بخشی از مقاله
چکیده:
ورود بی رویه گردشگران به درون غارها،سبب تغییراتی در مقادیر عناصر اقلیمی درون غارها شده و ریز اقلیم درون غارها را مختل می نماید.تغییر در مقادیر عناصری از قبیل دی اکسیدکربن،درجه حرارت و رطوبت نسبی،از یک سوتحوّل طبیعی اشکال کلسیتی درون غارها را مختل نموده و انزوال پذیری این اشکال را در پی دارد و از سوی دیگر،سلامت و آسایش گردشگران در درون غارها را با خطر مواجه می سازد.
از این رو،در این مقاله سعی شده است تا با تقسیم غار علیصدر به دو منطقه آزمایش - محل تردد گردشگران - و منطقه کنترل - منطقه ممنوعه و دالانهای تازه کشف شده - ،سهم گردشگران در تغییرات مقادیر دی اکسیدکربن،درجه حرارت و رطوبت نسبی به شکل روزانه و ماهانه محاسبه و مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد.به همین منظور در یک دوره 30 روزه و با برداشت روزانه 3نوبت صبح - قبل از ورود گردشگران - ،ظهر و شب - بعد از خروج گردشگران - مقادیر دی اکسید کربن،دما و رطوبت نسبی با دستگاه دی اکسید کربن سنج مدل AZ - 77535 - ،در دو منطقه آزمایش و کنترل اندازه گیری و ثبت گردید.
نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد که حضور گردشگران در درون غار علیصدر همدان وفعالیّت دم و بازدم آنها ،مقادیر عناصر اقلیمی درون غارها را تغییر داده و سبب دگرگون شدن ریز اقلیم درون غار شده است.به عنوان مثال،درصد دی اکسیدکربن با منشأ انسانی،بیش از 7برابر درصد دی اکسید کربن با منشأ طبیعی در درون غار می باشد.همچنین،نتایج حاصل از پژوهش نشان از افزایش1تا2درجه ای میانگین ماهانه درجه حرارت در درون غار به سبب حضور گردشگران می دهد.افزایش درجه حرارت درون غار سبب افزایش تبخیر از یک سو و کاهش درصد رطوبت نسبی درون غار از سوی دیگر شده است.
-1 مقدمه:
غارها به عنوان فرم و فرایندهای ژئومورفولوژی برای درک تکامل زمین تعریف میشوند و یکی از ژئوسایتهای تأثیرگذار و در خور رونق صنعت ژئوتوریسم هر کشورند. ژئوسایت غار علیصدر یکی از جاذبههای کمیاب زمین گردشگری است که در سطح جهان منحصر بهفرد بوده و دارای ترکیبی از ویژگیهای علمی، کمیابی، زیباییشناسی، نمایش تاریخ زمینشناسی، نمایش وقایع یا فرایندهایی هستند که نه تنها ارزش زمین شناسی دارند، بلکه از لحاظ میراث زمین شناختی و دیرینه شناسی نیز ارزشمندند
متأسفانه مطالعات مربوط به اقلیم درون غارها و تغییر عناصر اقلیمی درون آنها - به سبب حضور گردشگران در درون غارها - از قبیل دی اکسید کربن،درجه حرارت،رطوبت نسبی و غیره در کشور ما علیرغم دارا بودن غارهای متعدد و متنوع و سهم بسیار بالایی که در جذب گردشگر دارند،چندان مورد توجه قرار نگرفته است.در حالیکه مطالعات عناصر اقلیمی درون غارها در برخی از کشورها به دهه ی 1950و حتی پیشتر بر می گردد.
در سالهای اخیرتعداد گردشگرانی که جذب غارها شده اند یک روند صعودی داشته است و در آینده نیز این روند ادامه خواهد داشت.هرچند جذب گردشگر به درون غارها یک فرصت مناسب برای احیا و تقویت اقتصادهای محلی می باشد اما پیامدها و خطراتی را برای اکوسیستم غارها نیز به دنبال دارد.محیط غارها به سبب طبیعت بسته ای که دارند بدون حضور و دخل و تصرف انسان چندان مورد تهدید واقع نمی شوند اما با حضور و دخل و تصرف انسانی این اکوسیستم های طبیعی مورد تهدید قرار می گیرند
Pulido-Bosch et al - 1997 - ،در مقاله ای به بررسی نقش و تأثیرات فعالیتهای انسانی در اطراف و درون غار مارول در اسپانیا پرداخته و استخراج آب از چاههای اطراف غار را در پایین رفتن سطح آب درون غار مؤثر دانسته اند.همچنین،افزایش درجه حرارت،افزایش غلظت دی اکسید کربن و کاهش رطوبت نسبی را از پیامدهای ورود گردشگران به درون غار دانسته و نقش این تغییرات را در تحول پدیده های زمین شناسی و ژئومورفولوژی درون غار بررسی نموده اند.
هر سال بیش از 800000نفر از غار علی صدربازدید می کنند - ایلدرمی و همکار، - 116 :1390 و با توجه به زیرساخت های فراهم شده و برنامه ریزی های صورت گرفته تا چند سال آینده تعداد گردشگران سالانه به بیش از 1200000نفر خواهد رسیدقطعاً. حضور روزانه بین 5000تا7000 و گاهی روزانه بیش از 10000گردشگر به درون غار و مدت زمانی که در درون غار هستند تغییراتی را در عناصر اقلیمی درون غار از قبیل مقدارco2،درصدرطوبت نسبی،درجه حرارت و غیره ایجاد می کنند.
افزایش درصد دی اکسید کربن موجود در درون غارها به سبب اسید ضعیفی که تولید می نماید انزوال پذیری اشکال کلسیتی درون غارها را به دنبال دارد.از این رو محاسبه و بررسی نقش گردشگران در تغییرات ریز اقلیم درون غارها،به سبب تأثیراتی که در آسایش اقلیمی درون غارها و همچنینتحوّل پدیده های ژئومورفولوژی و زمین شناسی درون غارها دارند ضروری به نظر می رسد.در این مقاله سعی شده است تا با اندازه گیری برخی از عناصر اقلیمی درون غارها،روند تغییرات روزانه و ماهانه آنها مورد تجزیه و تحلیل قرار بگیرد.
-2مواد و روشها:
هدف از این پژوهش بررسی تغییرات عناصر اقلیمی درون غار علیصدر همدان شامل: دی اکسید کربن،درجه حرارت و رطوبت نسبی به سبب حضور گردشگران در درون آن می باشد.برای این منظور از دستگاه دی اکسید کربن سنج مدل - AZ - 77535 ساخت کشور تایوان،که قابلیت سنجش و اندازه گیری همزمان co2محیط - برحسب - ppm،درصد رطوبت نسبی و درجه حرارت را داراست.
استفاده شده است.برداشت ها به صورت سه بار در روز ،صبح و قبل از ورود گردشگران - بین - 8-8:30،ظهر - بین - 13-13:30و شب بعد از خروج گردشگران - در روزهای غیر تعطیل بین 20-20:30 و در روزهای تعطیل بین - 22-22:30از غار صورت گرفته است.به سبب احتمال توزیع نایکنواخت عناصر اقلیمی در فضاها،دالانها و تالارهای با ابعاد مختلف،فضای داخل غار به سه منطقه کم ارتفاع - حداکثر تا3متر ارتفاع سطح زمین و آب از سقف - ،متوسط ارتفاع - بین3-7متر ارتفاع سطح زمین و آب از سقف - و مرتفع - بیش از 7متر ارتفاع سقف - در نظر گرفته شد.
برای مقایسه مقدار و درصد طبیعی عناصر اقلیمی درون غار علیصدر با مقادیر و تغییراتی که به سبب حضور گردشگران ایجاد شده ،درون غار به دو بخش منطقه کنترل - گواه یا شاهد - و منطقه آزمایش تقسیم گردید.منطقه آزمایش در واقع نقاط و مسیر رفت و برگشت گردشگران در درون غار می باشد و منطقه کنترل،دالانهایی در درون غار می باشند که جدیداً کشف شده و به هیچ وجه مسیر عبور انسانی نمی باشند و هنوز هیچ عملیاتی حتی برق کشی هم در آنها صورت نگرفته است و بیش از 200متر از دالانهای اصلی فاصله دارند.هر چند منطقه شاهد دارای ارتباط بسیار محدودی با منطقه آزمایش می باشد اما به سبب نوسانات و تغییرات بسیار جزیی در عناصر اقلیمی برداشت شده از درون آن،قابل اطمینان می باشد.برداشت ها به شکل منظم از 22مرداد 1393تا 20شهریور93و به مدت30روز کامل در هر دو منطقه کنترل و آمایش صورت گرفته است.
-3 نتایج:
-3-1 دی اکسید کربن:بخشی ازمکانیسم های اساسی تغییرات ناشی فعّالیّتهایاز انسانی در درون غارها ناشی از افزایش تمرکزco2 می باشد که سبب زوال پذیری اشکال درون غارها از قبیل استالاگتیت ها،استالاگمیت و غیره می شوداصولاً. تراکمco2موجود در غارها منشأ طبیعی و بیولوژیک داشته اما در غارهایی که با حجم بالایی از گردشگران روبروست فرآیندهای دم و بازدم آنها نیز سبب تجمع حجم زیادی از گاز دی اکسید کربن در غارها می شود. در حالی که گاز دیاکسیدکربن ممکن است باعث ترسیب کلسیم شود، رطوبت بالای سطوح کلسیت ناشی از تراکم بخار آب داخل غار، می تواند سبب جذب Co2 هوا شده و تولید اسید کربنیک نموده و سپس باعث انحلال کلسیت شود.این پدیده انزوال پذیری نامیده میشود و میزان آن بستگی به فشار Co2 هوای درون غار دارد
-3-1-1 سهم روزانه گردشگران در تولید :Co2در جدول - - 1میانگین ماهانه دی اکسید کربن - برحسب - ppm،برداشت شده در دو منطقه آزمایش و کنترل در درون غار علیصدر همدان آمده است. همانگونه که در جدول - 1 - دیده می شود میانگین ماهانه دی اکسید کربن در دالانهای کوچک،متوسط و بزرگ منطقه کنترل به ترتیب مقادیر 370 ،446 و ppm - 565 - بوده است و در همین زمان ،میانگین ماهانه دی اکسید کربن در دالانهای کوچک،متوسط و بزرگ منطقه آزمایش به ترتیب3429 ، 3404 و - ppm - 3365 بوده است.تفاضل بین مقادیر دی اکسید کربن منطقه آزمایش و منطقه کنترل،مقدار دی اکسید کربن تولید شده توسط گردشگران در فضای درون غار یعنی به ترتیب مقادیر 3059 ،2958 و - ppm - 2800 می باشد.
جدول - - 1میانگین ماهانه دی اکسید کربن - - Co2،برداشت شده در مناطق آزمایش وکنترل - غار علیصدر همدان - .
-3-1-2 نقش تعداد گردشگران در غلظت :Co2تعدادگردشگران، سن،مدت زمان حضور و نوعفعالیّت فیزیکی آنها، تعیین کننده مقدار دی اکسید کربن تولید شده از طریق بازدم آنها می باشد.در شکل - - 1 تغییرات و نوسانات مقادیر برداشت شده دی اکسید کربن هنگام شب و بعد از خروج گردشگران از غار علیصدر در مدت30روز نشان داده است.همانگونه که مشاهده می شود در دالانهای کوچک نوسانات بسیار جزیی می باشد و بیشترین نوسانات و تغییرات در دالانهای بزرگ غار دیده می شود.در مجموع چند نقطه ی اوج در مقادیر دی اکسید کربن ثبت شده در مناطق مختلف مشاهده می شود.این نقاط پیک،دقیقاً منطبق بر تعطیلات پایان هفته و افزایش تعداد گردشگران به درون غار می باشد.
