بخشی از مقاله
چکیده
گندم - Triticum aestivum L. - یکی از مهمترین محصوالت است که در جهان تولید میشود این محصول نقش مهمی در تأمین غذا دارد. بنابراین تولید گیاهان با عملکرد باال تحت تنش خشکی و بدون تنش خشکی مهم است.
جهت مطالعه روابط برخی از صفات مورفولوژیک و فیزیولوژیک با عملکرد و اجزای عملکرد در گندم پاییزه تعداد 14 ژنوتیپ در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی، با سه تکرار در مزرعه آموزشی-پژوهشی دانشگاه پیامنور اسدآباد اجرا گردید. در طول فصل زراعی از صفات ارتفاع بوته، تعداد دانه در سنبله، وزن صد دانه، عملکرد دانه، محتوای آب نسبی برگ، میزان آب نسبی از دست رفته، اسپاد، مساحت برگ پرچم، وزن تک دانه، طول سنبله، عرض برگ پرچم و طول برگ پرچم یادداشتبرداری به عمل آمد.
نتایج تجزیه کالستر برای صفات مورد مطالعه در شرایط تنش و بدون تنش، ژنوتیپها را در 3 گروه طبقهبندی کرد. در شرایط بدون تنش خشکی ژنوتیپ شماره 4 و 2 بیشترین فاصله را داشتند و در شرایط تنش خشکی ژنوتیپهای شماره 7 و 14 بیشترین فاصله را به خود اختصاص دادند. تجزیه کالستر هر دو شرایط تنش خشکی و بدون تنش خشکی به طور 133 درصد مورد تأیید تابع تشخیص بود. نتایج نشان داد که ژنوتیپهای Fit/90 Zhong87, Otus 2/Bav92, Pbw343*2/Kvkvna 2 به عنوان ژنوتیپهای متحمل به خشکی آخر فصل شناسایی شدند. این ژنوتیپها میتوانند برای تالقی و تجزیه ژنتیکی نظیر تجزیه دیآلل و تجزیه میانگین نسلها برای تحمل خشکی مورد استفاده قرار بگیرند.
مقدمه
غالت نقش ویژه و مهمی در الگوی مصرف هرکشوری را در دنیا دارد. در میان غالت، گندم مهمترین گیاه زراعی روی زمین است که نقش حیاتی در اقتصاد ملی کشورهای در حال توسعه دارد . - Emam, 2007 Alam et al., 2008 - گندم معمولی - Triticum aestivum L. - در محدوده وسیعی از شرایط آبوهوایی جهان رشد میکند و در حقیقت این گیاه سازگارترین گونههای غالت است. زمینهای زیادی در سرتاسر جهان در مقایسه با سایر گیاهان زراعی، به کشت آن اختصاص داده شده است، زیرا گندم غذای اصلی انسان است که بطور مستقیم مورد مصرف قرار میگیرد. با این ترتیب سطح کشت و تولید جهانی آن از سایر محصوالت بیشتر است.
برتری داشتن رژیم غذایی با گندم بخاطر داشتن مواد زیاتری مواد سلولزی - فیبر - و داشتن مقدار کمتری چربی، بر رژیم غذایی حیوانی به اثبات رسیده است - نورمحمدی و همکاران، . - 1323 در میان تنشهای محیطی، تنش خشکی یکی از اصلیترین عوامل محدود کننده رشد و تولید محصوالت زراعی از قبیل گندم در مناطق خشک و نیمه خشک ایران میباشد و احتماالً کاهش عملکرد به خاطر تنش خشکی از مجموع کاهش عملکرد به خاطر همه تنشهای دیگر بیشتر است . - Babu et al., 2004 - هدف از این مطالعه گروهبندی و تعیین فاصله ژنتیکی بین ارقام مورد مطالعه میباشد.
مواد و روشها
در این تحقیق، 17 ژنوتیپ گندم نان به منظور ارزیابی ارتباط صفات زراعی - مورفولوژیکی، فیزیولوژیک و فنولوژیکی - در سال زراعی 1325-53 در مزرعه آموزشی-پژوهشی دانشگاه پیامنور مرکز اسدآباد مورد آزمایش قرار گرفتند. برای سهولت ژنوتیپها از شماره 1 تا 17 نامگذاری شدند 1-DN-11 - ، 2-Check، 3-Fit/90 Zhong87، 4-Reh/hare//2، 5-Seri/Avd/3/Rsh، 6-Sara/Thb//Vee، Cno79، 8-Otus 2/Bav92، 9-Alvd//Aldan،-10 Pbw343*2/Chapio ، 11-Pbw343*2/Kvkvna ،12-Mhdv/Soissons ،13-Pbw343*2/Kvkvna 2 ، 14-Alvd//Nanjing 8343، 15-Marvdasht، 16-Sardari و . - 17-Samsung هر کرت شامل 9 خط 2 متری به فاصله 23 سانتیمتر و فاصله کرتها از هم 93 سانتیمتر تعیین شد.
آبیاری در سایت بدون تنش بر اساس عرف منطقه صورت گرفت، در حالیکه در سایت تنش آبیاری صورت نگرفت و مبارزه با علفهای هرز به صورت دستی و در یک مرحله - مرحله ابتدای ساقهدهی - انجام گرفت. برداشت در نیمه اول تیر ماه 1353 انجام گرفت. برای انجام یادداشت برداریها از هر ژنوتیپ در هر تکرار 6 بوته به تصادف انتخاب شد. برای اندازهگیری عملکرد دانه در دو شرایط تنش و بدون تنش، دو ردیف کناری از مجموع 4 ردیف هر پالت و 3/9 متر از ابتدا و انتهای هر پالت به عنوان حاشیه در نظر گرفته شد و مساحت 1 متر مربع از دو ردیف داخلی برداشت شد و داخل کیسه های مربوط قرار داده، و به آزمایشگاه منتقل گردید که پس از جدا کردن دانه از کاه، آنرا وزن کرده که نهایت عملکرد دانه بدست آمد. کلیه صفات - ارتفاع بوته، تعداد دانه در سنبله، وزن صد دانه، عملکرد دانه، محتوای آب نسبی برگ، میزان آب نسبی از دست رفته، اسپاد، مساحت برگ پرچم، وزن تک دانه، طول سنبله، عرض برگ پرچم و طول برگ پرچم - توسط روشهای استاندارد اندازهگیری شدند.
نتیجه و بحث
شکل 1 نتایج تجزیه کالستر برای صفات مورد مطالعه در شرایط بدون تنش خشکی است که ژنوتیپها را در سه گروه طبقهبندی کرده است. در کالستر اول ژنوتیپهای شماره 4 - ، 14، 13، 11، 5، 9، 17، 16 و - 19 و ژنوتیپهای شماره 3 - ، 12 و - 1 در کالستر دوم و ژنوتیپهای شماره 2 - ، 6، 13، 7 و - 2 هم در کالستر سوم قرار دارد که با نتایج شاخصهای مقاومت به خشکی - دادهها آورده نشده است - هم مطابقت دارد و تجزیه کالستر بطور %133 مورد قبول تابع تشخیص میباشد - جدول . - 3 شکل 2 دندروگرام بر اساس صفات زراعی در شرایط تنش خشکی ژنوتیپها را به 3 گروه تقسیم کرده است، که بطور %133 مورد تأیید تابع تشخیص - جدول - 4 است.
کالستر اول شامل ژنوتیپهای 7 - ، 11، 6، 2 و - 9 و کالستر 2 شامل ژنوتیپهای 1 - ، 12، 16 و - 13 و سایر ژنوتیپها در کالستر سوم قرار دارند که ژنوتیپها با عملکرد باال در یک گروه قرار دارند. که از این نتایج میتوان جهت برنامههای آتی اصالحی استفاده نمود. با توجه به نتایج این آزمایش میتوان به ترتیب ژنوتیپهای شماره 13، 3 و 2 را که در هر دو شرایط تنش خشکی و بدون تنش عملکرد مناسبی داشتند را به عنوان ژنوتیپهای متحمل پیشنهاد نمود - نتایج برخی تجزیه های آماری آورده نشدهاند - . محسنی و همکاران 1354، در مطالعه برخی از ژنوتیپهای گندم از تجزیه کالستر به نحو مطلوبی جهت گروهبندی ژنوتیپهای گندم استفاده کردند.
شکل -1 دندروگرام حاصل از تجزیه کالستر بر اساس صفات زراعی معنیدار در شرایط بدون تنش خشکی به روش .UPGMA
جدول -3 تابع تشخیص برای گروهبندی بر اساس صفات مورد مطالعه
