بخشی از مقاله
چکیده: در سالهای اخیر مفهوم سرمایه در ادبیات رشد درون زا توسعه یافته است به گونهای که علاوه بر سرمایه فیزیکی، سرمایه انسانی را نیز دربرگرفته است. در واقع بنگاههای اقتصادی با سرمایهگذاری در سرمایه انسانی - آموزش حین خدمت - ، در جهت افزایش بهرهوری نیروی کار و در نتیجه افزایش تولید با استفاده از مقدار مشخصی از نهاده نیروی کار تلاش مینمایند. فعالیت در صنعت خدمات فنی مهندسی تنها با تکیه بر نیروی انسانی متخصص و کارآمد امکانپذیر و بخش اصلی سرمایه مورد نیاز جهت فعالیت در این صنعت به سرمایه انسانی مربوط میشود.
به همین علت مسائل مرتبط با آموزش حین خدمت بیش از پیش مورد توجه مدیران قرار میگیرد. در این میان مسئله چگونگی کنترل توزیع هزینههای آموزشی و میزان عمومیت این گونه هزینهها در بین کارکنان مورد توجه مدیران بنگاههای اقتصادی قرار دارد. این پژوهش چگونگی کنترل توزیع هزینههای آموزشی در شرکت مهندسی بینالمللی فولاد تکنیک را تا سال 1380 بررسی مینماید.
-1مقدمه
در متون کلاسیک اقتصاد، میزان تولید یک واحد تولیدی تابعی از میزان کار و سرمایه به کار گرفته شده است. در واقع واحدهای فیزیکی تولید با استفاده توأم از نیروی کار - کارگر - و واحدهای سرمایه فیزیکی و مالی به دست میآیند. با مطرح شدن نقش سرمایه انسانی - نیروی کار آموزش دیده - در اقتصاد امروزی، شکل تابع تولید را از حالت کلاسیک خود خارج شده و تولید به صورت تابعی از سرمایه فیزیکی، سرمایه انسانی درآمده است.
در حقیقت نیروی کار به دو بخش نیروی کار ساده و متخصص تقسیم شده و سرمایه انسانی به نیروی کار متخصص آموزش دیده اطلاق میگردد . مورد آشکار از این گونه توابع تولید در صنعت خدمات طراحی- مهندسی قابل مشاهده است. در این صنعت نقش نیروی انسانی نسبت به سایر شاخههای تولید برجستهترشده و از یک عامل ساده تولید , به عاملی همسنگ سرمایه مالی و سرمایه فیزیکی تبدیل شده است، به گونهای که در این صنعت سرمایه فیزیکی و سرمایه مالی نسبت به سرمایه انسانی از اهمیت بالاتری برخوردار نیستند.
بنابراین می توان ادعا کرد فعالیت در صنعت خدمات فنی- مهندسی تنها با تکیه بر نیروی انسانی متخصص و کارآمد امکانپذیر است و بخش اصلی سرمایه مورد نیاز جهت فعالیت در این صنعت به سرمایه انسانی مربوط میشود و انباشت سرمایه انسانی است که با تأثیرگذاری بر بهرهوری نیروی کار موجب افزایش سودآوری واحدهای فعال در این صنعت میگردد.
در بخش اول این پژوهش در مورد سرمایه انسانی و بهرهوری در صنعت خدمات فنی- مهندسی به صورت مقدماتی بحث میشود. در بخش دوم روش تحقیق مورد بحث قرار میگیرد که شامل تعریف سرمایه انسانی، رابطه بین سرمایه انسانی، آموزش و بهرهوری و مروری بر نظریهها و شاخصهای توزیع میشود. در بخش سوم شواهد تجربی مورد بحث قرار میگیرد. در این بخش پس از توصیف دادههای آماری، به محاسبه شاخصهای توزیع میپردازیم. در بخش چهارم نتایج پژوهش به طور مشخص ارائه میشود و در بخش پنجم سیاستهایی در جهت بهبود توزیع هزینههای آموزشی پیشنهاد می شود.
-2روش تحقیق
-2-1تعریف سرمایه انسانی
سرمایه انسانی عبارت است از علم و دانش، مهارت و تجربه، توان و قابلیتها و نظم و انظباطی که در نیروی کار یک جامعه ذخیره میشود و سبب افزایش بهرهوری کار آنان در تولید اجتماعی میگردد. تشکیل سرمایه انسانی، عبارت است از سرمایهگذاری در سرمایه انسانی که به وسیله آن دانش، مهارت و توان افراد توسعه یابد و موجب خلاقیت و کارایی آنان در مراحل استفاده از منابع تولید گردد.[14] بر اساس نظریه سرمایه انسانی، درآمدها، به صورت مستقیم از تفاوت در ویژگیهای شخصی افراد ناشی میشود.
مهمترین این ویژگیها شامل مواردی همچون سالهای تحصیل، کیفیت تحصیل، میزان تجربه کاری، تواناییهای ذاتی، پشتوانه خانوادگی یا موقعیت اجتماعی- اقتصادی والدین و غیره میشوند. [1] در کشورهای فقیر و در کشورهای غنی سرمایهگذاری انسانی از جمله هدفهای معمول سیاسی به شمار میرود. دولتمردان در کشورهای ثروتمند صحبت از کمبود مهارتها و نیاز به بهبود برنامههای کارآموزی می نمایند.
در کشورهای فقیرتر بر بهداشت و درمان و آموزش و پرورش عمومی بهتر تأکید میورزند . در هر دو مورد، هدف آنها بهبود چیزی است که اقتصاددانان آن را "سرمایه انسانی" مینامند. یعنی بهداشت و درمان، آموزش و پرورش و مهارتهای نیروی کار.[2] هنگامی که از "تشکیل سرمایه انسانی" صحبت میشود.زمانی است که سرمایهگذاریهای مالی صورت پذیرفته تا تغییرات و تحولاتی در افکار و افعال فرد به وجود آورد. این تحولات که در درون افراد متبلور شده و غیرقابل انفکاک میباشد آنان را قادر میسازد تا:
- 1 کالاها و خدمات بیشتر و بهتری تولید کنند.
- 2 درآمدهای پولی بالاتری تحصیل کنند.
- 3 درآمدهای خود را عاقلانهتر مصرف کنند. - 4 از زندگی لذت بیشتری ببرند.
نظریههای انتخاب تأکید میورزند که افراد آزادند و میتوانند سرنوشت خود را از لحاظ درآمدی تعیین کنند. از آنجا که برخی از اقتصاددانان "اقتصاد" را علم انتخاب تعریف میکنند، نابرابری درآمدها در حقیقت حاصل انعکاس کامل تصمیمات فرد میباشد که با آزادی و بطور عقلایی اتخاذ گردیده است، در این حالت طرفداران نظریههای انتخاب بر این اعتقاد هستند که چگونگی توزیع درآمد را فقط از روش نظریه" سرمایه انسانی" میتوان به درستی تفسیر نمود.
نکته دیگر درباره سرمایه انسانی، استهلاک آن است. سرمایه انسانی نیز بایستی مورد تعمیر، ترمیم و تعویض قرار گیرد تا مثل سرمایههای مادی بیکار و یا مورد اتلاف واقع نگردد. این نوع سرمایه نیز ممکن است، چنانچه نتواند خود را با تکنولوژی موجود تطبیق دهد، قبل از استهلاک از رده خارج شود. تئودور شولتز و گری بکر دو تن از اقتصاددانان معاصر هستند که نظریه سرمایه انسانی را از مرحله کلاسیک و ابتدایی خود به حالت پیشرفته و تحلیلی امروزی ارائه نمودهاند. آنها نشان دادند که متداولترین انواع سرمایهگذاری در سرمایه انسانی در موارد ذیل به حساب میآیند:
- 1 مدرسه، مدارس فنی و حرفهای تحصیلات عالی
- 2 آموزشهای قبل از مدرسه
- 3 آموزشهای بعد از دانشگاه و فارغالتحصیلی
- 4 مهاجرت برای مشاغل و درآمدهای بالاتر
- 5 مراقبت از تندرستی و بهداشت عمومی
- 6 به دست آوردن اطلاعات کافی از عرضه و تقاضای کار و خدمات[15]
2-2 -رابطه بین سرمایه انسانی، بهرهوری و آموزش -2-2-1تعریف بهرهوری
بهرهوری عبارت است از نسبتی که بین محصول به دست آمده و نهاده به کار رفته وجود دارد. این نسبت، معیاری برای ارزیابی کارایی نهادهها است و نشان میدهد که یک بنگاه، یک بخش و یا یک جامعه قادر است چه مقدار محصول را از یک واحد نهاده اضافی بدست آورد.[3]
-2-2-2سرمایه انسانی و بهرهوری
سرمایهگذاری عامل عمده پیشرفت و بهرهوری به شمار میآید. سرمایهگذاریهای انسانی در پژوهش و توسعه، آموزش و پرورش، آموزش ضمن خدمت، بهداشت و جابجایی نیروی کار نیز سرمایهگذاری محسوب میشود. این سرمایهگذاریها که موجب کاراتر ساختن سرمایههای مادی میگردد، در نیروی انسانی تجسم مییابد و بهرهوری نیروی کار را افزایش میدهد.[9] [13]
-2-2-3آموزش
آموزش میتواند به طور گسترده به عنوان همه اشکال یادگیری انسانی تعریف شود یا به صورت محدود به عنوان روندی که در نهادهای ویژهای که مدرسه نامیده شده یا بخش آموزش یک شرکت اتفاق میافتد، تعریف شود. بدون شک آموزش مهمترین شکل توسعه منابع انسانی است.[16] آموزش بیشتر در شرایط متعارف، باعث دریافت حقوق و دستمزد بیشتری میگردد. در حقیقت یکی از آثار مستقیم و مثبت سرمایهگذاری در بخش آموزش افزایش درآمدی است که برای کارشناس، ایجاد میکند، این افزایش درآمد که در طول عمر فرد استمرار خواهد یافت، ناشی از کسب آموزشهای اضافی است که در خود سرمایهگذاری نموده است.
به طور کلی هر قدر میزان کسب آموزش اضافی بیشتر باشد، به همان نسبت درآمد کارشناس بیشتر خواهد بود و این خود دلیلی بر این واقعیت است که آموزش نوعی سرمایهگذاری است. از یک طرف تشکیل سرمایه انسانی توسط سرمایهگذاری آموزشی به تواناییهای بیشتر افراد منجر شده و موجب رشد تولید و افزایش درآمدها میگردد و از طرف دیگر هر قدر درآمد بیشتر باشد مقدار، منابعی که به آموزش تخصیص مییابند بهطور نسبی افزایش خواهند یافت .
[3] در مورد اثرات بلند مدت آموزش , شولتز میگوید: نظریه سرمایه انسانی معتقد است که هر نوع آموزش تمرینی در چارچوب تفکر علمی استدلال منطقی، محاسبات روزمره زندگی، نحوه ارتباط با دیگران، تفاهم و تطبیق با محیط اجتماعی، مطالب و مسائل مهمی را به جوانان میآموزد. بعلاوه بجز مطالب خاص، تکمیل یک دوره آموزشی، کیفیتهایی را از قبیل پشتکار، انگیزه، مسئولیت، تعهد، عادت به مطالعه و ادامه آموزش پس از اتمام دوره آموزش را توسعه میبخشد، که این کیفیتها برای احراز و ارتقای شغل ,فوقالعاده ارزشمند میباشند.[17]
-2-3مروری بر نظریهها و شاخصهای توزیع
روشهای اندازهگیری توزیع ابتدا برای اندازهگیری توزیع درآمدها در یک جامعه ابداع شدهاند اما بطور کلی توزیع هر گونه امکاناتی در یک جامعه میتواند به وسیله این روشها مورد ارزیابی قرار گیرد. در این پژوهش از روش توزیع مقداری یا شخصی برای بررسی نحوه توزیع "هزینههای آموزشی" در بین کارکنان شرکت مهندسی بینالمللی فولاد تکنیک استفاده شده است.
