بخشی از مقاله
چکیده
امروزه زندگی ماشینی افراد، تمایل آنان را برای گردشگری در محیط های طبیعی و روستایی اطراف شهرها افزایش داده است، روابط درون جامعه، سبک زندگی، آداب و رسوم از طریق ورود گردشگران با سنت های متفاوت در معرض تغییر قرار دارند. از طرف دیگر گردشگری می تواند بعنوان راهکاری عملی در جهت تحقق توسعه پایدار محسوب شود. توسعه پایدار گردشگری دارای دو جنبه حفاظت از محیط زیست و منابع و میراث فرهنگی جوامع است. از این رو با اجرای گردشگری پایدار در جوامع، گامی مهم در توسعه همه جانبه فضاهای جغرافیایی برداشته می شود.
گردشگری پایدار برای کارایی بالاتر در این زمینه دارای اصولی است که بکارگیری آنها نقش مهمی در تحقق اهداف مورد نظر دارد و به دنبال کاربری نمودن گردشگری ار نظر زیست محیطی، مدیریت صحیح بین روابط گردشگران و محیط زیست، تعادل میان نیازهای گردشگران و ساکنین منطقه می باشد. نواحی شهری به علت آنکه دارای جاذبه های تاریخی و فرهنگی بسیاری می باشند، اغلب مقاصد گردشگری محسوب می گردند. یکی از شهرهایی که رتبه بالاتری در جذب گردشگر دارد، تهران است.
در این مقاله منطقه 12 تهران بعنوان مرکز تاریخی و فرهنگی شهر، از لحاظ توسعه پایدار، زیرساخت های موجود و جذب گردشگران مورد بررسی قرار می گیرد و سعی می شود نقش گردشگران در رشد منطقه از جنبه های اقتصادی و زیست محیطی مورد تاکید قرار داده شود و در نهایت راهکارهایی جهت ارتقا وضعیت توسعه پایدار از طریق جذب گردشگران بیشتر به منطقه ارائه خواهد شد.
-1 مقدمه
گردشگری یکی از بزرگترینمحرّکه های اقتصادی قرن حاضر به شمار می رود، تا آنجا که بیش از 10 درصد از درآمد ناخالص داخلی کشورها در سطح جهان را گردشگری تشکیل می دهد . - Doswill, 2005 - پیش بینی می شود که درآمد گردشگری دنیا در سال های 2010 و 2020 به ترتیب 1550 و 2000 میلیارد دلار باشد
اصولا ارزش منابع موجود در طبیعت را از دو منظر میتوان بررسی کرد : - Hall& Page,1999 :243 - در دیدگاه اول، منابع طبیعی زمانی ارزش دارند که بتوانند مورد استفاده بشر قرار گیرند. در این نگرش، ارزش های اجتماعی بالاتر از ارزش های اکولوژیکی قرار میگیرند و بر بهره گیری از محیط، بیش از حفظ کیفیت آن توجه میشود. در دیدگاه دوم، کل موجودات، مد نظر قرار میگیرند و بر حفظ نظم طبیعت تأکید میشود و به طبیعت نباید صرفا به عنوان ابزاری که نیازهای بشری را ارضا میکند نگاه کرد، بلکه باید طبیعت را به عنوان موجودیتی دانست که دارای ارزش ذاتی است. وقتی اکوتوریست به عنوان یک عامل خارجی وارد طبیعت میشود، رابطه طبیعی بین پدیدهها تغییر میکند
توسعه سریع و عنان گسیخته گردشگری به عنوان مبنایی برای توسعه اقتصادی موجب شده که خطرات زیادی محیط زیست جوامع میزبان را تهدید کند. اگر چه گردشگری تا حدود زیادی طبیعت- مبنا است؛ اما به عنوان حافظ طبیعت عمل نمی کند و در حقیقت تیشه به ریشه خود می زند و پایداری زمانی محقق می شود که بین ضرورت های زیست محیطی و نیازهای توسعه موازنه ایجاد شود - نصیری،. - 114 : 1379 موازنه از دو طریق به دست می آید:
1. کاهش فشارها
2. افزایش ظرفیت های موجود
با توجه به اصل موازنه، شرایط اصلی پایداری برای هر فعالیت بشری عبارتند از:
1. سازگاری با شرایط محلی و زیست محیطی
2. سازگاری با نیازهای آینده و هدف های مورد نیاز
3. انطباق پذیری نسبت به تغییرات
4. آسیب نرساندن به سیستم های حافظ زندگی انسان مانند آب و هوا، خاک و ...
گردشگری پایدار سعی در تنظیم روابط بین جامعه میزبان، مکان گردشگری و گردشگران دارد؛ چرا که این رابطه می تواند پویا و سازنده باشد و به دنبال تعدیل فشار و بحران بین این عناصر است تا آسیب های محیطی و فرهنگی را به حداقل رسانده، رضایت بازدید کنندگان را فراهم آورده و به رشد اقتصادی ناحیه کمک می کند
همانطور که بیان شد، گردشگری از لحاظ اقتصادی می تواند موجب پیشرفت اقتصاد جامعه میزبان شود و مولفه اقتصادی توسعه پایدار را رونق بخشد و از سمت دیگر با آسیب رساندن به محیط زیست میزبان و با تخریب اکوسیستم ها، مولفه محیطی توسعه پایدار را به خطر بیندازد؛ در این مقاله بیشترین تمرکز بر رابطه میان جنبه های اقتصادی و زیست محیطی توسعه پایدار و گردشگری در منطقه 12 تهران صورت گرفته است که با بررسی مزایا و معایب گردشگران بر این مولفه ها، راهکارهایی در جهت بهبود وضعیت جامعه میزبان چه از لحاظ اقتصادی و چه از نظر زیست محیطی ارائه می گردد.
-2پیشینه تحقیق
متخصصان و کارشناسان جهت پیدا کردن راه های افزایش اثرات مطلوب توریسم و کاهش اثرات نامطلوب آن از علوم مختلف از جمله دانش های جغرافیایی، اقتصادی، جامعه شناسی، معماری، مهندسی، بیولوژی و . . . بهره برده اند. برخی ازکنفرانس های برگزار شده و متفکران صاحب نامی که تا کنون در این خصوص تحقیقاتی انجام داده و دارای تألیفاتی می باشند عبارتند از:
جدول - - - 1 پیشینه
سال 1977 باد- بووی و لاوسون، جنبه های معماری و توریسم را بررسی کرده اند.
بوگارت و مدلاکیت در خصوص جنبه های اقتصادی و سازماندهی توریسم تحقیقاتی نموده اند.
سازمان همکاری های اقتصادی و توسعه - - OECDگروهی را مامور بررسی ارتباط گردشگری و محیط زیست نمود
سال 1975 سیمونز و کوپوک و دوفیلد در خصوص تلاقی توریسم با علوم اجتماعی و اقتصادی و جغرافیایی سال 1978 اسمیت در خصوص مسائل خاص ایجاد شده بین توریست ها و اجتماعات میزبان سال 1979 دکارت در مورد مسائل خاص بین توریست ها و اجتماعات سال1981 پی یرس در خصوص تلاقی توریسم با علوم اجتماعی و اقتصادی و عوامل جغرافیایی
سال2891 ماتی سون و وال مورد تلاقی توریسم با علوم اجتماعی و اقتصادی و جغرافیا پی یرس در خصوص مسائل خاص ایجاد شده بین توریست ها و اجتماعات میزبان
سال1983 اسمیت در خصوص تلاقی توریسم با علوم اجتماعی و اقتصادی و عوامل جغرافیایی سال1990 مسائل زیست محیطی مرتبط با گردشگری به جراید و نشریات کشیده شد.
سدلر مدل اکوتوریسم پایدار را ارائه کرد و در ادامه برخی از نویسندگان نظیر هیلتز و فیتزگیبن معتقد به لزوم یک چهارچوب اخلاقی در تصمیمات مرتبط با مسائل زیست محیطی بودند -
سال2991 نمایندگان 170 کشور درکنفرانس محیط زیست و توسعه برزیل شرکت کردند
-4 مبانی نظری
حساسیت به موضوعات اکولوژیکی گردشگری از سال های 1960 آغاز شد و در سالهای 1970 رو به فزونی گذاشت. چرا که در این دوران به دلیل استفاده بیش از اندازه از منابع طبیعی برای به حداکثر رساندن سود و تولید، صدمات جبرانناپذیری به محیط زیست و طبیعت وارد شد. در همین راستا، اثرات خود را بر روی بخش گردشگری هم گذاشت و فعالیت اکوتوریسم هرچه بیشتر در زیر ذرهبین قرار گرفت - مهرجودی،. - 74 :13833 بدین ترتیب توریسم و اکوتوریسم با مفهوم پایداری گره خورد و گردشگری پایدار و اکوتوریسم پایدار مفاهیم نوین مطالعات گردشگری را به خود اختصاص دادند.
گردشگری در مفهوم پایداری در برگیرنده پردازش معنایی خاص خود است. در این میان زایش این مفهوم در ادبیات گردشگری حاصل تلاش در دستیابی به توسعه پایدار در تمامی زمینه های توسعه می باشد. بخصوص بعد از اجلاس زمین در سال 1992در ریودوژانیرو بر مبنای دستور جلسه 21، از سوی سازمان های بین المللی گردشگری در سطح جهان » دستور جلسه 21برای گردشگری « منتشر شد، که در آن نیاز به رسمیت شناختن نقش گردشگری را در فرایند توسعه مناسب گوشزد می کرد و ضرورت طرح عملی برای سازمان های گردشگری را در راستای به فعلیت در آوردن اصول گردشگری پایدار پیش میکشید
