بخشی از مقاله
چکیده
در این مقاله سعی می شود مکانی در محله یک کلان شهر پیشنهاد شود که کاربریهاي چند منظوره اجتماعی متفاوتی داشته باشد. وجود کاربري هاي چند منظوره باعث جمع شدن افراد محله در این مکان می گردند که از این طریق بای کدیگر آشنا می شوند و منشاء انجام کارهایی می گردد که ضمن نشاط در زمان حضور در این مجموعه باعث ارتقاء فرهنگی افراد محله خود نیزم ی شوند.
در کنار انجام این اقدامات اجتماعی به موضوع مهم دیگر محله که مدیریت بحران محله است نیز ورود پیدا می کنند. در این مطالعه ساختار مدیریت محله براي این مکان پیشنهاد شده است . ساختمان محله به گونه اي طراحی شده است که مفاهیم طراحی معماري وسازه اي براي انجام این قبیل اقدامات به نحو مطلوب در آن لحاظ شده است.
مقدمه
تعامل افراد در دنیاي امروز از اهمیت بسزایی در طراحی معماري بر خوردار است و به تبع آ ن ایجاد بستري مناسب براي تعامل افراد از جمله مسائلی است که امروزه در بسیاري از طراحی ها مد نظر معماران قرار می گیرد .امروزه درکلان شهرها یکی از پاسخ هایی که در مقیاس محله ي شهري به ایجاد این حس تعامل پذیري بیشتر، بین افراد ساکن در محله صورت گرفته است و در سال هاي اخیر در حال اجراست قرار دادن محلی براي تجمع، تعامل و بهسازي محله ي مسکونی و پرداختن به مشکلات آن محله است .
در سیاست هاي اخیر کلان شهرهاي کشور گفته می شود که بسیاري از مشکلات اجتماعی مح لات می تواند به وسیله احداث چنین فضاهایی و افراد ساکن در آن محله قابل حل باشد چرا که در اصول شهرسازي نیز حس تعلق به فضاي استفاده کنندگان یکی از فاکتورهایی است که جهت پایداري فضا الزامی می باشد - شکیب، 1392 و - Christopher, 2007 از جمله فعالیت هاي مشخصی که در این فضاها صورت می گیرد.
برگزاري مراسم ایام خاص، جلسات مشاوره، جلسات رسیدگی به مشکلات و مسائل در مقیاس محله، می باشد - رفیعی، . - 1388 در حال حاضر اماکنی در برخی از محلات کلان شهرها به این مسئله اختصاص داده شده است .این ساختمان ها اکثرا در حوزه ي کارببري مسکونی و یا حوزه يتجاريآن محله واقعشده اندکه ازنظر ساخت از معماري ویژه ومختص به خود برخودار نبوده و استحکام سازه اي آنها نیز مور تردید است.
انجمن محله نهادي در محلات کشورهاي پیشرفته در واقع ارتباط گروهی از ساکنین محله که به طور منظم براي اجراي هدفی خاص در محلهي خود صورت میگیرد را انجمن محله میدانند. میتوان گفت: انجمن محله گروهی از همسایه ها هستند که کنار یکدیگر قرار می گیرند و ایده ها، افکار و احساسات خود را با هم به اشتراك می گذارند و با همکاري هم سعی دارند محل زندگی خود را بهتر کنند.
این ساکنین محله ممکن است شامل مالکان خانه هاي مسکونی، اجاره نشینان در محله، صاحبان کسب و کار در محله، دانشکده یا مدرسه واقع در محله باشند. بسته به اهداف گروه ممکن است جلسات هفتگی، ماهانه یا حتی فصلی بین آن ها برگزار شود. فعالیت هاي عمده ي این گروه در محلات را می توان شناخت چالش ها و نگرانی ها در محله، تلاش براي رفع مشکلات در محله، کمک به حل و فصل درگیري ها در محله، برگزاري طرح هاي اجتماعی ساکنین محله نام برد. همگی این موارد در واقع راه حل هایی براي بهبود وضع زندگی ساکنین محله است.
قبل از تشکیل انجمن محله می بایس ت اهداف تشکیل این انجمن شفاف براي گروهی که مایل به مشارکت در این کار هستند روشن شود. تشکیل این گروه می تواند در یک مکان از پیش تعریف شده مانند مدرسه، مسجد و... صورت گیرد و یا با حمایت هاي مردم نهاد و دولتی داراي مکان خاصی مختص به خود باشد - شکیب، . - 1390 ازطرف دیگر اکثر کلان شهرهاي کشور در منطقه زلزله خیز باشدت بسیار زیاد واقع شده است.
می توان از این سراي محله بعنوان پایگاه مدیریت مردمی محلی استفاده نمود مشروط بر اینکه در کنار نگاه معمار گونه به فضاي این مکان، طراحی لرزه اي آن نیز مدنظر طراحان معمار و سازه قرارگیرد . براي این مهم لازم است شرایط و ضوابط مکانی براي آشنایی مردم محله که عموما از اقوام مختلف با گویش و فر هنگ هاي متفاوت هستند اعمال گردد و همچنین ضوابط و جزییات طراحی لرزه اي سازه اي در سراي محله اجرایی شود. هدف اساسی و اصلی این طراحی تامین فضایی جهت تعامل افراد ساکن در محله می باشد. این تعامل می بایست بتواند قابلیت ایجاد پیوند را در صورت تمایل براي افراد ایجاد کند .
در این مطالعه سعی می شود مکانی در یک محله شناسایی شود و طراحی معماري جهت آشنایی ساکنی ن محله به گونه اي انجام شود که علاوه بر ذوق حضور ساکنین محله در هنگام ب حران هاي طبیعی و بصورت خاص وقوع زلزله ودر ساعات طلایی اولیه حضور پیدا کنند و ضمن اطمینان از امنیت سازه بتوانند با هم فکري یکدیگر بحران را در سطح محله خود مدیریت نموده و به همدیگر کمک رسانی کنند.
طراحی مفهومیمعماري
اهالی یک محله اولین گام هاي اجتماعی شدن خود رادر کنار خانواده برمی دارند. اگر این فرایند به درستی انجام شود این مسئله سبب افزایش اطمینان این اهالی و در نهایت بالا رفتن اعتماد به نفس آنها می شود. سراي محله یک فضاي عمومی شهري به حساب می آید و این مکان، مکانی است که افراد ساکن در یک محله را گرد هم جمع می کند - شکیب، سحر ،.1392 هر محله از کنار هم قرار گرفتن بلوك هاي ساختمانی تشکیل شده است. هر بلوك در طراحی شهري مابین خیابان هاي اطراف محصور شده است و اغلب شکل مکعب مستطیل را دارد که در لبه ي خیابان هاي ناموازي کشی ده شده اند.
بلوك هاي ساختمانی عموما هر کدام داراي کاربري مشخص و معینی می باشند. حال اگر فرض شود این بلوك ها نقطه ي مشترکشان افراد و اهالی استفاده کننده از آن ها باشند می توان جهت ایجاد مکانی آن ها را جهت آشنایی گرد هم جمع نمود تا به نوعی بتوانند با همفکري و همیاري مراقب همدیگرباشند و در زمانهاي بحران امدادگر یکدیگر باشند و نشاط شادابی در زمانهاي عادي براي یکدیگر ایجاد نماییند . - Huang, 20010 -
در روند گرد هم جمع کردن بلوك هاي شهري می بایست خیابان هاي شهر را که عاملی جهت تضعیف روابط اجتماعی شده اند را به حداقل رساند، تا این برقراري تعامل بیشتر را در این مکان به نمایش بگذارد - لنگ، . - 1388 مفهوم حجمی اولیه ي طراحی معماري مجموعه پیشنهادي که اهالی بتوانند برخی از کارهاي روز مره خود را در این مکان و مشارکت و همفکري یکدیگر انجام دهند - . - Bently et al., 1985 مفهوم حجمی اولیه ي طراحی معماري مجموعه پیشنهادي در شکل 1- به نمایش گذاشته شده است.
همانگونه که در تصویر- 1 مشاهده می شود، طراحی نهایی معماري به گونه اي شکل گرفته است که کاربري هاي متفاوت در این مکان وجود داشته باشد و اهالی محله در زمان حضور خود بتوانند حد اکثر شانس دیدار با یکدیگر را داشته باشند. حاصل این دیدارها باعث آشنایی و دوستی اهالی محل گردیده و همکاري و همیاري یکدیگر فزون تر می شود. در ضمن به لحاظ بصر ي ویژگی هاي خاص خود را داشته و باعث جذب اهالی میگردد.
شکل 2 پلان معماري مکان پیشنهادي را نشان میدهد. همانگونه که از شکل مشخص است کریدورهایی در طبقات مختلف در نظر گرفته شده است که ضمن کاربري ها ي متفاوت ازجمله فضاي نشست هاي فرهنگی، ورزشی، بازي کودکان، و اطلاعات شهري اهالی محل حد اکثر روبرویی و آشنایی با یکدیگر را داشته باشند. شکل- 3 بصورت شماتیک کاربري هاي متفاوت نمایش داده شده است. همانگونه که در شکل-3 نشانداده شده است این کاربري هاي چند منظوره در هنگام عادي و براي اهداف اجتماعی و آشنایی افراد و خانواده ها طراحی شده است. مزیت این مکان این است که در زمان وقوع زلزله براي مدیریت بحران در سطح محله استفاده میشود.
مدیریت بحران در کلان شهرها
تهران یکی از کلان شهرهاي کشور با وسعتی حدود 620 کیلومتر مربع و جمعیتی بالغ بر 10 میلیون نفر در دامنه کوههاي البرز واقع شده است که گسلهاي فعال لرزه زا مانند مشاء، شمال تهران، کهریزك و همچنین ده ها گسل فرعی دیگر همواره این شهر تاریخی را تهدید می کنند. خطرپذیري لرزه اي این شهر و ههمچنین آسیب پذیري المانهاي فیزیکی شهر و وضعیت ساخت و ساز فعلی باعث شده است که میزان ریسک در سطح فزاینده اي قرار گیرد.
براي کنترل و کاهش ریسک در این کلان شهر، مدیریت بحران در قالب الگوریتم علمی آن شاید تنها راهکاري است که در یک کالبد فضایی متشکل از شهر، مردم و زمان به نحو مطلوب عملگرا باشد، پیشگیري، آمادگی، مقابله، امداد و نجات و بازسازي کالبد فیزیکی و روحی روانی سانحه دیدگان ازجمله فازهاي مدیریت بحران در یک چرخه به هم پیوسته می باشند. رکن اصلی مدیریت بحران، فاز پیشگیري و آمادگی است که مدیریت مطلوب منتج به کاهش ریسک می گردد .
