بخشی از مقاله
چکیده
امروزه اتخاذ تصمیم های کلیدی در صنعت بدون شناسایی و ارزیابی مخاطرات احتمالی امکان پذیر نمیباشد. از این رو آشنایی با روشهای شناسایی عوامل بالقوه خطر و بکارگیری صحیح آنها متناسب با فعالیت عامل مهمی در جهت پیادهسازی و حفظ سیستم های مدیریت ایمنی و زیست محیطی و کاهش هزینه های ناشی از آنها خواهد گردید و امکان مقابله صحیح و واکنش مناسب را در زمان وقوع خطرات را امکان پذیر می سازد. با پیچیده شدن سیستمها، شناسایی منابع خطا و متغیرهای مؤثر در توزیع، شدّت و عدم قطعیت، با استفاده از روشهای سنّتی و متداول به سهولت انجام نمی گیرد. لذا دستیابی به سطح معینی از درجه اطمینان و مشخص نمودن اجراء نامطمئن سیستم، نیاز به استفاده از روشهای ارزیابی جدیدی دارد .
امروزه، مدیریت ریسک بخشی محوری از مدیریت بشمار می رود، چنانچه بسیاری از تصمیمگیریهای کلان مدیران در چارچوب مدیریت ریسک انجام می گیرد. ارزیابی ریسک ابزار مدیریت ریسک بوده وبه کمک آن می توان پتانسیل وجود خطرات را بررسی و درمورد سرمایه گذاری برای کاهش آن تصمیم گیری کرد؟ صنایع نفت و گاز بعلت گستردگی فراوان، حجم عظیم سرمایه ، مخاطرات فراگیر و تعداد زیاد افرادی که در این صنایع در حال فعالیت می باشند، همواره کانون توجه متخصصین و دست اندرکاران ایمنی بوده و تلاش های گسترده ای در راستای ایمنی بیشتر این صنعت در جهان صورت می گیرد.
در این مقاله مخاطرات عملیاتی بالقوه این صنایع با روش مشهور DOW Index شناسایی شده و با استفاده از نرم افزارPHAST سناریوهای مختلف بر اساس نقاط کانونی پر خطر مورد ارزیابی قرار گرفته و آثار هرگونه نشتی، اشتعال و انفجار در هر یک از تجهیزات بر مناطق مجاور مورد بررسی قرار می گیرد. نتایج بررسی حاکی از آن است که روش انتخاب شده، روش مناسبی برای ارزیابی خطرات بالقوه عملیاتی به شمار می رود. همچنین با استفاده از این روش و استفاده از نرم افزارPHAST می توان نقاط امن مناسبی بر اساس سناریوهای مختلف کاری در شرایط اضطراری و محل استقرار مرکز مدیریت حوادث را در یکی از این نقاط بر اساس امکانات و اولویتهای موجود قرار داد.
-1 مقدمه
ایمنی صرفا یک وظیفه در کنار وظایف دیگر نیست ، یک ضرورت برای بقاء ، پایداری، پایه ریزی برای تولید مطابق برنامه ، تولید هدفمند و بستری برای توسعه است . به بحث ایمنی باید از دیدگاه ضرورت نگاه کرد . جهت× پیشگیری از حوادث ابتدا باید عوامل بالقوه بروز آنها را شناسائی نمود . این عوامل شامل مخاطرات کوچک و بزرگ، پنهان و آشکار می باشند. اما برخی از آنها در صورت ظهور، توانائی آسیب رساندن را نداشته و برخی دیگر× احتمال وقوع با اثرات قابل اندازه گیری را خواهند داشت .
از این رو مطالعاتی تحت عنوان ارزیابی ریسک و پیامدها مورد توجه تصمیم گیران قرار گرفته است؟پس از شناسایی مخاطرات اقدام به ارزیابی هر یک از مخاطرات نمود و دامنه اثر آنها را مشخص نمود.بخش شناسائی مخاطرات و آنالیز کیفی ریسک به همراه بخش حذف,اصلاح,کنترل و پایش ریسک از مهمترین, ضروری ترین و فنی ترین احتیاجات مهندسین مشاور,مهندسان ایمنی و فرآیند کلیه صنایع می باشد .پس از شناسائی مخاطرات و تعیین کیفیت ریسک آنها ، مخاطراتی را که از کیفیت ریسک متوسط و بالائی برخوردار هستند جهت ارزیابی کمی ریسک بررسی خواهیم نمود. در شکل یک الگوریتم ارزیابی ریسک نشان داده شده است
شکل یک - الگوریتم ارزیابی ریسک - Risk Assessment -
در مرحله تشخیص خطر می توان از روشهای متعددی برای کشف پتانسیل بروز حوادث استفاده کرد .معروفترین روش شناسائی مخاطرات در فرآیندهای شیمیائی" مخاطرات و قابلیت عملکرد Hazard & Operability - HazOp - " می باشد. اما نکته قابل توجه این است که در این روش، تنها مخاطراتی مورد توجه قرار خواهند گرفت که به انتشار مواد خطرناک از دستگاه ها مربوط باشند چنان که پخش آنها، ریسک هائی مانند آتش سوزی، انفجار یا آثار سمی بوجود آورد .
در مرحله بعد پیامدهای انتشار مواد به فضای بیرون و محوطه سنجیده خواهد شد بگونه ای که بتوان شدت یا بزرگی حوادث محتمل بعدی را تعیین کرد .یکی از راهکارها آن است که چگونگی حرکت، تغییرات فیزیکی و شیمیائی از هنگام تخلیه به محیط تا مکان تاثیر گذاری به صورت بسیار دقیق مدلسازی شود .این روند مراحل رهایش - Discharge - و پراکنش - Dispersion - و تاثیرگذاری را در برمی گیرد.در مدل سازی،تعیین پیامدها بصورتکاملاً کمی انجام می شود. هر چند برآورد کیفی پیامدها یا رده بندی شدت پیامدها نیز امکان پذیر است.
در مرحله بعدی احتمال بروز حوادث برآورد خواهد شد.در این راستا بررسی احتمال بروز حوادث از طریق کشف و بررسی نقش و میزان تاثیر روابط علت - معلولی میان ساز و کارهای سیستم در تاثیر نهائی یک حادثه انجام می شود. بطور سنتی، مرسوم ترین ابزار این کار استفاده از درخت خطا - fault tree Analysis - و درخت رویداد - Event Tree Analysis - بوده است. این نمودارها براساس شناخت از فرآیند مورد بررسی و شرایط پیرامونی تاثیر گذار بر آن رسم و با استفاده از اپراتور منطقی و روابط جبر بولی تفسیر می شوند .در صورتی که نتایج کمی مورد نظر باشد، باید داده های آماری مرتبط با احتمال خرابی - failure - موجود سیستم را در آنها وارد کرد .
در پایان جهت مقایسه اولویت سناریوهای مختلف حوادث، آنها را نه برحسب تاثیر یا احتمال بروز،بلکه برحسب ریسک یعنی ترکیب این دو عامل طبقه بندی می کنند. در این شرایط با توجه به بودجه و اولویت بندی انجام شده،به حذف،اصلاح،تحمل و یا انتقال ریسک ها همانند شکل دو پرداخته خواهدشد
شکل دو - نحوه تصمیم گیری با ریسک های ارزیابی گردیده
انتظار می رود با انجام ارزیابی مخاطرات پاسخ مناسبی برای سوالات ذیل به دست آید:
الف- در صورت بروز آتش سوزی در هریک از سناریوهای رهایش مواد خطرناک اعم از آتشگیر و سمی از دستگاه ها ، محدوده ، جهت و شعاع گسترش آتش سوزی و اثرات مختلف آن چگونه خواهد بود؟
ب - در صورت نشت و رها سازی مواد خطرناک و سمی از دستگاه ها ، محدوده، جهت و شعاع آلودگی و اثرات مختلف ایمنی ، بهداشت و زیست محیطی آن چگونه خواهد بود؟
ج- احتمال وقوع سناریوهای رهایش مواد خطرناک اعم از آتشگیر و سمی از دستگاه ها که منجر به آتش سوزی و انفجار میشود به چه میزان می باشد؟
د- میزان خسارت های بعمل آمده در صورت بروز هریک از حوادث آتش سوزی، انفجار و نشر مواد اعم از آتشگیر و سمی بر روی مناطق مسکونی مجاور چقدر است؟
ه- احتمال آلودگی آبهای زیرزمینی در صورت نشر مواد سمی وجود دارد یا خیر؟
و- آیا مکان اتاق های کنترل و ساختمانهای اداری در موقعیت مناسبی قرار گرفته است؟
