بخشی از مقاله
چکیده
زمین لغزش یکی از پدیده هاي زمین شناسی است که هر ساله باعث ایجاد خسارتهاي جانی و مالی فراوانی در سطح کشور شده و همچنین به عنوان یک عامل محدود کننده در سیاست هاي توسعه اراضی محسوب می شود.در این راستا می توان اطلاعات جغرافیایی را همگام با ابزار پشتیبانی تصمیم به منظور ارزیابی خطر لغزش زمین بکار برد.لذا این تحقیق به منظور تعیین مناطق داراي پتانسیل خطر لغزش بالاترو بررسی میزان تاثیر عوامل مختلف در ایجاد پدیده لغزش در حوضه آبخیز منشاد انجام گرفت .
ابتدا با مطالعات صحرایی و بررسی مطالعات انجام گرفته در این زمینه پارامترهاي موثرانتخاب گردید سپس لایه هاي مربوط به هرکدام از این پارامترها در محیطGIS با استفاده از نرم افزارARC GIS 9.2 تهیه شد.هرلایه بدست آمده بصورت جداگانه با لایه توزیع مکانی لغزش هاي رخ داده قطع داده1 و ارحجیت کلاس هاي هر لایه نسبت به همدیگر محاسبه گردید ودر مرحله نهایی با استفاده از فرایند تحلیل سلسله مراتبی - AHP - وزن پارامترها مشخص شد.
مقایسه نتایج بدست آمده از این مدل با پراکندگی مکانی زمین لغزش در منطقه و نیز با نتایج بدست آمده از مطالعات قبلی نشان داد که روش AHP ،روش مناسبی براي پهنه بندي خطر لغزش در این حوضه می باشد، نقشه نهایی مشخص نمود که در 69/5% از سطح منطقه خطر لغزش کم و 10/8 هکتار از سطح منطقه که شامل 2% مساحت منطقه است خطر لغزش زیاد می باشد و باید توسط مدیران در سیاست هاي توسعه منطقه در نظر گرفته شود. همچنین شیب ، سنگ شناسی و کاربري اراضی به عنوان مهمترین عوامل موثر در وقوع لغزش در منطقه انتخاب گردید.
مقدمه
پتانسیل لغزش زمین تحت عنوان استعداد زمین جهت وقوع لغزش تعریف می شود که عموماً با استفاده از روشهاي کارتوگرافیکی بیان میگردد. نقشه پهنه بندي خطر لغزش احتمال وقوع لغزش در مناطق مختلف در آینده را از طریق بررسی ارتباط بین عوامل موثر بر وقوع لغزش و پراکندگی مکانی لغزشهاي رخ داده بیان می کند - . - Brabb ,E .E.,1984 این نقشه یک ابزار پایه جهت برنامه ریزي در امر کاربري اراضی بویژه در مناطق کوهستانی محسوب می شود .
از این رو، در تمامی مطالعات مربوط به پدیده ي زمین لغزش همواره هدف تهیه نقشه پهنه بندي خطر زمین لغزش وپیش بینی مناطق مستعد به وقوع این پدیده میباشد. - . - Crozier,M.1999 قابلیت اعتماد این نقشه تا حد زیادي به کیفیت داده هاي در دسترس ، مقیاس مطالعه ، انتخاب یک متد مناسب و مدلسازي مناسب بستگی دارد این نقشه ممکن است به روشهاي کمی یا کیفی تهیه شود.
در گذشته سعی می شد که قابلیت لغزش اراضی از طریق قطع دادن کیفی لایه هاي مربوط به خصوصیات زمین شناسی و ژئومرفولوژیکی دامنه با لایه پراکندگی زمین لغزش در منطقه تعیین شود . - Nielsen, T. H. et al ,1979 - ارزیابی در سطحی بالاتر نیز از طریق روش هاي تحلیل سلسله مراتبی ، آماري دو متغیره و چند متغیره ، منطق فازي ، شبکه عصبی مصنوعی و آنالیز هاي دیگر امکانپذیر است .نمونه اي از این کارها را می توان در مطالعات ; Carrara ,1983; Van Westen ,1997 ; Dai et al ., 2001 Lee & Min ,2001; Ercanoglu and Gokceoglu, 2004; Lee et al., 2004a; Komac,2006 مشاهده نمود.
روشهاي کیفی عموًما مبتنی بر عقیده کارشناسی هستند یا به بیان ساده تر در روشهاي کیفی معمول از ارزیابی لغزش هاي رخ داده در منطقه جهت شناسایی مناطق با خصوصیات ژئومرفولوژیکی و زمین شناسی مشابه که عمدتاً استعداد وقوع لغزش دارند ، استفاده می شود . اما در برخی از روشهاي کیفی ازاصول رتبه بندي و وزن دهی به پارامترها، بهره گرفته می شود که در حقیقت این روش ها طبیعتی شبه کمی دارند - Ayalew,L.,Yamagishi , H.,2005 - نمونه هاي از این روشها استفاده از روش AHP 1 یا روش ترکیب خطی وزنها2 می باشد .
روش AHP که در سال 1980 توسط Satty ارائه گردید یک روش ساده و انعطاف پذیر جهت درك و تجزیه تحلیل مسائل پیچیده محسوب می شود . این روش یک قاعده تصمیم گیري چند معیاره چندهدفی3 می باشد که در آن پارامترهاي کیفی به اندازه پارامترهاي کمی در فرایند تصمیم گیري مورد لحاظ قرار می گیرد . روش AHP بر سه اصل استوار است که عبارتند از تجزیه4 ، قضاوت مقایسه اي5 و ترکیب اولویتها. 6 در کاربرد این روش به تجزیه مسئله به یک سلسله مراتب از عناصر ، مقایسه دو به دو ي آنها دریک ماتریس ویژه جهت بدست آوردن وزن هر پارامتر و در نهایت محاسبه ضریب پایداري تاکید می شود.
با مقایسه دو به دو عناصر تا اندازه زیادي از پیچیدگی مفهومی مطرح در تصمیم گیري کاسته می شود زیرا در هر زمان معین تنها دو مولفه مورد توجه قرار می گیرند . - مالچفسکی ،ترجمه پرهیزکار و غفاري گیلانده ، . - 1385 فرایند تحلیل سلسله مراتبی یک زمینه همکاري فعال براي تصمیم گیرندگان جهت نیل به توافق فراهم نموده و براي مدیران یک پایه و اساس مبتنی بر استدلال جهت تصمیم گیري مهیا می نماید .
یلسین و همکاران در سال 2008 سه روش تحلیل سلسله مراتبی ، فاکتور وزنی - Wf - و شاخص آماري - Wi - را براي تهیه نقشه پتانسیل زمین لغزش در ترکیه بکار برده و به این نتیجه رسیدندکه روش تحلیل سلسله مراتبی نسبت به سایر روش ها داراي دقت بالاتري بوده و عوامل زمین شناسی ، پوشش و شیب زمین مهمترین عوامل موثر در این زمینه هستند احمدي و همکاران نیز در مطالعه حوضه آبخیز گرمی چاي در سال 1382 با مقایسه این روش با روش رگرسیون چند متغییره به این نتیجه رسیدند که روش AHP در مقایسه با روش رگرسیون چند متغییره داراي دقت بالاتري است .
این روشها چون تا حدودي کیفی هستند لذا دقت نهایی آنها ارتباط نزدیکی با تجربه و دانش کارشناس دارد .از اینرو روشهاي کیفی و شبه کمی روشهایی مناسب جهت مطالعات در مقیاس ناحیه اي هستند . روشهاي کمی بر تحلیل عددي ارتباط بین پارمترها و وقوع لغزش استوارند .این روشها را می توان به دو دسته تقسیم کرد که عبارتند از قطعی7 و آماري . - Aleotti, P.,Chowdhury, R.,1999 - روشهاي قطعی مبتنی بر اصول مهندسی پایداري شیب بوده و با یک فاکتور ایمنی8 بیان می شوندبدلیل نیاز بالا به داده هاي جامع ودقیق در مورد دامنه ها ، این روشها عمدتاً براي مطالعات پهنه بندي کوچک مقیاس مناسبترند.
در پهنه بندي خطر لغزش با استفاده از روشهاي آماري - دو متغییره و چندمتغییره - ارتباط پایه اي بین عوامل تاثیرگذار و پراکندگی لغزشهاي رخ داده مورد تجزیه وتحلیل آماري قرار می گیرد - Guzzetti et al ,1999 - .در تحلیل هاي آماري دو متغییره قطع دادن لایه هاي مربوط به پارامترهاي تاثیرگذار با لایه پراکندگی لغزش و محاسبه تراکم لغزش در هر کلاس از این پارامترها اساس تحلیل ها را تشکیل می دهد .
در این روش اهمیت هر پارامتر یا یک گروه ویژه از پارامترها می تواند بطور جداگانه مورد تجزیه وتحلیل قرار گیرد . با استفاده از ارزش هاي نرمال شده - تراکم لغزش در هر طبقه از یک پارامتر خاص در مقایسه با تراکم لغزش در کل منطقه - و ترکیب وزن پارامترها می توان نقشه کلی خطر لغزش را تهیه نمود .همچنین این امکان وجود دارد که لایه هاي چندین پارامتر بصورت تلفیق شده با نقشه واحدهاي همگن با لایه توزیع مکانی لغزشها قطع داده شده تا تراکم لغزش در یک ترکیب ویژه از پارامترها مشخص گردد .
لازم به ذکر است که انتخاب عوامل موثر در لغزش در این روشها بصورت کیفی انجام می گیرد - Yalcin,A.,2008 - .تکامل سیستم اطلاعات جغرافیایی 1 قابلیت ارزیابی پتانسیل لغزش در نواحی وسیع را افزایش داد.مروري برکاربرد GIS در پهنه بندي خطر لغزش را می توان در کارهاي Van Westen در سال 1994 ، Carrara در سال 1995 ، Dai et al در سال 2002 و غیره مشاهده نمود.
مواد و روشها
.1ویژگیهاي منطقه مورد مطالعه حوضه آبخیز منشاد در حد فاصل عرضهاي جغرافیایی 31º 29' 10" تا 31° 35' 57" و طولهاي جغرافیایی 10' 00" 54° تا 54° 16' 22" واقع شده است وسعت حوضه 5685 هکتار می باشد و در جنوب غربی یزد واقع شده است حداکثر و حداقل ارتفاع حوضه از سطح دریا به ترتیب3535متر در ارتفاعات شرقی حوضه ، 1815 متردر خروجی حوضه و متوسط آن 2670 متر است. میانگین دوره اي بارش 280 میلمتر است.
با توجه به نتایج بدست آمده از مطالعات کاربري اراضی مشخص شد % 10/4 منطقه داراي کاربري مسکونی و باغ و کشاورزي، % 74/3 آن مناطق توسعه نیافته با رخساره ژئومرفولوژیکی برونزد یا توده سنگی و % 15/3 اراضی مرتعی هستند . در دهههاي اخیر منشاد یزد به علت وضعیت تفرجگاهی و هواي نسبتا خنک آن مورد توجه ساکنین یزد جهت توسعه باغ و ویلا بوده است.
این روند، بویژه در مناطق ساحلی رودخانه آن باعث افزایش فعالیتها و افزایش تخریب ناشی از حرکتهاي توده اي در منطقه شده است. لغزش زمین یا دیگر فرایندهاي تخریب توده اي بصورت گسترده در روي شیبهاي تند اتفاق میافتد و بوسیله بارانهاي شدید، حرکتهاي شدید تکتونیکی، زمین لرزه، تخریب جنگلها بدلیل توسعه اراضی و فرایندهاي هوازدگی تشدید میشودکه باعث اتلاف مقادیر زیادي خاك میگردد. در نتیجه یک منطقه ایده آل جهت مطالعه زمین لغزش فراهم شده است.
