بخشی از مقاله
چکیده
بیان افکار و اندیشهها در مجموعه پربار برجای مانده از آثار مختلف اندیشمندان، ادبا و نویسندگان از گذشته تا به امروز، گنجینهای از کتب در علوم مختلف و راهگشای انسان ها در بسیاری از مسائل مادی و معنوی است. در میان آثار فراوان ملل مختلف جهان با آداب و رسوم، دین، فرهنگ و زبان متفاوت مشترکات خاصّی وجود دارد که این امر بسیاری از پژوهشگران را بر آن داشتهاست تا به نقد و بررسی این وجوه مشترک بپردازند.
بر همین اساس در این نوشتار سعی بر آن است که دو کتاب »قابوسنامه« اثر عنصرالمعالی کیکاووس بن اسکندر و »تلماک« نوشته فرانسوا دوسالینیاک فنلون، بررسی و نظری بر اندیشههای اجتماعی موجود در این دو اثر افکنده شود. هدف از انجام این پژوهش که به شیوه توصیفی- تحلیلی صورتگرفته، یافتن اشتراکات این دو اثر در زمینه اجتماعی و اخلاقی است.
فرض نگارندگان بر آن است که در این دو اثر اشتراکات فراوان اجتماعی و اخلاقی همچون آداب سخنگفتن، دوستی و آیین پادشاهی وجود دارد. نتایج بررسی نشان داد هر کدام از نویسندگان این دو کتاب ارزشمند در اثر ماندگار خود به نصیحت و راهنمایی جوانی پرداختهاند و راههایی برای سعادت و تعالی فرا روی وی قرار دادهاند. همچنین » قابوسنامه« و »تلماک« باکهآناثر دو نویسنده با ملّیت، دین و آیینِ متفاوتند، اشتراکات بسیاری در اندیشههای والای اخلاقی و اجتماعی دارند، از جمله: آداب دوستی، آداب سخن گفتن، مهمانی و آیین پادشاهی.
1مقدّ-مه
هدف از بیان اندیشهها و نظرات اجتماعی، کمک به اجتماعی شدن انسان به عنوان رکن اصلی جامعه است. انسان در طول دوران زندگی براساس فرایند اجتماعی شدن، آداب و رسوم، ارتباط با همنوعان و زندگی در جمع و اجتماع را میآموزد و خود را با آن هماهنگ می سازد. از آنجا که انسانطبعاً موجودی اجتماعی است و این فرآیند در فطرت او سرشته شده و از بدوتولّد با او همراه است، همین امر سبب گردیده که از دورههای گذشته زندگی او تاکنون اندیشمندان، فیلسوفان، ادبا و
متفکّران اجتماعی، به بررسی این امر مهم پرداخته و در پی دستیابی بشر به جایگاهی که شایسته مقام اوست رنجها کشیده و تلاشها کنند و در اینبارهنظریّات و دیدگاههایی ارائه دهند که به مجموعه آنها،نظریّات» اندیشههای اجتماعی« میگویند.
نوشته حاضر بر آن است تا اندیشههای اجتماعی را در دو کتاب »قابوسنامه« اثر عنصرالمعالی کیکاووس بن اسکندر و »تلماک« نوشته فرانسوا دوسالینیاک فنلون، بررسی کرده و اندیشههای مشترک اجتماعی را در آنها را بیابد تا معلوم شود که ممکن است اندیشهای در نقطهای از جهان توسط نویسندهای مطرح و در نقطهای دیگر، همان اندیشه به گونهای دیگر بیان میشود.
بنابراین اساسیترین پرسش پژوهش حاضر این است: برجستهترین مضامین اجتماعی مشترک قابوسنامه و تلماک کدام است؟ انجام این پژوهش تطبیقی تلاشیمؤثّ ر است در زمینه معرفی کتاب تلماک اثر فنلون، و اندیشههای اجتماعی و نیز شناساندن شباهتهای موجود در ادب فارسی و فرانسوی. این پژوهش، با رویکرد تطبیقی و به شیوه تحلیلی- توصیفی انجام گرفته است و دادههای مورد استفاده در این پژوهش دو کتاب یاد شده میباشد.
.2 پیشینه تحقیق
تاکنون در زمینه اندیشههای اجتماعی و قابوسنامه تحقیقات بسیاری صورت گرفتهاست از جمله: »اندیشههای اجتماعی پروین« نوشته سیدهادی حائری،1371درمجلّه آشنا؛ »بررسی اندیشههای اجتماعی حضرت امام خمینی - ره - « ، نوشته محمدعلی زکی،1378 درمجلّه علوم انسانی - دانشگاه امام حسین - ؛ »خانواده در قابوس نامه«، به قلم مریمالسّادات اسعدی ،1389 در نشریه شعرپژوهی; »جایگاه قابوسنامه در قلمرو ادبیات تعلیمی« نگارش فاطمه الهامی،1391 در پژوهشنامه ادبیات تعلیمی. اما در زمینه تلماک پژوهشی انجام نشدهاست.
.3 روش تحقیق
نوع روش تحقیق در این پژوهش به صورت تحلیلی-توصیفی و روش گردآوریاطّلاعات به صورت کتابخانهای است. همچنیناطّلاعات بهدست آمده با استفاده از روش فیشبرداری، دستهبندی و بررسی شدهاست.
-4معرفی نویسندگان
-1-4گذری بر سیمای عنصرالمعالی و قابوسنامه
عنصرالمعالی کیکاوس بن اسکندر بن قابوس بن وشمگیر از امرا و دانشمندان نامی ایران از خاندان آل زیار است. وی »چند سال در گنجه نزد امیر ابوالسوار شاوور ابن فضل، پادشاه شدادی بهسر برد ومدّتی را نیز در سفر حج گذرانید، و اینها همه دلیل بر آنکه از اشتغالات سلطنتی و مملکتداری فارغ بود.« - صفا،. - 139 :1384 قابوسنامه از بهترین نمونههای ادبیات تعلیمی در تاریخ ادبیات ایران به شمار میرود و ملّؤف آن، دانشمند و دارای اطلاعات وسیع علمی بوده است. مرحوم ملک شعرای بهار این کتاب را اولین نمونه نثر فارسی میداند که نویسنده به بیان اصطلاحات و تعبیرات و آوردن شعر در میان نثر توجّه داشتهاست.
-2-4گذری بر سیمای فراسوا فنلون و تلماک
فرانسوا دوسالینیک دولاموت، نویسنده خوش ذوق فرانسوی در ششم اوت 1651در ایالت گالسکونی در خانوادهای فقیر امّا خوشنام به دنیا آمد. طبع شاد روحیّات والای معنوی وی سبب تشویق پدر برای فرستادن فرزند به مدرسه دینی شدمدّ.تی بعدبه علّت ارتقای علمی و کاری به آموزگاری »دوک دوبور گونی« نواده لویی چهاردهم انتخاب شد.
او همچنان در حال پیشرفت بود تا اینکه در پی رخ دادی به دستور لویی چهاردهم انزوا برگزید؛امّا در این دوران پیوسته مورد عنایت وی قرارداشت. فنلون در سال 1715میلادی چشم از جهان فروبست. »تلماک داستانی بلند است که به شیوه زمان، نوشته شده است. ماجراهای گوناگون، جنگآوران دلیر، رویدادهای تلخ و مرگ آلودی که در پی هم رخ میدهند؛ هیچ نکتهای در آن فرو نهاده نشدهاست.« - فنلون،. - 10 :1393 شیوه نگارش او استوار، سهل ممتنع و آهنگ و موزونی سخن او دلنشین است - همان،. - 12
-5 بحث
زندگی بشر ابعاد فراوان و پیچیدهای همراه دارد. یکی از این ابعاد که ذهن همگان را بهگونهای به خود مشغول داشتهاست پیوند انسانها در کنار یکدیگر میباشد. »بهطور کلی همه چیز در عالم هستی مقصودی را دنبال میکند. کردگار یکتا سهمی از هوش و درایت خود را در تمام موجودات عالم هستی دمیده و معنا و مقصودی برای همه چیز قائل است.« - دایر،. - 21 :1388 پیامبران با ارسال پیام وحی راههای رسیدن به کمال و تعالی را به انسان نشان دادهاند،که قطعاً یکی از این برنامههای الهی زندگی اجتماعی میباشد.
تاجایی که دین مقدّس اسلام بنای دعوت خود را بر اجتماع و کلیه مسائل و شئون مربوط به آن بنا نهادهاست. » اجتماعی شدن فرایندی است که به انسان، راههای زندگی کردن در جامعه را میآموزد،شخصیّت میدهد و ظرفیتهای او را در جهت انجام وظایف فردی و به عنوان عضو جامعه، توسعه می بخشد.« - کوئن،. - 101 :1391 از دیدگاهی دیگر: » اجتماعی شدن فرایندی است که به وسیله آن، از طریق تماس با انسانهای دیگر،کودک ناتوان بهتدریج به انسانی آگاه، دانا و ماهر در شیوههای رفتار ویژه فرهنگ و محیط معینی تبدیل میشود.«
- گیدنز،. - 114 :1392 اجتماعی شدن اهدافی را به دنبال دارد که » بصورت خلاصه عباتند از: شخص باید مهارتهای ضروری را که برای زندگی در جامعه ضروری است فراگیرد؛ شخص باید بتواند به صورتموثّری با دیگران ارتباط برقرارکند و توانایی نوشتن، خواندن و سخنگفتن پیدا کند؛ فرد باید بتواند نیازهای بدنی خود، همچون قضای حاجت را به شیوههای قابل قبول جامعه برآورد؛ فرد باید ارزشها و اعتقادات اساسی جامعه را در ذهن خود متمرکز کند.«
- کوئن،. - 104-103 : 1391 بحث پیرامون مباحث، دیدگاهها ونظریّات مربوط به اندیشههای اجتماعی گسترده می باشد، و تاکنون تعاریف مختلفی در زمینههای مختلف این دسته از اندیشهها ارائه شدهاست. بنابر جمعبندی دیدگاه گروهی از صاحبنظران، اندیشههای اجتماعی عبارتند از: کلیمّلاتهتأ و تفکّرات که به وسیلهمورّخان، اندیشمندان و فلاسفه در مورد زندگی اجتماعی و پدیدههای اجتماعی به صورت تعلّقی و نظری انجام گرفته است. »
انسان دارای ویژگیهای متعدّد و گوناگون موجودی دو بعدی است که یک بعد او با طبیعت و عالم مادّه و بعد دیگر، به عالم ماوراءالطبیعه پیوند خورده و مسیر رشد و تکامل او رسیدن از بعد طبیعی به ماورءالطبیعه است« - میرسندسی،:1381 . - 21 با کمیدقّت در کتابهای ادبی، داستانی وحتّی مجموعه اشعار شاعران سراسر جهان نیز میتوان دریافت که شعرا و نویسندگان متون داستانی نیز به این مبحث مهم در آثار خود پرداختهاند.
-1-5 اندیشههای اجتماعی در »قابوسنامه« ❖ مردمشناسی
عنصرالمعالی حکم رانی است که با گروههای مختلفی از اقشار مردم در عصر و دوره خود معاشرت داشته و بهعلّت همین معاشرتها و ملاقاتهای متعدّد مربوط به امور و مناسبتهای مختلف، تجارب بسیاری اندوخته که نتیجه آن برای امیر زیاری آشنایی با آداب و رسوم گوناگون، شناخت رفتارها متداول در جامعه آن روز، آشنایی با فرهنگهای اقوام مختلف و خلاصه بهرهوری از آداب و شئونات اجتماعی روزگار خویش از طبقات مختلف است. مؤلّف قابوسنامه به جهت آشنایی فرزندش با گروههای مختلف جامعه به شرح و توضیح این گروهها در جای جای کتابش پرداخته و حکیمانه تلخی نصیحت را با شیرینی حکایات و روایات میکاهد.
