بخشی از مقاله
چکیده
یکی از سنتهاي نیکوو پسندیدهاي که در چند سال اخیر هم زمان با آغاز سال جدید در کشور اجرا می شود نامگذاري سال جدید با عنوان و موضوعی خاص می باشد به گونهاي که این عنوان و موضوع از یک سو نشان دهنده دغدغه هاي مسئولان نظام در سال جدید نسبت به موضوع تعیین شده و از سوي دیگر ترسیم کننده و نقشهي راه حرکتهاي اجرایی و نیز استراتژي و راهبردهاي کلان در دستیابی به اهداف عالیه می باشد دراین راستا، امسال همچون سنوات گذشته، از سوي رهبرمعظم انقلاب اسلامی سال کار مضاعف و همت مضاعف تعیین شده است.
اگر نگاهی دقیق و موشکافانه در چرایی انتخاب این عنوان از سوي معظم له داشته باشیم درخواهیم یافت که چنین راهبردي با توجه به وضعیت و شرایط موجود بسیار پر معنا، لازم و ضروري به نظر میرسد و حاکی از دقتو ظرافت نظر همراه با دلایلی کاملاً منطقی در انتخاب این عنوان براي سال جدید بوده است .در این مقاله سعی شده است کار واشتغال از دیدگاه قرآن وائمه معصومین بررسی گردد.
مقدمه
هر جامعهاى براى تداوم حیات و بقا به کار و فعالیت مردم و مسؤولان احتیاج دارد. نیاز به کار از قرون باستان وجود داشته است و هرچه میگذرد، بر اهمیت آن افزوده میگردد. کار قسمت اعظم از زندگی انسان را در بر میگیرد. به عقیدهى بسیارى از متفکران اجتماعی و اندیشمندان اسلامی انسان موجودى اجتماعی است. انسانها قسمت اعظم نیازها و احتیاجات خود را از طریق کار گروهی و اجتماعی تامین میکنند. حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام، اندیشمند و پیشواى برجسته شیعیان و امت اسلامی کار و تلاش را با درایتی واقعبینانه بیان نموده است.کار از مفاهیم مهم علم جامعهشناسی است.
کار سرمایه و ذخیرهى ملی است و میتواند به رشد تمدن کمک کند.اگر افراد جامعه اى به طور نسبی بتوانند کار و شغل مناسب به دست آورند و شغل آنان متناسب با استعدادها، تواناییها و علائق آنها باشد، زمینه براى نوآورى، ابتکار، رشد و پیشرفت در ابعاد اقتصادى، اجتماعی و فرهنگی جامعه به وجود میآید. برعکس اگر زمینههاى اشتغال و کار در جامعه محدود و تقاضا براى کار بسیار باشد، به تدریجبیکارى افزایش مییابد. گسترش بیکارى منجر به آسیبها و پیامدهاى ناگوار در جامعه میشود.
تعریف کار
از نظر لغوى کار به معناى فعل و عمل و کردار انسان است و در اصطلاح، کار فعالیتی است نسبتا دائمی که به تولید کالا یا خدمات میانجامد و به آن دستمزدى تعلق میگیرد. به عقیدهى بعضی از صاحبنظران در تعریف کار به نوع خاصی از کار توجه نشده است بلکه کار را در مفهوم عام سرچشمهى انباشت ثروت وسرمایه و نهایتاٌ رشد و شکوفایی جوامع تلقی کردهاند. از نظر برخی از اقتصاددانان لیبرال از جمله کلسن کار عبارت است از: استفادهاى که انسان از نیروهاى مادى و معنوى خود در راه تولید ثروت یا ایجاد خدمات میکند.
بر اساس این تعریف فعالیت و کار به طور عمده از طریق هدفها و ارزش محصولی که تولید شده معین میگردد، به عبارت دیگر کار زمینه را براى تولید و افزایش خدمات ایجاد میکند. به طورکلی کار عبارت است از: مجموعه عملیاتی که انسان با استفاده از مغز، دستها، ابزار و ماشینها براى استفادهى عملی از ماده روى آن انجام میدهد و این اعمال نیز متقابلاٌ بر انسان اثر میگذارد و او را تغییر میدهد. بر اساس تعریف مذکور کار داراى سه خصوصیت است: نخست، کار مبتنی بر فعالیت فکرى و بدنی است. دوم، از طریق کار، کالایی تولید میشود یا خدمتی عرضه میگردد.
سوم، در قبال انجام کار، دستمزدى پرداخت میگردد. در اندیشهى حضرت علی علیه السلام میتوان به صورت استنباطی کار را چنین بیان نمود: کار عبارت است از تلاش و کوشش انسانها براى آماده کردن زاد و توشهى آخرت در دوران زندگی در دنیاى مادى. ازدیدگاه علی علیه السلام در جامعه یکی از حقوق اولیهى مردم این است که همه حق دارند، شاغل باشند . کار کوچکی و بزرگی ندارد. مگر با توجه به کارى که انجام میدهند و هرکس اعم از مرد و زن پاداش کار خود را خواهد دید.
رابطه بین کارو عزت نفس - سربلندي -
مردي از امام صادق - علیه السلام - پرسید که من نمی توانم با دستم به خوبی کار کنم و تجارت را نیز به درستی بلد نیستم و نیازمند و بیچاره ام چه کنم؟ امام فرمودند: کار کن و بر سرت چیزي را بار کن و به این وسیله از مردم بنی نیازي بجوي.] وافی، ج3،جزء10 ،ص [8 .این حدیث گویاي این است که بیکاري و در نتیجه نیاز به دیگران شرف و عزت آدمی را نابود می سازد. چه گویاست این سخن شاعر که فرمود: دست نیاز پیش کسان چون کنی دراز پل بسته یی که بگذري از آبروي خویش آري بیکاري و عدم اشتغال مورث نیازمندي و باعث چشم دوختن به دست دیگران است که خواري و سرشکستگی را به همراه دارد.
از امام موسی بن جعفر - علیه السلام - نقل شده است که فرمودند: الیاس مما فی ایدي الناس عزالمومن فی دینه و مروته فی نفسه و شرفه فی دنیاه و عظمته فی اعین الناس و جلالته فی عشته و مهاتبه عند عیاله و هو اغمی الناس عند نفسه و عند جمیع الناس]شفینه البحارج2ص.[327 فرمودند: از مردم قطع امیدکردن و از ثروتشان چشم پوشیدن و به درآمد کار خود قانع بودن براي مرد با ایمان مایه عزت دینی و روح جوانمردي و شرف دنیوي است. چنین انسانی در نظر مردم بزرگ و بین فامیل و خویشاوندان خود محترم و درمحیط خانواده اش داراي عظمت و هیبت و منزلت خواهد بود، او در ضمیر خود و در نظر دیگران بی نیازترین تمام مردم است.
رابطه اشتغال - کار - و آرامش روحی و روانی:
شاید برخی چنین پندارند که داشتن شغل و درآمدي مناسب صرفاً براي تامین زندگی دنیا و رسیدن به مادیات و امور جزئی مادي است لکن از دیدگاه معارف بلند اسلامی و تعلیمات پیشوایان دینی اسلام، موضوع فراتر از این امر است. زیرا در روایات اسلامی تصریح شده است که آرامش روحی و روانی با داشتن شغل و کار به دست می آید و در واقع شاید بتوان گفت که کار وشغل بخشی از زندگی عبادي انسان است و انسان با عبادت و ذکر خدا آرامش می گیرد.
یاد خدا فقط در نماز و روزه خلاصه نمی شود بلکه انسانی که دائماً در کسب روزي حلال و گذران زندگی خود تلاش می کند در حال عبادت و ذکر خداست. رسول گرامی اسلام - صلی االله علیه و آله و سلم - فرمودند: ان النفس اذا اهرزت قوتها استقرت.]فروغ کافی،ج6،ص[ 286روح آدمی زمانی قرارو آرام دارد که قوت خود را ذخیره کرده باشد.
البته این روایت هرگز دلالت بر احتکار و انباشت مواد غذایی یا ارزاق مردم نمی کند زیرا مسلم است که ذخیره به معناي احتکار از امور حرام و قبیح است . این روایت به یک معنا شاید دلالت بر این امر دارد که وقتی انسان داراي شغل و کار و مقامی است از آن طریق رزق و روزي او به مرور زمان تامین خواهد شد و براي زندگی خود احساس پشتیبان و تامین می کند، لذا بخشی از نگرانی هاي او برطرف شده و اضطراب بر او مستولی نمی گردد.
چنانچه این مطلب را از این روایت دیگري که از امام رضا - علیه السلام - وارد شده است می بینیم که امام فرمودند: ان الانسان اذا ادخل طعام سنته خف ظهره و اشتراح] فروغ کافی ،ج6،ص[286آدمی وقتی خوراك سال خود را ذخیره کند پشتش از بار زندگی سبک می گردد و آسوده خاطر می شود. در روایت دیگر داشتن شغل و درآمد کافی بعنوان موضوعی مهم ذکر شده است.
رسول گرامی اسلام - صلی االله علیه و آله و سلم - فرمودندطوبی: لمن اسلم و کان عیشه کفافاض و قواه شداداً]بحار الانوار،ج15،ص[.263 خوشبخت است و زندگی پاکیزه دارد کسی که آئین اسلام را پذیرفته و به قدر معاش خود درآمد دارد و قواي بدنش نیرومند است. امیر مومنان علی - علیه السلام - فرمودند: من اقتصر علی بلغه الکفاف فقد انتظم الراحه]نهج البلاغه،کلمات قصار،ص[.363 هرکس به درآمدي که به کفاف زندگیش رسا باشد اکتفا کند از پریشان فکري رهیده و بدینوسیله آسایش خاطر خود را مرتب ساخته است. امام موسی بن جعفر - علیه السلام - فرمودندطوبی: لمن آمن و کان عیشه کفافاً.] بحار الانوار،ج15،ص [236انسان با آرامش و داراي زندگی پاکیزه کسی است که ایمان آورده باشد و براي گذران زندگی خود درآمد کافی داشته باشد.
کار در قرآن
اسلام، مردم را براي برطرف کردن نیازهاي زندگی، به کار و کوشش امر کرده، از بیکاري، تنبلی و سربار دیگران شدن به شدت منع نموده است.
قرآن کریم میفرماید:
به تحقیق شما را در زمین مسلط کردیم و براي شما در آن وسایل و مایههاي زندگی قرار دادیم - تا شما به کوشش خود از زمین و آنچه در آن است، استفاده برید و شکرگزارید، ولی - شما اندك شکر میکنید.]اعراف:[9 پس چون نماز به پایان رسید، در زمین پراکنده شوید و از فضل و احسان خدا یاري جویید.]جمعه:[10 و - خداوند - از رحمت خود، براي شما شب و روز را قرار داد تا در شب بیارامید و - در روز - از فضل او بجویید، شاید شکرگزار باشید.]قصص:[73
