بخشی از مقاله
چکیده
در حال حاضر دانههای روغنی در بین محصولات زراعی اهمیت خاصی داشته و پس از غلات دومین ذخائر غذایی جهان را تشکیل میدهند. روغنهای نباتی تولید شده به طورعمده از دانههای روغنی نظیر سویا، آفتابگردان، پنبه دانه، بادام زمینی و کلزا به دست میآید. امروزه صنعت روغن کشی جزو صنایع راهبردی محسوب میشود. در ایران نیز اراضی قابل کشت وسیع و زمینههای مساعدی برای کشت دانههای روغنی وجود دارد اما متاسفانه براساس آمارهای موجود هنوز بیش از 95 درصد روغن مورد نیاز کشور از خارج تامین میشود.
با وجود این گیاهان روغنی رایج مانند سویا، آفتابگردان و کلزا علی رغم مزیتهای فراوان، خود دارای محدودیتهای از جنبههای مختلف کشت و شرایط اقلیمی میباشند و احتیاحات بالایی نسبت به آب و نهادهها دارند. بنابراین نیاز به محصولات روغنی جدید با سازگاری بیشتر و احتیاجات کمتر به شدت احساس میشود. در این تحقیق رقم اصلاح شده کاملینا بنام "سهیل" در اراضی هفت شهرستان از اقلیم های استان کرمانشاه - کنگاور، سنقر، اسلام آباد غرب، سرفیروزآباد، کرمانشاه، صحنه و سرپل ذهاب - کشت گردید. جهت پایداری کشت و حفظ محیط زیست، کشت در شرایط دیم و بدون استفاده از کود، سم و علفکش انجام شد.
نتایج نشان داد که عملکرد کاملینا در شهرستان های سرپل ذهاب 1/41 - تن در هکتار - و اسلام آباد غرب 1/39 - تن در هکتار - بیشترین میزان بوده است. کمترین میزان عملکرد هم مربوط به شهرستان سنقر 1/1 - تن در هکتار - بود. نتایج نشان داد که در تمامی اقلیمهای استان می توان حداقل یک تن در هکتار دانه کاملینا - معادل 350 کیلوگرم روغن - در شرایط دیم و با حفظ منابع آبی، بدون استفاده از کود و سموم شیمیایی تولید نمود و یک روغن خوراکی سالم و ارگانیک به جامعه ارائه داد.
-1 مقدمه
گیاه روغنی - Camelina sativa - جزء خانواده براسیکاسه است و در آزمایشات مختلف نشان داده شده است که احتیاجات آبی بسیار کمتر و مقاومت به سرمای بهاره بیشتری نسبت به سایر گیاهان روغنی بخصوص کانولا دارد. همچنین این گیاه مقاومت بسیار بالایی نسبت به آفات رایج در دانه های روغنی مانند سوسک های گرده خوار دارد. پتانسیل تولید عملکرد بالا در گیاه کاملینا در شرایط ایالت مونتانای آمریکا به اثبات رسیده و امکان قرار گرفتن آن به عنوان گزینه مناسب در تناوب با غلات دانه ریز، مناسب گزارش شده است. کاملینا بومی اروپا و آسیای جنوبی است و به عنوان علف هرز در برخی مزارع رشد میکند.
اما سابقه کشت و کار آن به 4000 سال پیش میرسد. در زمان روم و یونان باستان کشت این گیاه به عنوان یک گیاه روغنی توسعه یافت. این محصول به صورت خالص و یا مخلوط با سایر محصولات کشت می گردید. مرکز رشد عمده این گیاه از اروپای شرقی تا آسیای مرکزی گسترش دارد و در خلال و بعد از جنگ های جهانی کشت میشد. کشت این محصول در آبان ماه انجام می شود و با توجه به اینکه مقاومت بالایی به سرما دارد برودت هوا تاثیری در عملکرد بهینه آن ندارد و زمان برداشت آن اواخر اردیبهشت ماه است.
مطالعات اخیر نشان داده است که گیاه کاملینا دارای خواص ویژه و منحصر به فردی میباشد که مهمترین این خصوصیات توقعات کم این گیاه و حساسیت کم این گیاه به آفات و امراض است. استفاده از گیاه کاملینا بعنوان سوخت جت، انتشار کربن را از موتور جت کاهش می دهد و با توجه به این که تولید کاملینا در بسیاری از اقلیم ها هزینه تولید کمتری نسبت به سایر دانه های روغنی دارد، گزینه مناسبتری نسبت به سایر روغن های گیاهی برای استفاده در تولید سوخت زیستی یا بایوفیول می باشد.
دانه این گیاه حاوی 25-35 درصد روغن و کنجاله آن حاوی 36 درصد پروتئین می باشد. لازم به ذکر است که برای درصد روغن کاملینا تنوع خوبی مشاهده شده است و تا بالاتر از 40 درصد هم گزارش وجود دارد - کهریزی و رستمی احمدوندی، . - 1394 وابستگی بیش از 95 درصدی کشور به روغن های وارداتی، افزایش 7 برابری سرانه مصرف روغن در کشور، خروج بیش از 4 میلیارد دلار ارز از کشور به صورت سالانه برای واردات روغن، کاهش 60 درصدی تولید روغن در داخل کشور طی 45 سال اخیر از جمله موضوعات قابل تامل در سیستم کشاورزی و صنایع غذایی کشور می باشد - کهریزی و رستمی احمدوندی، . - 1393 کاملینا خواص بسیار زیادی دارد و از این جهت یک گیاه کاملاً منحصر به فرد به شمار میرود از جمله این خواص میتوان به موارد زیر اشاره کرد.
تغذیه: از روغن کاملینا برای افزایش ارزش غذایی در مواد خوراکی از جمله انواع نان ها و کره و نیز روغن سرخ کردنی استفاده میشود.
سلامت و بهداشت: وجود امگا 3 بالا در این گیاه باعث شده است در مصارف پزشکی از جمله در جلوگیری از ابتلا به سرطان و درمان چاقی پس از یائسگی در زنان کاربرد داشته باشد.
صنعت سوخت: شرکت های تجاری تولید سوخت های زیستی در سراسر جهان از روغن این گیاه به مانند گیاهان روغنی دیگر مانند سویا در تولید صنعتی سوخت های زیستی استفاده میکنند.
صنایع صمغ و انواع واکس ها: روغن کاملینا می تواند جایگزین مناسبی برای واکس های جاجوبا - که گران و کمیاب میباشد - باشد که کاربرد زیادی در صنایع مختلف از جمله صنایع آرایشی و بهداشتی دارد.
حفاظت خاک و بذر: وجود لایه صمغی که اطراف بذرهای کاملینا را در بر گرفته است می تواند به عنوان پوشش برای سایر بذور استفاده شود تا فرایند جوانه زنی در آنها به آرامی و با ایمنی بیشتری در خاک انجام شود. همچنین از این صمغ میتوان در جلوگیری از فرسایش خاک نیز استفاده کرد.
صنعت تغذیه طیور و ماهی: کیفیت بالای کنجاله کاملینا با 5 درصد امگا 3، 40 درصد پروتئین، 10 تا 12 درصد روغن و 1600 کالری به ازای هر پوند آن را تبدیل به یک جیره غذایی مناسب در تغذیه دام، طیور و ماهی کرده است. کاملینا، محصولی روغنی با خواص منحصر به فردی از قبیل موارد زیر میباشد - رضیئی و همکاران، : - 1395
.1کاملینا دارای خواص زراعی منحصر بفردی است که بصورت پایداری احتیاجات خاک و کنترل علف هرز را کاهش داده و یا آنها را مرتفع میسازد.
2. این گیاه با سیستم های خاکورزی کم و یا بدون خاکورزی سازگار است.
3. گیاه کاملینا مقاومت بالایی به خشکی و هجوم آفات و امراض دارد.
4. این گیاه مقاومت بالایی به دماهای بالا در زمان گلدهی دارد.
5. میتواند به عنوان محصول پوششی هم مورد استفاده قرار گیرد.
6. کشت آن در انواع بافت خاک حتی خاک های سبک و شنی و نیز خاک های دارای مواد مغذی پایین نیز به خوبی امکان پذیر است.
7. کشت آن حتی در زمینهای پست و حاشیه ای نیز امکان پذیر است.
مهمترین وجوه تمایز این گیاه با دانه های روغنی دیگر به شرح زیر میباشند : - Kahrizi et al., 2015 -
نیاز آبی کمتر بصورتی که در شرایط اقلیمی کرمانشاه در اراضی دیم بخوبی قابل کشت بوده و عملکردی بالاتر از متوسط جهانی دارد. خاصیت اللوپاتی آن بیشتر از سایر گیاهان روغنی بوده و آن را در رقابت با علف های هرز موفق تر میکند. درصد امگا 3در کاملینا بسیار بالاتر از سایر دانه های روغنی و تقریباً به اندازه روغن کتان است.
امکان برداشت مکانیزه آن با توجه به ارتفاع مناسبی که دارد امکانپذیر است این در حالی است که یکی از مهمترین مشکلات در کشت گیاهان دارویی هزینه های بالای برداشت بصورت سنتی و دستی است. با توجه به اینکه این گیاه طول دوره رشد خود را بسیار زود سپری میکند و زمان برداشت آن در شرایط اقلیمی کرمانشاه اواخر اردیبهشت ماه است بنابراین امکان کشت محصول دوم در شرایط آبیاری بعد از برداشت آن وجود دارد.
بدلیل ترکیب مناسب اسیدهای چرب غیر اشباع اسید اولئیک - امگا - 9، اسید لینولئیک - امگا - 6، اسید آلفا لینولنیک - امگا - 3 و ...، داشتن پایین ترین میزان اسیدهای چرب اشباع با کیفیت ترین روغن خوراکی است که دارای خواص دارویی نیز میباشد. کنجاله کاملینا نیز به عنوان یکی از مناسب ترین منابع در تغذیه دام و طیور می باشد. این گیاه در مرحله روزت نیاز به سرمای 3-6 درجه سانتیگراد به مدت 40-45 روز برای شروع گلدهی دارند . - Raziei et al ., 2016 -
