بخشی از مقاله
چکیده
در این پژوهش، طبقات متعلق به زمان ووچیاپینگین در برش چینه شناسی زال در شمال باختر ایران با هدف مطالعه کنودونتها مورد نمونه برداري دقیق قرار گرفته است. توالی مورد نظر با ضخامت کلی 43 متر، دربردارنده آخرین لایههاي سازند خاچیک و تمام گستره سازند جلفا - لایههاي جلفاي بالایی و پایینی - است که ترکیب سنگ شناسی متنوعی از سنگ آهکهاي خاکستري رنگ تا سنگ آهکهاي ندولار، شیلها و مارنهاي سبز، قرمز تا کرم را شامل میشوند.
با توجه به مطالعات دیرینه شناسی انجام شده و نظر به اهمیت حضور گونههاي شاخصی از جنس Clarkina، تعداد 5 بیوزون کنودونتی شناسایی شده است. این بیوزونها هم ارز بیوزونهاي استاندارد جهانی و قابل مقایسه با مناطقی همچون کوههاي علی باشی، قفقاز جنوبی و چین جنوبی به عنوان منطقه الگوي اشکوب ووچیاپینگین هستند.
مقدمه
در بیشتر نواحی ایران، سنگهاي متعلق به آشکوبهاي ووچیاپینگین - جلفین - و چانگزینگین - دورآشامین - وجود نداشته و مرز پرمین به تریاس به واسطه حضور افقهاي هوازده نظیر ماسه سنگهاي آهندار تیره رنگ و یا عدسیهایی از بوکسیت و لاتریت ناپیوسته است - آقانباتی، . - 1383 با این وجود در نواحی همچون جلفا، شهرضا، آباده، جاده چالوس و آمل، سنگهاي پرمین بالایی نیز حضور دارند و مرز پرمین به تریاس به ظاهر پیوسته است Kozur, 2005 - ؛ . - Angiolini & Carabelli, 2010 برش زال در شمال باختر ایران - جنوب باختر جلفا - نیز از جمله مناطقی است که مرز پرمین تریاس در آن پیوسته و همراه با یک گذر تدریجی است .
- Kozur, 2005 - اولین توصیف از این برش در گزارش نقشه زمین شناسی چهارگوش 1/100000 جلفا ارائه شده است - عبداللهی و حسینی، . - 1375 رخنمون خوب، مسیر دسترسی مناسب و توالی کاملی که در این برش وجود دارد سبب شده تا پس از معرفی اولیه، مورد توجه بسیاري از پژوهشگران بینالمللی قرار گرفته و لذا مطالعات بسیاري از دیدگهاي مختلف همچون سنگ چینه نگاري، شناسایی روزن داران - Mohtet-Aghai et al., 2009 - ، کنودونتها Kozur, 2004 , 2005 - ؛ Shen - & Mei, 2010 و ژئوشیمی رسوبی Korte et al., 2004 - ؛ - Schobben et al., 2015 بر روي آن صورت گیرد.
در میان محققین ایرانی نیز مطالعاتی در قالب پایان نامههاي کارشناسی ارشد و دکتري بر روي برش زال صورت گرفته که از آن میان میتوان به مطالعات انجام شده بر روي کنودونتها - عربی، - 1383 و براکیوپودها - قادري و همکاران، - 1393 اشاره کرد. در نوشتار پیش رو، کنودونتهاي به دست آمده از توالیهاي پرمین بالایی - اشکوب ووچیاپینگین - برش زال بررسی و زون بندي شدهاند؛ ضمن این که بیوزونهاي معرفی شده قبلی تاحدي مورد بازنگري قرار گرفتهاند. برش زال در فاصله 22 کیلومتري جنوب جنوب باختر شهر جلفا و فاصله 2/2 کیلومتري شمال شمال باختر روستاي زال قرار گرفته است.
توالیهاي مورد نظر در این پژوهش شامل رخنمون خوبی از آخرین لایههاي سازندهاي خاچیک مشتمل بر 3/85 متر سنگ آهکهاي خاکستري تیره حاوي چرتهاي سیاه رنگ و 6 متر سنگ آهکهاي حاوي Codonofusiella همراه با 33/15 متر لایههاي منتسب به سازند جلفا - لایههاي جلفاي پایینی به ضخامت 20/75 متر و لایههاي جلفا بالایی به ضخامت 12/40 متر - ، مجموعاً به ضخامت کلی 43 متر میباشد.
بحث و نتیجهگیري
توالیهاي متعلق به بازه زمانی پرمین پسین، با توجه به قرارگیري در حدفاصل دو رویداد انقراضی مهم در پایین - رویداد انتهاي گوادالوپین - و بالا - رویداد انقراضی انتهاي پرمین - حائز اهمیت هستند Kobayashi, 1999 - ؛ Saitoh . - et al., 2013 مطالعه فوناي کنودونتی به دست آمده از توالیهاي ووچیاپینگین برش زال نشان میدهد بیشترین گسترش این فونا در لایههاي سنگ آهکی مارنی خاکستري روشن، سبز، کرم تا قرمز سازند جلفا بوده و بخشهاي پایانی سازند خاچیک با وجود فراوانی فوزولینیدهاي کفزي کوچک شاخص ابتداي ووچیاپینگین همچون گونه- هاي متعلق به جنسهاي Reichelina و Codonofusiella، تقریباً عاري از کنودونت هستند.
با این توضیح، تعداد 5 بیوزون کنودونتی در توالیهاي سازند جلفا شناسایی و معرفی شده است که همگی مؤید اشکوب ووچیاپینگین براي این برش هستند. لازم به ذکر در یک متر ابتدایی سازند جلفا در این برش هیچ گونه کنودونتی یافت نشده است. با این توضیح، بیوزونهاي شناسایی شده از پایین به بالا به ترتیب عبارتند از: این بیوزون که اولین بار توسط - 1975 - Kozur در برش آرخورا قفقاز جنوبی معرفی شده است، همزمان با اولین ظهور گونه Clarkina leveni آغاز شده و با اولین ظهور گونه Clarkina guangyuanensis پایان مییابد.
این بیوزون بینابینی در برش مورد مطالعه به خوبی گسترش یافته و منطبق بر بخش اعظم ضخامت لایههاي جلفا پایینی و نشان دهنده زمان ووچیاپینگین پیشین است. از دیدگاه سنگ شناسی این بیوزون مشتمل بر شیلهاي سبز وخاکستري همراه با میان لایههاي فراوانی از سنگ آهکهاي خاکستري روشن تا سبز و قهوهاي بوده و 20/40 متر ضخامت دارد.
2- Clarkina guangyuanensis Interval Zone
این بیوزون اولین بار توسط - 1994 - Mei et al. در برشهاي دوکو، نانجینگ و سیچوان چین جنوبی معرفی شده است. شروع این بیوزون بینابینی همزمان با اولین ظهور گونه Clarkina guangyuanensis و پایان آن منطبق بر حضور اولین گونه Clarkina transcaucasica میباشد و در بخش پایینی لایههاي جلفا بالایی گسترش یافته است. این بیوزون در تناوبی از سنگ آهکهاي ندولار و مطبق نازك تا ضخیم لایه همراه با مارن و شیلهاي نازك لایه به رنگ قرمز، سیاه و سبز به ضخامت تقریبی 6/55 متر دیده میشود.
3- Clarkina transcaucasica Interval Zone
این بیوزون بینابینی که اولین بار توسط - 1994 - Mei et al. معرفی شده است، با اولین ظهور گونه Clarkina transcaucasica آغاز و با اولین ظهور گونه Clarkina orientalis پایان مییابد. این بیوزون در برش زال در بخش میانی لایههاي جلفاي بالایی قرار گرفته و 4 متر ضخامت دارد. تناوب شیلهاي قرمز و سبز رنگ با سنگ آهکهاي نازك تا ضخیم لایه سنگ شناسی غالب این بیوزون را تشکیل داده است.
4- Clarkina orientalis Range Zone
این بیوزون که اولین بار توسط - 1975 - Kozur تعریف و منطبق بر گستره حضور گونه Clarkina orientalis دانسته شده است، با 2/20 متر ضخامت آخرین بیوزون کنودونتی ووچیاپینگین پسین بوده و در بخش بالایی لایههاي جلفاي بالایی برش زال قرار دارد. بیوزون orientalis دربردارنده سنگ آهکهاي کرم تا صورتی رنگ مطبق و ندولار بخش انتهایی لایههاي جلفاي بالایی است.
5- Clarkina lianghshanensis overlape Zone
گستره حضور این بیوزون از نیمه بالایی بیوزون guangyuanensis تا بخشهاي انتهاي لایههاي جلفا بالایی و درون بیوزون orientalis میباشند. بنابراین از نوع همپوشاننده و معادل با بخشهایی از سه بیوزون رأسی ووچیاپینگین پسین - بخشی از بیوزون guangyuanensis، گستره بیوزون transcaucasica و بخشی از بیوزون - orientalis است. سنگ آهکهاي مارنی و ندولار کرم، قرمز، صورتی و خاکستري رنگ با ضخامت مجموع 7/70 متر سنگ شناسی غالب این بیوزون را میسازند.
