بخشی از مقاله
چکیده:
تربیت و به کار گماردن تواناترین و شایسته ترین افراد برای حرفه معلمی مساله ای حیاتی است چرا که در قرن حاضر، توجه سازمان ها و نهاد ها به منظور افزایش کارایی، به مفهوم شایستگی معطوف شده است. افزایش وجود این شاخص در سازمانی چون آموزش و پرورش و در شخصیت افرادی چون معلمان لازم و ضروری است. از آنجا که مسئولیت تربیت معلمان بر عهده دانشگاه فرهنگیان است، توجه به واحد های درسی این مراکز برای تحقق این امر لازم و ضروری است. واحد درسی کارورزی یکی از این مولفه هاست که شایسته برترین توجه هاست. لذا هدف از این پژوهش، بررسی نقش کارورزی در توسعه شایستگی های حرفه ای دانشجو معلمان است.
مقاله حاضر به صورت علمی-ترویجی و به روش اسنادی - کتابخانه ای - تهیه شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که هر مرحله از کارورزی - 8 واحدی - ، مجموع مهارت هایی را در دانشجو معلمان به وجود می آورد همچون مهارت در انتخاب مطلب و آماده شدن قبل از ورود به کلاس، مهارت در شروع دلچسب و رغبت انگیز، مهارت در بیان ساده و قابل فهم. بنابراین نمی توان این درس را به عنوان درسی در کنار سایر دروس انگاشت، بلکه کارورزی پیوند دهنده آموزش های متنوع و متعدد و منفکی باشد که در دروس مختلف به دانشجو معلمان عرضه می شود. درپایان نیز پیشنهادهایی جهت بهبود کارورزی برای توسعه شایستگی های حرفه ای ارایه شد.
.1 مقدمه:
ایهاالناس: اعلمو ان کمال الدین طلب العلم و العمل به1
ای مردم بدانید کمال ایمان،همانا علم و عمل به آن است.
مشخصه یک جامعه سالم و رشد یافته، نظام آموزش و تعلیم و تربیت زنده و مترقی است که انسانهایی آزاد، مستقل، خلاق، مبتکر و تلاشگر میسازد تا جامعه را درزمینه های علوم، صنایع، اقتصاد، سیاست و غیره از عقبماندگی نجات بخشد
شایستگی هر نظام آموزشی نیز، بهاندازه شایستگی معلمان آن نظام است - همان - ؛ بهطوریکه برنامه درسی، سازمان مدرسه و وسایل آموزشی، هرچند که اهمیت خاص خود رادارند لکن در برابر اهمیت معلم ارزشی ندارند
به همین دلیل است که شایستگیهای وی - معلم - در ایفای نقش و اجرای مسئولیتهای خطیرش، همواره مدنظر بوده است
شایستگی، همانند چتری است که بر عملکرد شغلی تأثیر میگذارد
به گونه ای که در سالهای اخیر لزوم توجه به شایستگیها بهمنظور بهبود کارایی در بیشتر شغلها، اهمیت دوچندانی پیداکرده است. معلمی یکی از مهمترین شغلهاست لذا توجه به شایستگیهای معلمان و راهکارهای توسعه شایستگیهای آنان ضروری است. شایستگیهای معلم شامل ویژگیهایی است که وی بهمنظور ایفای هرچه بهتر نقش خود دارد
از سوی دیگر، توجه به مسئله تربیتمعلم، در ارزیابی برنامههای آموزش عالی کشورهای مختلف جهان، ازجمله شاخصهای بسیار مهم در پیشرفت و توسعه به شمار میرود. و بهحق باید تربیتمعلم را بهعنوان رکن اساسی تعلیم و تربیت مدنظر داشت؟ شایستگی بهطور خاص با حرفهآموزی مرتبط است
ازآنجاییکه همه دراینباره توافق دارند که آمادهسازی معلمان نقش مهمی در توسعه کیفیت آنان دارد، لذا باید با معلمان در هر سطح و مرحله ای بهعنوان یک متخصص حرفهای رفتار کرد؛ و برای تضمین کیفیت آموزش معلمان از ابتدا شاخصها و استانداردهایی در نظر گرفته شود که در آنهم بر دانش محتوای درسی و هم بر روشهای تدریس تأکید گردد - ملایی نژاد، . - 1391یکی از محتواهای درسی، واحد درسی کارورزی است.
کارورزی در نگاه برنامه ریزان تربیتمعلم ایران، یک درس در کنار دروس دیگر نیست. بنابراین کارورزی پیونددهنده آموزشهای متنوع و متعدد و منفکی باشد که در دروس مختلف به دانشجو معلمان عرضه میشود. بنابراین، قلب برنامه درسی جدید، محور و مدار و ستون فقرات برنامه درسی تربیتمعلم، برنامه درسی کارورزی است. به همین علت، برنامه کارورزی بهمثابه» تاروپود« قالی، عمل میکند و »شاهکلید « برنامه تربیتمعلم است
ازآنجاکه برنامه درسی کارورزی نقش مهمی را در تحقق این بعد از ابعاد شایستگی ایفا میکند؛ لذا شایسته برترین و بیشترین توجههاست. لذا ما در این مقاله بر آنیم که کارورزی دانشجو معلمان را در دانشگاه بررسی کرده و نقش این واحد درسی را در افزایش شایستگیهای حرفهای معلمان آینده موردبررسی قرار دهیم تا بدین طریق به این سؤال ذیل پاسخ دهیم که :
منظور از شایستگیهای معلمی چیست؟
کارورزی چه نقشی در توسعه شایستگیهای حرفهای دانشجو معلمان دارد؟ چه مهارتهایی، در هر مرحله از کارورزی در دانشجو معلمان ایجاد میشود؟
.2 روش شناسی تحقیق
این پژوهش با روش توصیفی و تکنیک مطالعه اسنادی - کتابخانهای - صورت گرفته است. جامعه آماری این پژوهش عبارت است از کلیه منابعی که با موضوع کارورزی و توسعه شایستگیها مرتبط است و نمونه آماری این تحقیق شامل کلیه منابع در دسترس است. بهمنظور استخراج یافتهها و نتایج از مدل استنباط مفهومی برای تجزیهوتحلیل اطلاعات استفاده شد.
3. پیشینه پژوهش:
1. در تحقیقی که ندرلو، سرابی، کرمی و فتحی - 1394 - با عنوان» بررسی نظرات دانشجومعلمان علوم تربیتی دانشگاه فرهنگیان زنجان در رابطه باصلاحیت های معلمی ایجادشده در آنان« صورت پذیرفت، به این نتیجه رسیدند که واحد درسی کارورزی ارائهشده در دانشگاه فرهنگیان در ارتقا صلاحیتهای معلمی دانشجو معلمان علوم تربیتی دانشگاه فرهنگیان زنجان تأثیر بسیار داشته است.
2. در تحقیقی که اکبری و بیات - - 1394 با عنوان» بررسی نقش دانشگاه فرهنگیان در توسعه مهارتها و شایستگیهای اجتماعی دانشجو معلمان« صورت پذیرفت، نشان دادند که دانشجو معلمانی که در مدارس کارورزی میکنند، به دلیل محیط مساعد آموزشی و فرصتهایی که برای عملی نمودن نظرات تربیتی در اختیار آنان قرار میگیرد، هنگام فراغت از تحصیل و استخدام در مدارس، با اعتمادبهنفس بیشتری به تدریس میپردازند وغالباً بر مقاومت محیط در مقابل تغییر و نوآوری چیره میشوند.
3. پوریافرد - - 1394 در تحقیقی با عنوان» عوامل مؤثر بر توسعه مهارتهای معلمی و نقش معلمان در بهبود کیفیت آموزش« نتیجه گرفت، برای تربیتمعلمان توانمند بایستی تناسبی بین آموزش مفاهیم نظری و عملی - کارورزی - ایجاد کرد، بدینصورت که با یادگیری مفروضهها و مفاهیم نظری، آن مفاهیم را در داخل کلاس بهصورت عینی و عملی در درس کارورزی به کار گرفت و با کمک اساتید راهنما نواقصات را برطرف کرد.
4. عقیلی - - 1392، در پایاننامه خویش با عنوان» صلاحیتهای معلم در برنامه درسی تربیتمعلم؛ شناسایی، میزان تحقق و نقاط قوت و ضعف، از منظر اساتید، دانشجویان و فارغالتحصیلان« نشان داد که میزان تحقق صلاحیتهای معلم در برنامه درسی تربیتمعلم در کلیه مؤلفهها، در سطحنسبتاً مطلوب قرار دارد.
5. ملایی نژاد - - 1391 در مقالهای با عنوان» صلاحیتهای حرفهای مطلوب دانشجو معلمان دوره آموزش ابتدایی« بیان داشت که تلفیق نظریه و عمل - کارورزی - یکی از عواملی است که به کیفیتبخشی دانشجو معلمان کمک میکند و در پژوهشهای مختلف مورد تأیید قرارگرفته است.
6. گودلد ” 1ٌٍُُ “ برنامه تربیت معلم را برنامهای منتخب ، منسجم و قابل ارزیابی تعریف میکند که دانشجو معلمان را برای تدریس در کلاس درس آماده میکند ؟ازنظر او برنامه درسی تربیتمعلم باید شامل آموزش علوم مختلف با توجه به کاربردهای عملی - کارورزی - در محیط و به شکل تلفیقی صورت گیرد صرفاًو توسط اساتید به شکل موضوعات جدا و آکادمیک تدریس نشود.
.4 مفهوم شایستگی و اهمیت آن
واژه شایستگی در فرهنگ لغات عمومی به معنای لیاقت، کاردانی، مهارت و تبحر و در فرهنگ لغات تخصصی مدیریت به معنای صلاحیت، اهلیت، شایستگی، قابلیت و توانایی آمده است؟ شایستگی در زبان عامیانه، به معنای داشتن توانایی، مهارت، دانش و صلاحیت است و در اصطلاح، با توجه به کار و حیطه شغلی فرد معنی مییابد. وجه مشترک این تعاریف شایستگی و کاردانی که حاصل ترکیب، دانش، مهارت و نگرش مطلوب در انجام کاراست، است
میتوان تعاریف زیر را درباره واژه شایستگی برای توضیحات بیشتر ارائه داد: - به نقل از افضلآبادی و همکاران: - 1387 منزفیلد: - 1991 - یک ویژگی شخصی که در عملکرد اثربخش یا برتر نتیجه میدهد؟
رنکین: - 2002 - مهارتها و رفتارهایی که سازمانها از کارکنان برای انجام دادن کارشان انتظار دارند؟ فیلپوت: - 2002 - ترکیبی از مهارتها، دانش و نگرشهای موردنیاز برای انجام یک نقش بهگونهای اثربخش؟
مرابیل و ریچارد - 1997 - معتقدند: در انتخاب شایستهترینها باید به توانایی، شاخصهای رفتاری، باورها، ویژگیهای شخصیتی، نگرشها و مهارتهای افراد توجه داشت.
طبق نظر میدل - 1982 - 1 برخورداری از دانش و مهارتهای مختلف به نام شایستگی یا صلاحیت معلمان آورده میشود - دادجوی توکلی، . - 1390 صائمیان - - 1387 معتقد است که، شایستگی شامل تمامی مهارتها، محفوظات ”دانش“ و نگرشهایی است که فرد در حوزه شغلی و نقش مخصوص به خودش داراست ؟یعنی هر عاملی که سبب میشود تا وی بتواند انتظارات را بهتر برآورده کند و به همین دلیل از منزلت و مقام بهتری برخوردار باشد.
بهطورکلی،معمولاً دو تعریف مرتبط درزمینه ی شایستگی ارائه میشود ؟اولی نشانه توانایی فرد برای انجام کارهای مربوط به شغل بهگونهای اثربخش است و دومی عبارت ازآنچه فرد برای عملکرد اثربخش نیاز دارد ؟ این دو تعریف خیلی به یکدیگر نزدیک هستند، اما متفاوتاند ؟دومی دربردارنده آن چیزی است که برای موفقیت در شغل لازم است، درحالیکه اولی با آنچه فرد بهعنوان فعالیتی مهم در شغل خود انجام میدهد، ارتباط دارد ”
شایستگی معلم به توانایی معلم در برآوردن نیازها و مطالبات حرفه تدریس به میزان کافی و با استفاده از مجموعه ای یکپارچه از دانش، مهارت، نگرش گفته میشود ؟بهطوریکه این مجموعه در عملکرد و بازتاب معلم تجلی یابد - نیج ولدت و همکاران، 2005 به نقل از دادجوی توکلی، . - 1390 ضرورت توجه به شایستگیهای معلمان بهعنوان یکی از مسائل زیربنایی در موفقیت برنامههای آموزشی از دهه 1980به بعد ذهن برنامه ریزان آموزشی را به خود جلب کرده است ؟
در کشورهای توسعهیافته بالأخص امریکا تحقیقات و مطالعات زیادی توسط مؤسسه خدماتی تربیتی 2مدرسه ملی نظامهای ارزشیابی در خصوص شایستگیهای علمی، شناختی، آموزشی معلمان صورت گرفته است ؟صاحبنظران تعلیم و تربیت دلایل عمده تحقیق در شایستگی دبیران در کشور آمریکا را مربوط به سه عامل میدانند که عبارتاند از ْ
1. ضعف پیشرفت تحصیلی دانش آموزان و پایین بودن نمرات آزمون استعداد تحصیلی
2. افت تحصیلی زیاد
3. عدم رضایت صاحبان صنایع از سطوح علمی فارغ التحصیلان
در مقررات آموزشوپرورش جاکارتا - - 2007 موضوع شایستگی هر معلم اینگونه لحاظ گردیده است که، هر معلم باید استاندارد و صلاحیت علمی و شایستگی خود را عملی کند که این صلاحیتها شامل شایستگی آموزشی، شخصی و اجتماعی است و صلاحیت حرفهای نیز باید منطبق بر مدارک تحصیلی با اخذ گواهینامه آموزش عالی یعنی مقطع کارشناسی یا 4 سال آموزش عالی بهدستآمده باشد و مسئله ملی در خصوص معلمان، بهبود کیفیت از طریق گواهینامه معلم است
بهطورکلی، هرقدر شایستگی فرد در نقشی که عهدهدار آن است، بیشتر باشد، یعنی درمجموع عملکرد کیفی بالاتری داشته باشد، در سازمان مربوط به آن شغل از جایگاه معتبرتر و مقبولتری برخوردار خواهد شد ؟بهعبارتیدیگر، وجود یک ارتباط معنادار میان شایستگیهای نقش و مقام سازمانی افرادکاملاً قابلمشاهده است
از اینرو محتوای برنامه درسی دانشجو معلمان لازم است به نحوی سازماندهی شود که به تلفیق بین نظریه و عمل منجر گردد؟
