بخشی از مقاله
چکیده
در کشور ما ایران،به علت دارا بودن چهاراقلیم متفاوت گرم ومرطوب،گرم وخشک،معتدل ومرطوب و سرد،معماری های متفاوتی - بویژه درسبک مسکن بومی - هماهنگ با اقلیم بوجود آمده است که درساخت این محیط ها به کارگیری مصالح ومواد بومی که کمترین تاثیر نامطلوب برمحیط دارندوهمچنین کاهش میزان انرژی مصرفی با استفاده از مصالح محلی،موجب پایداری محیط زیست وافزایش دوام بنا هاگردیده اند.
در طراحی بافت های کهن،گذرگاه ها،ساباط،محله ها و راسته ها،ملحوظ نمودن شرایط اقلیمی را مد نظر قرار داده اند.ساکنین شهر تاریخی سمنان نیز در طول تاریخ چند هزار ساله خود در مسیر راه ابریشم، به مانند تمام ساکنین مناطق ایران،درمعماری وشهرسازی خود چنین مسائلی را رعایت نموده اند که نمونه های برجامانده از بناهای تاریخی،گواهی بر این ادعاخواهد بود.
خصوصیات اقلیمی این شهر که درحاشیه کویر مرکزی ایران واقع شده-وجودساعات آفتابی بالا،بادهای شدید درفصول مختلف سال،گردوغبارمحلی و..موجب شده تابناهای منطقه همساز با اقلیم درنظر گرفته شود.دراین مقاله با استفاده از اطلاعات موجود هواشناسی منطقه ونیزدریافت های علمی وعینی دیگر وبررسی بناهای سنتی موجود در شهر سمنان،سعی شده شرایط اقلیمی منطقه از نظر معماری همساز با اقلیم و فاکتورهایی چون پایداری معماری وبهره گیری مناسب از انرژی های موجود،مورد ارزیابی قرار گیرد.
نتایج حاصل نشان می دهدکه مردم شهر سمنان در طول سالیان دراز درساخت بناهای خود به موارداقلیمی چون جهت وزش بادهای غالب وزاویه تابش خورشید ومدت زمان آن توجه نموده اند.همچنین براساس معیارهای معماری همساز با محیط زیست واقلیم، معماری سنتی درشهر تاریخی قومس - سمنان - معماری همراه وهمزیست با محیط زیست طبیعی وپایدار می باشد.
.1 مقدمه
تاریخ تکاملی بشر در حقیقت تاریخ تبدیل انرژی ها به صورت های مختلف بوده و مملو از ابداعات و اختراعات و کشفیات در این جهت است . به طور کلی انرژی ها نیز به دو دسته انرژی های تجدید پذیر و انرژی های نجدید ناپذیر تقسیم می شوند .بخش اعظم انرژی های مورد استفاده بشر تجدید ناپذیر هستند . در کشور های پیشرفته مانند اروپا، تقریبا هر نفر یکصد "گیگا جونز"، معادل 3/5تن زغال سنگ انرژی در سال مصرف دارد. در آمریکا و کاندا این رقم برای هر نفر به ده تن در سال می رسد . این در حالی است که در کشورهای توسعه نیافته و غیر صنعتی هر نفر 0/1 تن یعنی0/01 بالاترین مصرف ، انرژی صرف می کنند
در گذشته بدین صورت بود که معماری سنتی انسان را به تفکر و تعلق وا می داشت که نمونه ای از تلاش انسان برای بهره مندی بیشتر از حداکثر پتانسیل های اقلیمی جهت رفاه و آسایش بود - کسمایی، . - 1387 متاسفنه در حال حاضر با غالب شدن معماری وارداتی شاهد طرح ها و بناهای یکسانی هستیم که در مناطق با شرایط آب و هوایی مختلف اجرا می گرددو انبوه سازی ساختمان ها به شکل یکنواخت و قوطی های بی محتوا و خالی از زیبایی روی هم ساخته می شوند و ضمن مصرف بی رویه سوخت ها و هدر دادن سرمایه ملی شهرها را به سوی اقلیمی غیر قابل تامل سوق می دهد
بیشتر دست اندرکاران ، فرم ظاهری معماری گذشته را تقلید کرده و نام معماری سنتی روی آن می گذارند
امروزه نه تنها در ایران در این زمینه حرکتی جدی صورت نگرفته بلکه حتی در برخی از شهرها خانه های هماهنگ با اقلیم رو به نابودی گذارده اند و دلیل آن چیزی نیست جز تقلید از سبک معماری مخرب غرب و سودجویی برخی از افراد و کوتاهی دست اندرکاران که به این شیوه مرتکب دو اشتباه شده اند:
اول ، پیروی از یک سبک معماری غلطف دوم اجرای نمونه های این نوع معماری به صورت ناقص.
در صورتی که فرم ظاهری معماری قدیم در اثر استفاده از مصالح ساختمانی منطقه، کارایی مصالح از لحاظ ایستایی و مقاومت در برابر بادها و فشارهای وارده بر ساختمان ، مقابله در برابر گرما و سرما ، نزولات جوی شکل می گیرد
امّا تلاش هایی نیز در جهت غلبه بر شرایط محیطی صورت گرفته و حل برخی مشکلات فعلی و مخاطرات زیست محیطی آتی عزمی جدی را در مقیاس های ملی و جهانی می طلبد. یکی از راه های مقابله با این نوع مشکلات صرفه جویی در مصرف سوخت های فسیلی از طریق معماری همساز با آب و هوا است چراکه با این روش می توان علاوه برصرفه جویی در مصرف منابع محدود انرژی از آلودگی زیست محیطی نیز تاحد زیادی کاست و به درجه آسایش مناسب و محیط های شهری باتوسعه و معماری پایدار دست پیدا کرد.
.2 محیط زیست شهری
امروزه یکی از مسائل مهم بشر، حفظ محیط زیست شهری و کاهش آلودگی آن می باشد. از این رو اکثر کشورهای جهان، جهت کاهش آلودگی همت گمارده اند. در این میان فضاهای معماری می توانند نقش مهمی در کاهش این آلودگی ها داشته باشند. زیرا یکی از مهم ترین آلوده کننده های محیط زیست به شمار میروند. بنابراین با رشد روز افزون ساخت و ساز، این مسئله باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد
دراین راستا نقی زاده در مقاله ای تحت عنوان"مصرف سوخت در ساختمان و آسیب های زیست محیطی" بیان می کند : درصد بالایی از جمعیت جهان در شهرهای بزرگ زندگی می کنند که میزان آلودگی های هوای آنها از حد مجاز تعریف شده توسط سازمان جهانی بهداشت - - WHO بیشتر است.
این آلودگی ها شامل سرب، ذرات معلق، دود، دی اکسید کربن، گوگرد، اکسیدهای ازت، منواکسیدکربن و... می باشند که عمدتا از سوخت های فسیلی تولید می شوند. سوخت های فسیلی نه تنها به هنگام مصرف که حتی در موقع تولید و حمل و نقل نیز یکی از آلاینده های مهم زیست محیطی هستند. به این ترتیب خیلی قاطعانه می توان گفت که مصرف آنها با تقلیل یابد . برای این کاهش راه ها و شیوه های مختلفی قابل ذکر است که یکی از مهم ترین آنها تمرکز بر برنامه ریزی انرژی مصرفی در ساختمان ها در جهت بهینه سازی است
از سوی دیگر امروزه با توجه به آلودگی هایی که انواع سوخت های فسیلی به همراه دارند تمرکز اصلی بر مصرف گاز طبیعی قرار گرفته است. اما باید توجه داشت که این نوع سوخت نیز آلودگی هایی را برای محیط زیست در پی دارد. ازاین رو بهتر است که علاوه بر تقلیل و حذف استفاده از انرژی های فسیلی در ساختمان ها، از انرژی های جایگزین فاقد آلودگی نیز در فضاهای معماری استفاده گردد.فناوری های نوینی چون معماری سیز، دیوار سبز، بام سبز و از این قبیل فناوری های نوین در ساخت وساز شهرهای می توان تاثیرات بسیاری را در پاسداری از محیط زیست شهری وکاهش آلودگی ها داشته باشد.
معماری پایدار و سبزمنطبق بر محیط زیست در شهرها
از طریق معماری می توان جامعه را ازمطلوبیت و ارزش فراوان اقتصادی وزیست محیطی انرژیهای بی زیان و آرام مطلع کرد. انرژیهایی که از دیدگاه معماران می تواندآن را زیبا نامید.آینده جهان در زیبایی های زیبا نهفته است.معماری سنتی و ارزشهای زیست محیطی معماری سنتی ایران واجد ارزشهای بسیارفراوان درشیوههای گوناگون استفاده بهینه ازانرژی و بهره برداری اکولوژیک از انواع انرژیها و خصوصا کاربرد انرژیهای پایدارو بی زبان است که میتوان بهره برداری از حرکت هوا و ایجاد نسیم عمده ترین و رایج ترین نوع کاربردانرژیهای بی زیان در معماری سنتی ایران است.
با این حال همه عناصر اربعه فلسفی وآیینی دارای کاربرد عالی زیست محیطی در مدنیت و معماری ایران قدیم بوده است واز طرف دیگر نوع مصالح و فنون ساختمانی رایج در گذشته خصوصا آنچه که در رابطه باپایداری بنا به کار می رفته و عناصر باربر اصلی عناصر افقی و عمودی به علت دارا بودن حجم و وزن زیاد به طور طبیعی در مقایسه با مصالح و مواد سبک وزن و کم حجم کنونی دارای ظرفیت بالای نگهداری و ذخیره انرژی و متعادل سازی حرارت درفضاهای ایجادشده بوده است.
این ویژگی به هیچ روی به معنای آن نیست که زیبایی آسایش پایداری عالی زیست محیطی و ابتکارات مربوط به استفاده بهینه از انرژی در معماری ایرانی امری خود به خودی و پیش پا افتاده و بی نیاز از قدرت خلاقه و عللم و دانش تلقی شود. بر خلاف بررسی دقیق ویژگیهای معماری ایرانی حاکی از برخوردداری از دانش وآگاهی بسیار و هوشمندی و دقت در جزییات معماری به امر ایجاد فضای راحت و آسایش داخلی زیبایی استحکام و عدم تخریب محیط و حفظ کیفیت زیست است
تکنولوژی یک نیاز برای انرژی پاک بشر با استفاده از انرژی از طریق کشاورزی، توانست محیط طبیعی را مطابق نیازهای خود به تسخیر درآورد. مادامی که ار نژی نه تولید می شود و نه مصرف و تنها انتقال می یابد، کلیه انواع انرژی ارائه شده، یا به شکل انرژی خورشیدی، که به صورت بیولوژیک در گیاهان ذخیره می شود و یا به صورت سوخت فسیلی در نفت، گاز و زغال سنگ وجود دارد. نوآوریهای تکنولوژیک قادر است تا هریک از این منابع کشف شده را در جهت ارتقاء سطح تولید، در هر مورد و زمینه جدیدی از استفاده ، بکار ببندد.
استفاده های اولیه انرژی موجب طی مراحلی چون استفاده از انرژی ماهیچه ای تا کشف آتش و در نتیجه فرآیند سوخت چوب تا تلخیص انرژی های تجدید ناپذیر از سوخت مواد فسیلی و تبدیل آنها به انرژی الکتریسیته گشته است. انرژی ماهیچه ای و سوزاندن چوب حتی در کشورهای صنعتی هنوز بخش قابل توجهی از انرژی مورد نیاز را تامین می کند . قبل از انقلاب صنعتی ، انرژی مورد استفاده بشر اساسا تجدید پذیر بود .
فرم و طراحی شهرها بر اسا اقلیم موجود به گونه ای طراحی می شد تا حداکثر استفاده از ارنژی خورشید و باد را برای شهروندان فراهم سازد . این موضوع در شهرهای ایران و به خصوص شهرهای کویری به خوبی مشاهده می شود. سازماندهی صنعتی پس از انقلاب به طور غالب بر اساس انرژی بخار با استفاده از سوخت زغال سنگ به جای سوزانیدن چوب صورت گرفت .
این تکنولوژی با افزایش تقاضا برای مصرف انرژی بیشتر موجه گشت .انقلاب صنعتی در واقع انقلابی در سوخت فسیلی بود و هرچند پیشرفت وسیعی را به دنبال داشت، اما عواقب وخیمی مانند آلودگی هوای شهرها، که در سلامتی ساکنین موثر بود، را در بر داشت .با توجه به اینکه انرژی بدست آمده از سوخت های فسیلی پایان پذیر است، استفاده به جا وحساب شده و اصلاح راندمان انرژی و بهینه مصرف کردن آن بسیار توسعه یافته است .
یکی از جنبه های مهم در جهت افزایش راندمان انرژی ، اطمینان از استفاده به جا از نوع انرژی برای منظور خاص می باشد. برای مثال هزینه تولید برق هدر شده در خطوط انتقال نیرو بسیار بیشتر از میزان مصارف مربوطه می باشد . انرژی هدر رفته در این فرآیند قادر است تا گرمایش تمامی خانه های امریکا را فراهم سازد
در دهه 86-95 میلادی مصرف عمده انرژی جهان Q-BTU 361 که معادل KWh یا 2A10*105/8 می باشد بوده است. عمده انرژی مصرف شده در جهان از سوخت زغال سنگ، فراورده های نفتی، انرژی هسته ای و منابع انرژی تجدید پذیر بوده اند . میزان مصرف منابع انرژی تجدید پذیر 12/6 درصد بوده است که از این مقدار 10/3درصد متعلق به مصرف انرژی تولید شده از طریق بیوماس سنتی می باشد. در بخش های ساختمان، صنعت و حمل ونقل به ترتیب، 50و25و 25 درصد بوده است . مصرف انرژی در بخش ساختمان به ترتیب زیر می باشد :
الف - روشنایی 25
ب - گرمایش و سرمایش 45
ج - وسائل و تجهیزات 15
د- اتلاف انرژی 15 میزان قابل توجه 50 مصرف انرژی در ساختمان که 15 در صد آن تلف می شود، از یک طرف و میزان 70 مصرف در روشنایی و گرمایش و سرمایش از طرف دیگر حائز اهمیت است. به هرمیزان صرفه جویی در مقادیر فوق خود اثر قابل ملاحظه در کلان انرژی خواهد داشت
