بخشی از مقاله
چکیده
یکی از مهمترین عواملی که بر زندگی و کیفیت آن در تمامی زمانها و مکانها تأثیر دارد، مخاطرات طبیعی است. یکی از این مخاطرات که در حال حاضر در کشور ما تهدیدي جدي محسوب میشود، گرد وغبار میباشد که یک فرایند طبیعی در مناطق بیابانی و صحراهاست که در اثر عملکرد بادهاي قوي بر سطح خاك رخ داده و سبب معلق شدن ذرات ریز خاك در فضاي نزدیک سطح زمین میشود.
به نحوي که بررسی چگونگی تأثیر این پدیده و بازخوردهاي آن در زندگی انسان امري اجتناب ناپذیر است. وقوع گرد وغبار در کوتاه مدت اثرات نامطلوبی بر محیط زیست بهجاي میگذارد و همچنین وقوع این پدیده از منظر جامعه شناسی سبب افزایش مهاجرت، بیکاري، بیمارهاي قلبی عروقی و تنفسی و ... میشود. که این مقاله به صورت مروري و از روش استنادي بهره گرفته است.و به بررسی گرد و غبار و اثرات زیست محیطی آن بر کیفیت زندگی میباشد.
مقدمه
گردو غبار و طوفانهاي گرد و خاك رخدادهاي طبیعی هستند که در مناطق خشک و نیمهخشک جهان رخ میدهند. این رخداد در مناطقی که دستخوش بیابانزایی میباشند، دیده میشود که بارندگی اندك، فقر پوشش گیاهی و ... از عوامل شکلگیري آن میباشد - ندافی، . - 1388 شناخت، اندازهگیري و بهبود کیفیت زندگی شهري و روستایی از مهمترین اهداف پژوهشگران، برنامه-ریزان و دولتها در چند دهه اخیر بوده است. این عرصه علمی و تحقیقاتی توجه بسیارياز اندیشمندان حوزههاي جامعهشناسی، روانشناسی، اقتصاد، علوم محیطی، جغرافیا، پزشکی و دیگر رشتهها را به خود جلب کرده است.
کیفیت زندگی از دهه 1960 میلادي به یکی از موضوعات مورد علاقه حوزه علوم اجتماعی بدل شد، چرا که در این دهه مشخص گردید که رشد و توسعه اقتصاديلزوماً به بهبود زندگی مردم نمیانجامد . - Das, 2008 - بنابراین از همان زمان تلاشهاي علمی فراوانی به منظور تعریف اصطلاح کیفیت زندگی، شناسایی عناصر تشکیل دهنده آن و ارائه روشهاي سنجش و اندازهگیري کیفیت زندگی صورت گرفت. افراد و گروههاي مختلف، اصطلاح کیفیت زندگی را با معانی گوناگونی تعبیر کردهاند.
برخی آن را قابلیت زیستپذیري هر ناحیه، بعضی دیگر اندازه میزان جذابیت و عدهاي نیز آن را به عنوان رفاه عمومی، بهزیستی اجتماعی، شادکامی، رضایتمندي و مواردي از این دست تفسیر کردهاند . - Epley and Menon, 2007 - یکی از مؤلفههایی که از دیرباز به آن توجه شده، تأثیر مخاطرات طبیعی بر کیفیت زندگی جوامع انسانی است.
گردو غبار در طی یک دهه گذشته، تبعات اجتماعی و اقتصادي مخربی براي استانهاي متأثر در ایران داشته است. تشدید روند مهاجرت افراد - بهویژه در اقشار متخصص و نخبه - از مناطق متأثر، بیکاري و یا کاهش درآمد در مشاغل مختلف شهري و روستایی، کاهش تولید محصولات کشاورزي، رکود گردشگري، اختلال در حمل و نقل هوایی و امنیت پروازها، کاهش کارایی فردي و اجتماعی، تعطیلی مراکز آموزشی و تفریحی، مورد تهدید قراردادن سلامتی انسانها و ... نمونههاي بارزي از پیامدهاي مخرب ریزگردها در استانهاي متأثر از این پدیده در دهه اخیر بودهاند.
بنابراین با توجه به موارد اعیان گردیده میتوان اذعان نمود گردو غبار نه تنها موجب تخریب زیستمحیطی میگردد بلکه کیفیت زندگی و رفاه انسانی را نیز مورد تهدید قرار میدهد که این امر نیازمند برنامهریزي و اتخاذ تدابیري به منظور جلوگیري و یا کاهش اثرات مخرب آن است. از این رو پژوهش حاضر با هدف کلی بررسی اثرات گرد و غبار بر کیفیت زندگی گردآوري گردیده است.
بحث و بررسی
گردو غبار
پدیده گردو غبار یکی از پدیدههاي مخرب و رایج در نواحی خشک و بیابانی جهان و ایران است که میتواند آثار زیانباري بر روي زندگی انسان و محیط زیست داشته باشد - میرلطفی و همکاران، . - 1393 زمانی که بر اثر پیدایش شیب فشار میان دو سرزمین باد میوزد؛ شرایط براي برخاستن غبار از سطح خاك و پیدایش طوفانهاي گرد و غباري و ریزگردها را فراهم میکند. این پدیده بیشتر در سرزمینهاي خشک - Meng and Zhang, 2007 - و حتی نیمه خشک زمین رخ میدهد که با ماهیت و ویژگیهاي آب و هوایی این مناطق ارتباط دارد - امیدوار و امیدي، . - 1392
ریزگردها مواد جامد بسیار ریزي هستند که در اثر باد و طوفان در هوا معلق میشوند ، همچون دیگر آلایندهها - مه، دود، خاکستر، شن، خاك و آلایندههاي شیمیایی - موجب تیرگی افق دید در آسمان میشوند این مواد میتوانند مسافتهاي طولانی را طی کنند و با کم شدن سرعت باد، براساس وزن مخصوص خود به تدریج رسوب نمایند و دید افقی را میان 1 تا 2 کیلومتر - در شرایط بحرانی حتیتا چند متر - محدود کنند.
جنس ریزگردها میتواند از ذرات بسیار ریز رس، سیلت، شن ، نمکها، بقایاي گیاهی، مواد تولیدي از کارخانهها و صنایع، یا مخلوطی از آنها باشد، ریزگردها میتوانند مواد سمی و شیمیائی باشند - میرلطفی و همکاران، . - 1393 به علت نقش اندازه ذرات بر میزان تاثیر آنها بر سلامتی انسان، این آلایندگی بر اساس استاندارد در دو سایز مختلف شامل همه ذرات با قطر کوچکتر از 10 میکرون و همه ذرات با قطر کوچکتر از 2/5 میکرون اندازهگیري شده و به صورت واحد جرم در متر مکعب هوا گزارش میشوند - امیدوار و امیدي، . - 1392 حد استاندارد ذرات معلق براي سلامت انسان بر اساس مطالعات و تحقیقات دانشمندان، براي هر آلاینده یک حد مجاز و یا حد استاندارد تعیین میشود - کردوانی، - 1380؛ در مورد ذرات معلق به شرح جدول ذیل می باشد.
اثرات زیست محیطی گرد وغبار
گرد و غبارهایی که از مناطق خالی از سکنه عراق، عربستان و جنوب ایران منتشر میشوند، به دلیل ریز و سبک بودن به راحتی قابلیت حرکت در هوا و گسترش وسیع در یک مدت زمان بسیار کوتاه را دارند. این پدیده با توجه به خصوصیات فیزیکی و شیمیایی که دارد، در کوتاه مدت و درازمدت می تواند تاثیرات نامطلوبی بر محیط زیست، سلامت افراد و اقتصاد شهرها برجاي گذارد.
کاهش دید یکی از ویژگیهاي اصلی گرد و غبار میباشد که علاوه بر اختلالاتی که در سیستم حمل و نقل زمینی و هوایی به وجود میآورد، باعث بروز آثار ناخوشایند بهداشتی هم چون مشکلات تنفسی و ریوي، مشکلات بینایی و بیماريهاي عفونی براي انسان میشود ضمن این که باعث آلودگی محیط زندگی انسانها میگردد - ٢٠١٥ . - Rashki et al, بروز و تشدید برخی بیماريها، کاهش رشد گیاهان و تضعیف سیستم دفاعی آنها در مقابل آفات و بیماريها، اختلال در کسب و کار و تردد سکنه شهرها، افزایش ذوب برف کوهستانها، آلوده شدن آب دریاچههاي پشت سدها و مواد غذایی و ... از جمله عوارض مستقیم و غیرمستقیم بروز پدیده گرد و غبار در مناطقی از کشورمان است .
- Kumar, 1992 - این پدیده بر میزان کوچ و زادآوري پرندگان، شرایط زیستگاهی حیات وحش و کاهش میزان رویشهاي علفی و تنوع گیاهی اثرگذار است. همچنین گرد و غبار باعث کاهش کیفیت آب و سلامت هوا شده، بر روند رشد گیاهان تأثیر منفی داشته و شرایط رویشگاهی را با تنگناهاي متعددي روبرو میسازد . - Almasi et al, 2014 - ریزگردها هر ساله خسارت زیادي به مزارع، تأسیسات و زندگی بشر وارد مینماید.
