متفاوت بوده و استفاده از فناوری اطلاعات مکانی را وسیع میسازد و به طور گسترده ای می تواند برای ارزیابی محیط زیست شهری اعمال شود
رن و همکاران - 2012 - در تحقیقی کمیت اثر پراکندگی شهری در پویایی ذخیره کربن و تراکم جنگل در Xiamen - که نمونه یک شهر با تجربه شهرنشینی سریع در کشور چین میباشد - را تعیین کردند. داده های جمعآوری شده منابع جنگلی موجود از 32898 تکه در 4 سال 1972 - ، 1988، 1996 و - 2006، همراه با داده های سنجش از دور - از سال 1988، 1996 و - 2006 را برای بررسی تراکم و ذخائر کربن پوشش گیاهی در Xiamen، چین استفاده نمودند.
در این تحقیق جنگل ها در چهار گروه طبقه بندی شدند: - 1 - تکه های جنگل متصل به زمینها ساختمانی، - 2 - تکه های جنگل متصل به زمین های کشاورزی، - 3 - تکه های جنگل متصل به هر دو زمین ساختمانی و زمین های کشاورزی، - 4 - تکه های جنگل نزدیک. برای ارزیابی تاثیر اختلال انسان در کربن جنگل، ذخائر و تراکم کربن در چهار نوع مختلف از تکه های جنگل در طول دوره های مختلف شهرنشینی در سه منطقه - هسته های شهری در حومه شهر و خارج از شهر - مقایسه شدند.
در هسته شهری ذخیره کربن و تراکم کربن در تمام چهار نوع تکه جنگل در طول دوره مطالعه کاهش یافته است. در حومه، فرآیندهای مختلف شهرنشینی برروی تراکم کربن جنگل و ذخیره کربن در تمام چهار نوع تکه جنگل تاثیر گذاشته اند.
پراکندگی شهری تأثیر منفی در اطراف جنگلها داشته است. در خارج از شهر، ذخیره کربن و تراکم کربن در تمام چهار نوع تکه جنگل تمایل به افزایش در طول دوره مطالعه داشتند. نتایج نشان داد که اختلالات انسانی نقش غالبی در تأثیر بر ذخیره کربن و تراکم تکههای جنگل نزدیک به محل فعالیت های انسان را بازی میکند. در تکه های جنگلی دور از محل فعالیت های انسان، عامل موثر بر ذخیره و تراکم کربن، رشد طبیعی مجدد جنگل بود
بورگوگنو موندینو و همکاران - 2015 - کار خود را با هدف تولید مصنوعی نقشههای مفید برای برنامه ریزان شهری و متخصصین با رویکرد GIS - MCDA - Multi-Criteria Decision Analysis - برای اتخاذ تصمیماتی شامل منابع زمینی و عوامل محیطی با مراقبت های ویژه در مورد کیفیت خاک ارائه کردند. روش مطالعه موردی مربوط به تعیین موقعیت بهینه برای یک منطقه جدید فعالیت تفریحی در کمربند برون شهری شهر تورینو - ایتالیا - اعمال شد.
معیارهای چشم انداز، داده های جمعیتی و خواص شیمیایی/فیزیکی خاک - از جمله آلودگی - از منابع بسیار متنوع به دست آمده که بطور مشترک تجزیه و تحلیل شدهاند. برخی از شاخص های خاص اطلاعات جمع آوری شده که مطرح شدهاند و نقشهها با استفاده از برخی از ابزارهای رستری پیشرفته موجود در سیستم اطلاعات جغرافیایی تهیه شدند. نتایج نشان داد که بسیاری از مناطق نیمه شهری برای پراکندگی شهری، فرسایش و تخریب خاک و بطور کلی، کاهش خدمات اکوسیستم مهم هستند. در این مناطق برنامه ریزی شهری معمولا براساس سازش میان نیازهای اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و عوامل جغرافیایی استوار است.
