بخشی از مقاله
چکیده:
تغییر روش آموزش تاریخ در مدارس و دانشگاهها و استفاده از روشهای نوین که باعث یادگیری بهتر شود ضرورت دارد. فناوری اطلاعات و ارتباطات را میتوان به عنوان ابزاری نیرومند برای ارتقای کیفیت و کارآیی آموزش مورد استفاده قرار داد که باعث تغییر شیوهی سنتی آموزش میشود و به معلمان در بهبود فرآیند آموزش و یادگیری و تحققبخشی برنامهی درسی کارآمد و اثربخش کمک میکند.
با استفاده از تکنولوژیهای نوین و با توجه به شرایط حاکم بر جهان، این امر را محقق نمود. چگونگی رویارویی آموزش تاریخ با پدیدهی نوظهور کاربرد فناوریهای جدید اطلاعات و ارتباطات و تلفیق آن در برنامهی درسی است. در بعضی از روشهای با ابتکارات سادهای هم چون تغییر آرایش و چیدمان کلاس و استفاده از طرح درس مناسب میتوان کلاس را از شیوهی سنتی به کلاس فعال و فراگیرمحور تبدیل نمود. آن چه امروزه در نظامهای آموزشی کشورهای توسعه یافته اعمال میشود، مسئلهی تلفیق فناوری اطلاعات و ارتباطات با آموزش است.
مقالهی حاضر درصدد تبیین مؤلفههای برنامهی درسی با تاکید بر آموزش تاریخ در عصر فناوری اطلاعات و ارتباطات میباشد که به شیوهی توصیفی تحلیلی و بر پایهی منابع کتابخانهای نگارش یافته است. یافتههای این پژوهش بیانگر آن است که فراگیران فعالانه در فرایند آموزش مشارکت دارند و در بهبود روابط میان گروهی، سیالسازی ذهن، تفکر سطح بالا و نگرش و انگیزش موثرند، فرآیند آموزش با استفاده از محتوای آموزشی چندرسانهای، یادگیری انعطافپذیر، یادگیری مادامالعمر و تفکر خلاق، یادگیری فراگیرمحور، تسهیلگری معلمان و پوشش نیاز همهی فراگیران و ... است.
مقدمه:
در برنامهریزی درسی نیز دیدگاهها یا فلسفه و تفکری که در پشت برنامهریزی هست، اهمیت عمدهای دارد زیرا آن دیدگاهها، در گزینش محتوا، سازماندهی و انتخاب روش تدریس موثرند. باید روشن باشد که در درس تاریخ، چه رویکرد آموزشی مد نظر است.
اگر هدف آموزش تاریخ، نقد تاریخی، تقویت وحدت ملی و مذهبی دانش آموزان و... باشد طبعا نباید برای حفظ اطلاعات پرحجم تاریخی و به خاطر سپردن آنها توسط دانش آموزان برنامهریزی کنیم بلکه باید در محتوا، روش تدریس، جایگاه معلم در فرایند آموزش و سرانجام درباره نحوه ارزشیابی درسی، تغییراتی ایجاد کرد. در تبیین روشهای تدریس تاریخ، به دو نکته مهم توجه کرد یکی تکیه بیش از حد بر محفوظات و انتقال اطلاعات و دوری گزیدن از آموزش تفکر انتفادی است.
در تاریخ معلمان و فراگیران با مفاهیم بیشماری از شخصیتهای، مکانها، سالها، انواع رخدادها و علت آنها و ... روبه رو هستند. اگر این حجم گسترده از مفاهیم را در کتابهای درسی لحاظ شود و دانشآموزان مجبور باشند آنها را حفظ کند و در امتحان پس بدهند باعث دلزدگی از درس تاریخ خواهند شد. برای حل این مشکل، باید رویکرد طراحی برنامههای درس تاریخ را تغییر داد و با شیوههای فرآیند محوری، محتوای تاریخی را به شکلی عرضه میکرد که فراگیران تاریخ را در یک بستر فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی مربوط به هر زمان به طور فراگیر بیاموزند و در جریان آموزش و یادگیری تاریخ، به شیوه حل مساله و پژوهش محور، جمعآوری اطلاعات، تفسیر و تحلیل اطلاعات و... توجه شود.
نکته دیگر، عدم جذابیت روشهای آموزش درس تاریخ برای فراگیران به خاطر استفاده از روشهای سنتی و متصلب تدریس معلمان است. اصلیترین شیوه سنتی آموزش تاریخ، روش سخنرانی یا روخوانی کتاب است. در این شیوه، کتاب انبار اطلاعات، معلم انتقال دهنده آن و دانش آموز عنصر منفعلی است که باید آنها را به خاطر بسپارد. این روش، دلزدگی و حتی تنفر نسبت به درس تاریخ را در مخاطبان ایجاد میکند در حالی که برای ایجاد قدرت تفکر، پرسشگری، پردازش و تجزیه و تحلیل دادهها در دانشآموزان، باید قالب خشک تدریس سنتی را که به فضای کلاس، کتاب و معلم محدود میشود، شکست و به متدهای نوین روی آورد.
در واقع در عصر اطلاعات، انتقال اطلاعات نباید هدف باشد بلکه تحلیل و پردازش اطلاعات هدف است و این نیز ضمن استفاده از روشهای نوین تدریس، به اصلاح رویکردهای اساسی نیاز دارد. استفاده از امکانات کمک آموزشی از جمله اسناد، اطلسها، نقشهها، فیلمهای تاریخی، کارتونی و موزهها، گردش علمی و... میتواند موثرتر و جذابتر باشد با آنچه که معلم با سخنرانی ارائه میدهد
امروزه با توجه به تصاویر، اسناد و فیلمها و سریالهای سینمایی و تلویزیونی بویژه فیلمهایی که از مراسمها به گزارشهای خبری در زمینه تاریخ معاصر، از این ابزار بیشتر استفاده میشود و به شکل گستردهای، توسط معلمان در آموزش تاریخ از آنها بهرهمند میشوند. هرچند نمیتوان همه امکانات و تجهیزات را برای همه مدارس فراهم کرد اما با استفاده از خلاقیت معلمان و دانشآموزان و بهرهگیری از امکانات فناوری اطلاعات میتوان به جذابیت درس تاریخ را افزود.
چشمانداز کلی به موضوع
تاریخ، به عنوان معلم عقل و احساس، نقش مهمی در حیات جامعه بازی میکند. اطلاعات تاریخی یکی از مهمترین ابعاد درک و فهم اجتماعی است که بدون آن، انسان به زودی نمیتواند به کمال برسد. تاریخ با ذکر وقایع بزرگ، سرنوشتها و سرگذشتهای شگفتانگیز، اضطرابها و موفقیتها، فرصتهای مغتنمی را در اختیار خواننده میگذارد تا از آنها بیاموزد. بشر از دیرباز به آیندهی بهتر میاندیشیده و تاریخ، مجموعهای از تجربیات ناب بشر است که میتواند براساس آن آینده اش را بسازد
در واقع آشنایی با تاریخ انسان را از بسیاری فریبهای حقارتآمیز و از دلخوشیهای بیحاصل باز میدارد و به انسان نگاهی عمیق و ریشهدار میدهد تا در ورای حوادث نفوذ کند و زندگی محدود و کوتاه خود را با زندگی گذشته عمیقتر و پر معنیتر سازد. بدینگونه با یادآوری اشتباههای گذشته، تاریخ میتواند انسان را از تکرار آنها باز دارد
بنابراین آرزوی بشر برای دستیابی به امکانات و توانمندیهای جدید به اندازه خود بشریت قدمت دارد. بشر از زمانی که زندگی خود را به صورت ابتدایی آغاز کرده، همواره از اشیائی که پیرامونش بوده و از مسائلی که در زندگی روزمرهاش بوده الهام گرفته و تصاویر گوناگونی بر سنگها و الواح گلی نقش نموده که توسط باستان شناسان کشف و مورد مطالعه قرار گرفتهاند.
اگر به نقوشی که در غارها از نیاکان ما باقی مانده مختصر توجهی کنیم و تکامل هنر نقاشی را هم در نظر بگیریم متوجه ظرافت تصاویر بر جای مانده خواهیم شد و از ذوقی که در تهیه آن بکار رفته متعجب خواهیم شد. پیشرفت شهرنشینی باعث ترقی و تعالی در ابعاد مختلف زندگی از جمله هنر بخصوص هنر تصویرگری گردید. بنابراین چون تعلیم و تربیت نیز جزء تفکیک ناشدنی از زندگی اجتماعی است ناچار با این تحولات هماهنگ و تغییراتی یافت تا جایی که امروزه از ابزار مختلف جهت آموزش استفاده میشود.
البته تئوریهای مناسب زمان نیز به کمک آموزش آمد و در مجموع باعث دگرگونی در سیستم آموزشی گردید. یکی از مسائلی که باید حتماً در طرحریزی نظام آموزشی مورد توجه قرار گیرد، نحوه برخورد با دانشآموزان و دانشجویان و تدریس موضوعات گوناگون است. متاسفانه در ایران رسم بر این بوده که معلم به عنوان یک فرد خشک، غیر قایل انعطاف، جدی و تا حدی عصبی با دانشآموزان برخورد میکرد و آنان هم در کلاس هر چه معلم میگفت بدون چون و چرا باید بپذیرند به عبارت دیگر حضور فیزیکی شاگردان مد نظر میباشد و این که چقدر از مطالب مورد تدریس را درک کنند،چندان دُنبال نمیشود میتوان آن را مقدمهای در کم انگیره شدن دانشآموزان و دانشجوبان محسوب نمود.
کسانی که با آمورش سرکار دارند میدانند که صرفاً صحبت کردن در کلاس و تدریس از این شیوه چقدر دانشآموزان را خسته و کسل میکند و معلم هم چندان از عمل خود رضایت ندارد در نتیجه معلم میتواند با بهرهگیری از دستاوردهای تکنولوژی کسالت روحی و جسمی دانشآموزان را بر طرف نماید بنابراین وسایل کمک آموزشی به مدد دریست صرفاً شفاهی آمدند و میتوان به » حاکمیت فراگیری از طریق شنوایی با آموزش زبانی از محیطهای آموزشی پایان داده شود.
اثر بخشی تدریس از طریق سمعی و بصری یا صوت و تصویر به مراتب اساسیتر و عمیقتر است. در حقیقت تکنولوژی آموزشی در ابتدا نام سمعی و بصری متولد شد و به عنوان یک رشتهی علمی در دانشگاهها به فعالیت پرداخت. این علم مثل هر علمی دیگر حالت شمشیر دو لبه دارد که هم میتواند در مسیر صحیح در جهت رسیدن به اهداف مورد نظر و در جهت اهداف ناصواب مورد بهرهبردای قرار گیرد. با تاسیس رادیو و تلویزیون اقداماتی در بهرهگیری از این تکنولوژی در حوزه آموزش رسمی صورت گرفت اما چندان ادامه نیافت. البته آموزش از طریق صوت و تصویر به اشکال مختلف از جمله نوارهای صوتی، ویدئو، فیلمهای 8و16و25میلیمتری و ... مورد توجه برخی از معلمان در رشته مختلف از جمله تاریخ قرار گرفت هر کدام در جای خود در تهیه برنامههای آموزشی کاربرد دارند و متناسب با پیشرفتهای فناوری در کمیت و کیفت ابزارهای کمک آموزشی مؤثرند
انسان همواره در تکاپوی گسترش مرزهای وجود خود به لحاظ اجتماعی، جغرافیایی یا ذهنی بوده است. ظهور و پیدایش جوامع اطلاعاتی، بسیاری از فرضیههای آموزش را با پرسشهای اساسی رو به رو ساخته است. فناوریهای نو، نه تنها دنیای ما را بلکه شیوههای یادگیری و چگونه زیستن را تغییر دادهاند. ICT منبعی با ارزش برای تولید دانش، بستری مناسب برای انتقال محتوا و ابزاری توانمند برای ایجاد تعامل در فرایند یاددهی- یادگیری در کلاس میباشد. سرعت تحولات فناوریهای اطلاعات و ارتباطات خیلی سریع تمام بخشهای جامعه را متحول ساخته است.
تغییرات چند دههی گذشته، بسیار سریعتر و عمیقتر از تصور ما است و به شکل انقلابهایی، ساختارهای فرهنگی، اجتماعی و ارتباطی را دچار دگرگونی نموده است. عصر حاضر، عصری است که جامعه از صنعتی بودن به فرا صنعتی شدن روی آورده، قرنی که اطلاعات و دانش و آگاهی، اساسیترین سرمایهی ملتها و جوامع به شمار میآید. افراد با هر سنی میتوان در کلاسهای مجازی شرکت کنند و مصداق »ز گهواره تا گور دانش بجوی« است. دسترسی به منابع متعدد و متنوع از امتیازات یادگیری الکترونیکی است. امروزه میلیونها سایت و پایگاه آموزشی، تاریخی، فرهنگی، علمی، اقتصادی و اجتماعی در اینترنت وجود دارد که به راحتی قابل دسترس است و برای یک نظام آموزشی اعم از معلم و دانشجویان چه امکانی مناسبتر و ارزشمندتر از این ظرفیت غیر قابل وصف میباشد.
