بخشی از مقاله
چکیده:
آب که حیات همه موجودات زنده به آن وابسته است، اساسیترین عامل توسعه کشاورزي و تولید بیشتر غذا به شمار میرود. به همین دلیل است که سازمان خواربار جهانی - FAO - آب را منبع اصلی امنیت غذایی معرفی میکند. کمبود آب در بخش کشاورزي منجر به پیامدهایی از جمله افزایش حمله حشرات، افزایش آفات و بیماریهاي گیاهی، افزایش شوري و در نتیجه کاهش حاصلخیزي خاك ، کاهش تولیدات زراعی، دامی، باغی و همچنین کاهش تولیدات در سایر حوضه هاي دیگر بخش کشاورزي شده که همگی زمینه را براي کاهش درآمد ، افزایش فقر و مهاجرت کشاورزان فراهم آورده و بعنوان چالشهایی کلی در پیش روي توسعه بخش کشاورزي مطرح هستند.
قسمت اعظم ایران در قلمرو آب و هواي خشک و نیمه خشک جهان قرار دارد و وقوع خشکسالی از ویژگیهاي اصلی آب و هواي ایران محسوب میشود همچنین علاوه بر قلت بارندگی، نوسانات شدید آن در مقیاسهاي روزانه، فصلی و سالانه از جمله خصوصیاتی است که موجب عدم اطمینان کافی نسبت به دریافت حداقل آب مورد نیاز جهت مصارف کشاورزي، تغذیه جریانهاي سطحی و سفرههاي زیر زمینی و مصارف انسانی میشود.
از یک طرف بخش کشاورزي - به لحاظ تنوع و گستردگی فعالیتها - ، بیش از 90 درصد از کل آب مصرفی کشور را به خود اختصاص میدهد و از طرف دیگر واقع شدن کشور در اقلیم خشک و نیمه خشک و محدودیت منابع آب، و نیز با توجه به اینکه کمبود آب یک مشکل و مانع اساسی پیش روي توسعه بخش کشاورزي به حساب می آید، بنابراین توجه جدي به »مدیریت استحصال و اصلاح بهرهوري از آب« و »استفاده برنامهریزي شده از هر قطرهي آب را « امري واجب و ضروري میسازد. به طوري که امروزه شعار مصرف آب در کشاورزي، محصول بیشتر از هر قطره آب - more crop per drop - می باشد.
لذا افزایش بهره وري و نیز کارایی مصرف آب با استفاده از راهکارهاي فنی - تسطیح اراضی، استفاده از سیستم آبیاري تحت فشار - ، مدیریتی، تشکیلاتی - سازمانهاي غیر دولتی،تشکل هاي مردمی - و راهکارهاي زراعی - استفاده از ارقام اصلاح شده و مقاوم به خشکی، تغییر الگوي کشت، انجام کشت مخلوط، کشت گیاهان با ارزش و استفاده از سیستم کم آبیاري - ؛ همچنین مدیریت منابع آب بمنظور مبارزه با بحران کمبود آب با استفاده از راهکارهاي کوتاه مدت نظیر مدیریت بهتر خاك، حفظ حاصلخیزي خاك، کنترل آفات و علفهاي هرز، آبیاري گیاه تنها در زمان نیاز آن، آبیاري دقیق و... ، و نیز راهکارهاي بلند مدت نظیر احداث سدها، بندهاي انحرافی، طرح هاي آبخیزداري و... از جمله اقدامات اصلی و ضروري می باشد، که در این مقاله به تفصیل به این راهکارها پرداخته خواهد شد.
مقدمه:
بخش کشاورزي در ایران یکی از مهمترین بخشهاي اقتصادي می باشد و این در حالی است که کمبود آب اصلی ترین عامل محدود کننده تولید محصولات کشاورزي و غذایی می باشد. در حدود 93 درصد - 80 بیلیون متر مکعب - منابع آب تجدید شونده کشور در کشاورزي فاریاب مصرف می گردد ولی تولیدات کشاورزي حاصل از آن - 51 میلیون تن - تقاضاي نیاز غذایی کشور را نمی نماید.
- کشاورز و حیدري، - 1382 به گزارش ایسنا، از 50 سال پیش که فناوري حفر چاه عمیق در کشور به وجود آمد، آب زیرزمینی که طی مدت 50 هزار سال در دل زمین ذخیره شده بود، از دل زمین کشیده شد، بهطوريکه در حال حاضر سالانه به میزان هفت میلیارد متر مکعب آب زیرزمینی که متعلق به همه نسلهاست، از بین میرود. نتایج تحقیقات و مطالعات مختلف بیانگر آن است که در بخش کشاورزي، آب به شکلهاي مختلف و به میزان زیادي تلف میشود بهنحوي که بازده کل آبیاري در کشور بین 35 تا 40 درصد تغییر میکند. یعنی حدود 60 درصد از منابع آب بهصورت تبخیر، نفوذ عمقی، جریانات سطحی به زهکشها و از طریق رودخانههایی که به دریا ریخته یا از مرزهاي از کشور خارج میشوند، تلف میگردد. - اطلاعات، - 1387
بحران کمبود آب:
پیش بینی مجامع جهانی حاکی از آن است که تا سال 2050 میلادي مسئله منابع آبی، اصلی ترین موضوع مورد بحث جهان خواهد بود چرا که تا آن زمان جمعیت جهان به مرز 9/4 میلیارد نفر خواهد رسید و در نتیجه تأمین آب و مواد غذایی و حفظ محیط زیست مهمترین دغدغه مدیران و رهبران کشورها خواهد بود. این وضعیت بویژه براي کشورهاي خاورمیانه با پنج درصد جمعیت جهان و دسترسی به یک درصد از آبهاي شیرین بسیار نگران کننده است.
کشور ایران نیز بر اساس پیش بینی هاي انجام شده توسط سازمان ملل متحد و در صورت تداوم وضعیت موجود تا سال 2025 به لیست کشورهاي با وضعیت کمبود آب خواهد پیوست. - مهرزاد و خالدي، - 1382 چرا که علیرغم حجم تقریبا ثابت کل آب سالانه کشور و تقاضاي آب بهعلت رشد نسبتاً بالاي جمعیت، توسعه کشاورزي، شهرنشینی و صنعت در سالهاي اخیر، متوسط سرانه آب قابل تجدید کشور تقلیل پیدا کرده است. بارندگی کم، خشکسالی هاي پی در پی، آبیاري سنتی، افزایش سیل خیزي ، برداشت بی رویه از منابع آبی کشور و افت سطح آبهاي زیرزمینی در این کشور خشک و نیمه خشک، هریک به نوعی می توانند منجر به تشدید بحران کمبود آب گردند. - خسروشاهی، - 1386
کمبود آب چالش توسعه کشاورزي:
کمبود آب یکی از بزرگترین چالش هاي قرن حاضر بخصوص در بخش کشاورزي است و نکته مهم آن است که آب در تولید محصولات کشاورزي و تحقق توسعه روستایی بمنظور بهبود امنیت غذایی و فقرزدایی نقش اساسی دارد . با توجه به اینکه پراکنش بارندگی سالیانه از لحاظ زمان و مکان در ایران نامناسب می باشد و راندمان آبیاري هم در کشاورزي پایین است ،آب به عنوان محدود کننده ترین عامل تولیدي در کشاورزي مطرح می باشد .
